انتخاب یک ضد عفونی کننده ایده آل: ماموریت غیر ممکن! - دکتر میثم امانی

حکیم مهر -  یادداشت : انتخاب یک ضد عفونی کننده ایده آل: ماموریت غیر ممکن! - دکتر میثم امانی

 دکتر میثم امانی

نیاز روزافزون و استفاده اجتناب ناپذیر از ضد عفونی کننده ها از یکسو، تنوع و تعدد ضدعفونی کننده های موجود در بازار از سویی دیگر، مصرف کننده و حتی در مواردی همکاران دامپزشک – به عنوان مدیران بهداشتی فارمها- را در انتخاب یک ضدعفونی کننده مناسب به زحمت انداخته است.

در این نوشته تلاش شده با معرفی اجمالی ویژگیها ، مزایا و معایب و موارد استفاده انواع ضد عفونی کننده ها ، مصرف کنندگان و دامپزشکان را در انتخاب ابزار مناسب یاری دهیم. امید آنکه نوشته حاضر مورد توجه و استفاده کلیه فعالان صنعت دام و طیور قرار گیرد.

یک ضد عفونی کننده ایده آل باید:

- علیه همه عوامل بیماری‎زا موثر باشد. اسپورهای باکتریایی مقاوم ترین و ویروس‎های پوشش دار حساس‎ترین اجرام بیماریزا هستند.

- اثرات سوء جانبی نداشته باشد.

- ارزان و به راحتی قابل تهیه باشد.

- خورنده نباشد.

- در آبهای سخت، دما و pH مختلف و در حضور مواد آلی موثر باشد

و غیره

اما متاسفانه یک ضد عفونی کننده ایده‎آل که حائز تمام ویژگیهای فوق باشد وجود ندارد! برای انتخاب یک ضد عفونی کننده مناسب باید با خصوصیات هر ماده ضدعفونی کننده آشنا شویم.

فنول‎ها:

فنول‎ها در دسته ضد عفونی کننده‎های ضعیف قرار می‎گیرند. فنول یکی از قدیمی‎ترین ضدعفونی کننده‎های شناخته شده است که به صورت فرآورده‎های یک یا چند فنولی عرضه می‎شود. فنول جزء بسیاری از ضد عفونی کننده‎های خانگی است. همچنین در مقادیر ناچیز در بسیاری از دهان شویه‎ها و صابونهای آنتی‎باکتریال یافت می‏شود. فنول در حضور مواد آلی فعال باقی می‎ماند، دارای اثرات سمی و خورندگی بوده و تماس با این ماده می‎تواند برای افراد حساس به فنول بسیار خطرناک باشد. امروزه استفاده از فنول به دلیل اثرات سوء فراوانی که دارد با ابهام روبروست و با این حال در مجموع برای ضدعفونی کف، دیوار‌ه‎ها، سطوح و ابزاری که با دست در تماس نیستند قابل استفاده است.

ترکیبات چهارتایی آمونیوم:

ترکیبات چهارتایی آمونیوم جزء ضدعفونی کننده‎های ضعیف بوده و به عنوان مثال بر روی بعضی از سویه‎های سودوموناس، قارچ‎ها ، ویروس‎های بدون پوشش و اسپورهای باکتریایی بی‎تأثیرند.

این مواد از طریق مهار آنزیم‎های حیاتی مسیرهای تنفس سلولی (عمدتاً آنزیم‌های مسیر گلیکولیز) اثرات ضد میکروبی خود را اعمال می کنند. این ترکیبات در حضور مواد صابونی و آبهای سخت اثر بخشی محدودی داشته و در حضور مواد آلی نمی‏توانند چندان موثر باشند. باقیمانده این مواد دارای اثرات ضد میکروبی ناچیز و تا حد کمی سمی می‌باشد. این مواد به منظور جلوگیری از رشد بی رویه جلبکها در محیطهای پرورش آبزیان و استخرها استفاده می‎شوند. در صورت به همراه داشتن مواد شوینده به عنوان شوینده بسیار خوب سطوح و دیوارها قابل استفاده‎اند.

الکل‎ها:

الکل‎ها (به طور معمول اتانول و ایزو پروپانول)، اثرات ضد میکروبی نسبتاً وسیعی دارند اما به دلیل تبخیر سریع ، مدت اثر آنها بسیار کوتاه است. الکل 70% (مخلوط با آب) بسیار موثرتر از الکل 95درصد است. الکل‎ها دارای اثرات خورندگی بر روی فلزات بوده و به شدت قابل اشتعال هستند. همچنین فعالیت ضد میکروبی آنها در حضور مواد آلی مهار می شود. بر روی اسپورهای باکتریایی بی‎تأثیرند و اثر ناچیزی روی ویروس‎های بدون پوشش دارند.

الکل‎ها به طور کلی برای ضد عفونی بعضی تجهیزات پزشکی و دامپزشکی، وسایل خانگی و برای ضدعفونی دست قابل توصیه‏اند.

آلدئیدها:

ترکیبات ضدعفونی کننده بسیار قوی بوده و بر روی اسپورهای باکتریایی هم موثرند. از میان آنها گلوتارآلدئید دارای قوی‌ترین اثرات ضد میکروبی است. مکانیسم اثر آنها از طریق تخریب پروتئین‌های سطحی میکروب‎ها بوده و به دو شکل گاز و مایع قابل استفاده‏اند. آلدئیدها در حضور مواد آلی تا حدودی خواص خود را از دست می دهند. باقیمانده آنها دارای خواص ضدعفونی کنندگی ناچیز بوده و برای انسان، دام و محیط زیست مضر است. لذا باید به از بین بردن آنها بر اساس موازین بهداشتی و زیست محیطی توجه کرد.

فرمالین عضو شناخته شده این خانواده ، به شدت سمی، محرک و سرطانزاست. استفاده از آلدئیدها به عنوان آخرین راه چاره قابل توصیه است!

ضدعفونی کننده‏های اکسیدکننده

اکسیدکننده‎ها خانواده بزرگی از ضد عفونی کننده‎ها هستند که علیرغم تفاوتهای زیادی که با هم دارند، همگی از طریق از بین بردن دیواره سلولی میکروارگانیسمها ،اثرات ضد میکروبی خود را اعمال می کنند. این خانواده موثرترین گروه ضد عفونی کننده محسوب می شوند. به همراه این مواد نباید از مواد احیاء کننده نظیر ترکیبات آمونیوم استفاده کرد.

1- پرمنگنات پتاسیم

این ماده برای ضدعفونی کردن آکواریوم‎ها و حوضچه‏های ورودی استخرها قابل استفاده است و در گذشته برای شستشو و ضدعفونی دهان و زخم‎ها استفاده می شده است. یکی از معدود موارد مصرف پرمنگنات ، استفاده از ترکیب آن با فرمالین به منظور گازدادن سالن و لوازم مرغداری، پیش از جوجه ریزی است که به رغم مضرات شناخته شده فرمالین به شکل گسترده‏ای توسط مرغداران انجام می شود.

2- هالوژنها

(کلرین، کلرامین، هیپوکلریت و دی اکسید کلر)

ضدعفونی آب آشامیدنی، ضدعفونی آب استخرها و مراکز تفریحی، آب مورد استفاده در دامداریها و مرغداریها ، شستشو و ضدعفونی تأسیسات شیردوشی و غیره تنها بخشی از موارد استفاده کلر است. کلر در حضور مواد آلی اثر خود را از دست می دهد و به دلیل اثرات سمی و خورندگی، مقدار مصرف آن باید به دقت و بر اساس دستورالعملهای موجود کنترل شود.

ید

عضو دیگری از خانواده هالوژنهاست که به صورت محلول در حلالهای آلی عرضه می‏گردد. به صورت محلول در الکل بر روی تمام اجرام بیماریزا موثر است اما برای اثربخشی به زمان زیادی نیاز دارد. ید مانند کلر بر روی پوست و مخاطات اثر تحریک‏کنندگی دارد و برای فلزات هم خورنده است.

3- پراستیک اسید

از واکنش میان آب اکسیژنه و استیک اسید ایجاد می شود. در حضور مواد آلی و در آبهای سخت بی اثر نمی‏گردد و در دامنه دمایی نسبتاً وسیعی فعال باقی می‎ماند. اثرات خورنده شدید آن بر روی فلزات، ناپایداری پس از رقیق شدن و شبهه سرطانزایی استفاده از آن را با محدودیت مواجه ساخته است. پراستیک اسید در صورت استفاده در آب با تغییر در طعم و بوی آب بر میزان آب دریافتی توسط حیوانات اثر سوء می گذارد.

4- آب الکترولیز شده اسیدی

یک محلول اکسیدکننده قوی است که از الکترولیز آب معمولی در حضور نمک کلرید سدیم به دست می آید و به صورت مایع، یخ و مه‎پاشی قابل استفاده است. البته به دلیل هزینه بسیار زیاد استفاده از این روش چندان مرسوم نیست.

5- ازن

گاز ازن یک اکسیدکننده بسیار قوی است که برای تصفیه و ضدعفونی کردن آب آشامیدنی استفاده می شود. قدرت ضدع