سازمان دامپزشکی و نظام دامپزشکی برنامه راهبردی ندارند و اگر هم دارند به درد نمی‌خورد/ در یک سازمان مهندسی‌محور، دامپزشک را نمی‌توان گنجاند

حکیم مهر- محسن طاهرمیرزایی: «همانطور که در دامپزشکی در بعضی حوزه‌ها جایگاه خود را از دست داده‌ایم، در دامپزشکی نظامی هم به همین ترتیب بوده است.» این را کسی می‌گوید که سال‌های زیادی از عمر خود را در این حوزه سپری کرده است. متولد و ساکن تهران است و جزء اولین ورودی‌های دامپزشکی دانشگاه آزاد واحد کرج در سال ۱۳۶۷ به شمار می‌رود.

زمانی که به قول خودش به دلیل کمبود امکانات، سال‌های ابتدایی دوره دامپزشکی را به سختی گذارنده است اما حضور بهترین اساتید مدعو از دانشگاه ‌های مختلف فراگیری دامپزشکی را برای وی شیرین کرده است. سال ۱۳۷۴ فارغ‌التحصیل و از آنجا برای ادامه خدمت به استخدام نیروی دریایی راهبردی ارتش جمهوری اسلامی ایران درآمده است. بنابراین فعالیت خود را از سال 1374 در ارتش جمهوری اسلامی ایران از نیروی دریایی آغاز کرد.

بعد از اخذ دکترای دامپزشکی، یک دوره تخصصی بهداشت عمومی(MPH ) را نیز در دانشگاه علوم پزشکی ارتش جمهوری اسلامی ایران گذراند. در همه فیلدهای عمومی دامپزشکی مطالعه و تخصص دارد و کارهای مختلف در حوزه بهداشت، پیشگیری و تغذیه انجام داده اما هرگز در فیلدهای بالینی ورود نکرده است. یکی دیگر از زمینه‌های فعالیت او حوزه ورزش همگانی است که در سطح کشوری به آن می‌پردازد. تا جایی که مدتی در نیروی دریایی، در کنار بهداشت، مسئولیت ورزش را نیز بر عهده داشت. ۲ فرزند دارد. دختر او مشغول تحصیل در مقطع دکترای دامپزشکی در دانشگاه آزاد ارومیه است و پسرش هم دانش‌‌آموز.

 «دکتر سید شهرام میرزمانی» تا سال ۱۳۸۵ مسئولیت بهداشت بخش شمال کشور را داشت. همان سال به تهران منتقل شد و هم‌اکنون نیز معاونت بهداشت اداره بهداشت، امداد و درمان نیروی دریایی راهبردی ارتش جمهوری اسلامی ایران را بر عهده دارد. دکتر میرزمانی ساعتی را میهمان ما در دفتر حکیم مهر بود.

حکیم مهر: آقای دکتر، دامپزشکی انتخاب اول شما در سال ۶۷ بود؟

آن زمان دانشگاه آزاد در گروه‌های پزشکی و غیر پزشکی به صورت جداگانه دانشجو می‌گرفت و ما یک انتخاب داشتیم. بنده رشته پزشکی را در دانشگاه تهران و دامپزشکی را در دانشگاه کرج انتخاب کردم که در نهایت در رشته دامپزشکی پذیرفته شدم. اما این رشته را با علاقه انتخاب و پیگیری کردم.

حکیم مهر: چرا در بخش بالینی کار نکردید؟

چون استخدام بودیم. الان هم آنهایی که استخدام دولت هستند، خیلی نمی‌توانند شغل دوم داشته باشند. کار بالینی به شکل پاره‌وقت خیلی صرف نمی‌کرد. ما هم درگیر کار اجرایی شدیم و مسئولیت قبول کردیم. چون تا عصر درگیر کار بودم، به کار بالینی ورود نکردم. از آنجا که بخش عمده کار دامپزشکی صبح‌های زود انجام می‌شود، محدودیت برای دامپزشکان در شغل دوم وجود دارد و لذا بنده به بخش بالینی خیلی ورود نکردم.

حکیم مهر: آیا می‌توان برای دامپزشکی نظامی یک هویت جداگانه تعریف کرد؟

سیستم نظامی یک پایگاه است که کار تخصصی در یک حوزه خاص انجام می‌دهد. مباحث علمی خیلی از رشته‌ها چه در پزشکی، دامپزشکی و حوزه‌های فنی، از دل نظام و سیستم نظامی خارج شده است. به خاطر اهمیت کاری که ارتش و نیروهای مسلح دارد، تخصص‌های مختلف در آن موجود است. طب شامل هم طب انسانی، هم طب حیوانی (دامپزشکی) و هم طب محیطی است، اما در واژگان فارسی فقط پزشکی و دامپزشکی را می‌شناسیم. ما نتوانستیم روی این مساله به خوبی کار کنیم و این را جا بیندازیم که در طب، هر سه تای این مولفه‌ها به عنوان یک محور و ضلع مثلث سلامت واحد در نظر گرفته می‌شوند و باید به آنها توجه شود و هیچ یک جدا از هم نیستند.

در سیستم نظامی هم به همین ترتیب است که هم طب نظامی داریم و هم طب دامپزشکی. آنجا بحث داروسازی و دندانپزشکی نیز به عنوان یک رشته هستند که در مجموع چهار شاخه اصلی طب را تشکیل می‌دهند. دامپزشکان در دنیا در بخش‌های بهداشت و مواد غذایی از بحث بهداشت تا ایمنی و امنیت غذایی و دفاع غذایی کار می‌کنند.

در حوزه نظامی، دامپزشکی نظامی یک حوزه تخصصی است. به خاطر اهمیتی که گسترش‌های واحدهای نظامی دارند، باید عنصری به نام دامپزشک تعریف شده باشد که در ماموریت‌ها به آنها کمک کند. خیلی از تحقیقات دنیا در حوزه نظامی را دامپزشکان انجام داده‌اند. تحقیقات روی بحث بسیاری از بیماری‌های عفونی و نوپدید و بازپدید و فراموش شده دنیا و غیره معمولا در سیستم نظامی آغاز و انجام شده است.

دامپزشکی از ابتدای تاسیس سیستم‌های نظامی بوده است و زمانی که ارتش به شکل نوین طراحی شد، بحث دامپزشکی وارد می‌شود و سپس دانشگاه آن تشکیل می‌شود. یعنی حتی قبل از سیستم دولتی و غیر نظامی، دامپزشکی نظامی شکل می‌گیرد. به خاطر بحث دوابی مانند اسب و الاغ که در سیستم نظامی به عنوان سواره نظام و باربر بوده‌اند و حیواناتی مثل گاو و گوسفند که برای تامین غذای ارتش همراه لشگرها بوده است، در لشکرکشی‌های بزرگ به‌عنوان گوشت روی استخوان معرفی می شوند. دام همراه لشکر بود و لذا حضور دامپزشک برای کنترل بیماری‌های دامی و نظارت بر مواد غذایی و بهداشت عمومی در کنار طب وجود داشته و این دو همکاری مستمری داشته‌اند.

در کشور ما این سابقه بسیار طولانی است و به فراخور در همه حوزه‌ها اتفاق افتاده است. همانطور که ما در دامپزشکی در بعضی جاها جایگاه خود را از دست داده‌ایم، در دامپزشکی نظامی هم به همین ترتیب است و امروز این مساله کمتر در سیستم نظامی مطرح و بیان می‌شود و در نهایت شاید به آن کمتر توجه می‌شود. البته چند سالی است در سازمان نظام دامپزشکی، کمیته دامپزشکی نظامی و پدافند غیرعامل تشکیل شده و برنامه‌هایی در حال اجرا دارد.

حکیم مهر: مهمترین مشکلات دامپزشکی نظامی چه چیزهایی هستند؟

چون بخش عمده کار در بحث دامپروری و مبارزه با دام بوده، مشکلات به مسائل اجرایی که در کل کشور وجود دارد، برمی‌گردد. مشکلات دامپزشکی عمومی متفاوت از دامپزشکی نظامی نیست. معرفی دامپزشکی در بین مردم و مسئولین و تبیین نقش و جایگاه دامپزشکان در حوزه‌های مختلف درگذشته ضعیف بوده است. این عدم شناخت باعث می‌شود که شرایط برای گروه‌هایی شغلی که رقیب دارند، سخت گردد.

ما رقبای زیادی داریم. وقتی می‌گوییم صنایع غذایی رشد پیدا کرده و دانشجویان زیادی می‌گیرد، فارغ‌التحصیلان این رشته در حوزه‌های مختلف جایگاهی که در گذشته در اختیار دامپزشکان بوده را اشغال می‌کنند. در دامپزشکی نظامی هم به همین شکل است.

وقتی رشته‌های مختلف مثل بهداشت و مواد غذایی به صحنه پزشکی ورود پیدا می‌کنند، باعث می‌شوند جایگاهی که در گذشته در اختیار دامپزشکان بوده کمتر در اختیار آنان قرار بگیرد. این ناشی از خرد شدن رشته‌ها و تعدد آنهاست که در تحصیلات تکمیلی و پایه در سطح کشور وجود دارد.

یک زمانی در خود وزارت بهداشت ۱۰۰ نفر دامپزشک وجود داشت که الان تعداد آنها خیلی کم شده است. عده‌ای از آنها تحصیلات تکمیلی کرده و در علوم پایه مدارجی را گرفته‌اند. در گذشته مثلا اداره زئونوزها در اختیار دامپزشکان بود اما الان متخصصان عفونی در این سمت فعالیت می نمایند. پس این تخصص‌های مختلف و فارغ‌التحصیلان زیاد باعث می‌شود که فضای کار برای گروهی که در گذشته آن کار را انجام می‌دادند، چه در سیستم نظامی و چه در غیر نظامی تنگ شود و این مساله منجر می‌شود که تخصص‌های دیگر بیایند، علم خیلی ریزتر شود و مسئولین و تصمیم‌سازان فکر کنند که شاید فرد جزءنگر را در مسئولیت‌ها قرار دهند و لذا خیلی از جایگاه‌ها کاهش پیدا کند.

در چند سال اخیر اما تلاش‌هایی انجام شده که وضعیت را در مجموعه ارتش نسبت به گذشته تعداد دامپزشکان بیشتری جذب و استخدام می‌شوند.

در سیستم نظامی کمیته بین‌المللی طب نظامی فعال است که شاخه طب دامپزشکی دارد و کنگره‌های مختلفی در خصوص طب نظامی در حوزه های پزشکی، دامپزشکی، دندانپزشکی، پرستاری و داروسازی در سال توسط آن برگزار می‌شود. این کمیته کمیسیون علم دامپزشکی نیز دارد که رئیس آن از کشور آلمان است. آنجا کمیسیون دامپزشکی نظامی فعال است.

در ارتش‌های دنیا به خاطر همان شاخه طب،‌ کارشناسان رشته‌های مختلف را  جذب نمی‌کنند و فقط دامپزشک به کار گرفته می‌شود. زیرا دامپزشکان این ویژگی‌ها را از نظر شغلی دارند و با آموزش‌های تکمیلی در همان شغل او را به کار می‌گیرند. مثلا ما در دوره‌ای در کشور تونس در بحث مدیریت آب در شرایط بحران و بلایا شرکت کردیم. نمایندگان تمام کشورهای شرکت کننده دامپزشک بودند. در صورتی که کنگره در مورد مقوله آب بود که می‌گویند مربوط به بهداشت محیط است، اما در سیستم نظامی مقوله آب را هم علاوه بر غذا را دامپزشکان پیگیری می نماید.

حکیم مهر: چرا این مرزبندی‌ها مشخص نیست. مثلا همین چند وقت پیش نمایندگان مجلس مصوبه‌ای تصویب کردند مبنی بر انتقال نظارت بر بهداشت مواد غذایی از سازمان غذا و دارو به سازمان استاندارد. تا کی باید شاهد این تصمیمات باشیم؟

وقتی سازمان‌های مسئول کار خود را به درستی انجام ندهند،‌ طبیعی است که مجلس وارد می‌شود. وقتی اختلاف نظر باشد و ما نتوانیم مشکل فارم و فراورده‌های غذایی که با منشاء دامی است را در پشت میزهای مسئولان حل کنیم، حق با مجلس است. مرزبندی‌های لازم در بین همین سازمان‌هاست که باید وظایف را شفاف کنند. شورای امنیت غذایی و سلامت ریاست جمهوری و سازمان‌های بالادستی هستند که خود باید این کارها را انجام دهند. وقتی نتوانیم بحث علمی کنیم، طبیعی است نماینده‌ای که قصد دارد افکار عمومی را به سمت خود بکشد، قانونگذاری می‌کند.

مسئولان ما باید بر اساس اسناد بحث و تفکر کرده و بهترین راه حل را پیدا کنند و اگر قانونی هم نیاز است، آنها پیشنهاد کنند. قوانین باید از سمت دولت به مجلس برود نه اینکه مجلس تکلیف کند. این یکی از ضعف‌هایی است که در سیستم ما وجود دارد.

ما در حوزه دامپزشکی سیاست راهبرد و اسناد بالادستی یا نداریم یا اگر هم داریم به درد ما نمی‌خورد و استفاده نمی‌کنیم. یعنی یک برنامه راهبردی چه در سازمان دولتی و چه خصوصی نداریم. برنامه‌ای که راهبردها و سیاست‌ها و برنامه‌های کوتاه مدت و بلند مدت طی ده سال و تا افق چشم انداز ۱۴۰۴  و حتی فراتر از آن را تعیین کرده باشد، من ندیدم.

حکیم مهر: در حوزه کلان یا در حوزه سازمان؟

در حوزه سازمان و نظام دامپزشکی. این دو سازمان باید سند و سیاست کلی داشته باشند که ندارند. الان هر رشته‌ای برای خود سیاست کلی دارد. ما از اواخر برنامه سوم که سند بیست ساله شروع شده است، کی گفته‌ایم در راستای این سند، سیاست کلی بنویسیم؟ اگر سیاست کلی بنویسیم جایگاه و خط و خطوط ما مشخص می‌شود. در نظام سلامت سیاست‌های کلی را نوشتند اما ما ننوشتیم. ما اصلا در فکر آینده مملکت نیستیم و در گذشته و در تاریخ دامپزشکی باقی مانده‌ایم. این‌ها ضعف است و وقتی ما آنها را حل نکنیم، مجلس ورود می‌کند و تصمیم می‌گیرد. آنها می‌توانند خود لایحه بنویسند و برنامه‌ریزی کنند.

حکیم مهر: مسئولیت با کیست؟

اینکه بگوییم مسئولیت با سازمان دامپزشکی، بهداشت، سازمان غذا و دارو و سازمان استاندارد است، بخشی از آن شفاف است و بخشی ابهام دارد که باید شرح وظایف مشخص شود. در مورد خوب بودن و بد بودن هم نمی‌توان بحث کرد. اینکه بگوییم اگر یک ارگان متولی باشد خوب است یا اگر وظایف پخش شود. این مساله باید کارشناسی شود و تجربه دنیا را در نظر داشت.

این ضعف به مجموعه دانشکده‌های دامپزشکی و سازمان‌های متولی دامپزشکی برمی‌گردد. جامعه دامپزشکان، سازمان نظام دامپزشکی، موسسه رازی و سازمان دامپزشکی و... که قطب‌های اصلی دامپزشکی کشور هستند باید بنشینند و اسنادی بنویسند و مصوب کنند و خط و خطوط‌ها را مشخص کنند. اگر این کار را نکنیم، در آینده جایگاه خود را از دست می‌دهیم.

دامپزشکی یکی از شاخه های طب ابن سینایی است. او هم علم دامپزشکی را می دانسته است و بعضی از بیماری‌ها را با روش‌ها و تجربه های دامپزشکی درمان می‌کرد. او حکیم بود و هر سه حوزه طب انسانی، طب دامی و طب محیطی را می‌دانست.

حکیم مهر: به منظور شناساندن بهتر رشته دامپزشکی، به نظر شما انتقال سازمان دامپزشکی به وزارت بهداشت می‌تواند مثمر ثمر باشد؟

انتقال دامپزشکی از یک وزارتخانه به وزارتخانه دیگر دردی را دوا نمی‌کند.

حکیم مهر: انتقال آموزش چطور؟

آن هم همچنین. اگر می‌خواهیم برای دامپزشکی این کشور به عنوان بخشی از آن سه رکن فکر کنیم، باید آن را تبدیل به یک سازمان مستقل کنیم. اگر زیر مجموعه جهاد کشاورزی باشیم، همین است که هست. در یک سازمان مهندسی محور، دامپزشک را نمی‌توان گنجانید. بزرگان ما هم که در آن سیستم کار می‌کنند، هیچ کمکی به زیر مجموعه‌های خود نکردند و سازمان روز به روز ضعیف تر خواهد شد.

وقتی اعتبارات وزارت جهاد کشاورزی را نگاه می‌کنید، بخش دامپزشکی اصلا دیده نشده است. به این سازمان ظلم می‌شود و چیزی به آن نمی‌رسد که بخواهد کار کند. توقع ما از دامپزشکی خیلی زیاد است. اما چه چیزی به آن داده‌ایم؟ هیچ‌چیز.

به نظر من انتقال دامپزشکی دردی را دوا نمی‌کند. اینجا برخی مشکلات هست و آنجا مشکلاتی دیگر که در سیستم پزشکی بیشتر هم خواهد شد. باید ما دامپزشکان قبول کنیم که عقب‌تر از زمان هستیم. یعنی اگر وزارت بهداشت را از سازمان جهانی بهداشت بگیریم تبدیل به وزارت جهاد می‌شود. سیستم وزارت بهداشت را سازمان بهداشت جهانی هدایت می‌کند و از نظر علمی و اجرایی، این طرح‌های بین‌المللی است که ما را به جلو هدایت می‌کند. چون سلامت انسان مهم است. ما فکر نکرده‌ایم که سلامت دام چقدر مهم است؟

ما باید خود را به مباحث بین‌المللی وصل کنیم و سطح علمی و دانش خود را بالاتر ببریم. اجرای دانش نیز همچنین. اینکه دامپزشکی را در مجموعه وزارت بهداشت قرار دهیم به این معنا نیست که رشته من رشد پیدا می‌کند. وزارت بهداشت از نظر استانداردها از سایرین جلوتر هستند. چون خود را به بحث بین‌الملل مرتبط کرده است.

دامپزشکی زیر مجموعه وزارت جهاد است و ما در این وزارتخانه عریض و طویل که 8 سازمان دارد، نمی‌توانیم خود را بشناسانیم. در دستاوردهای وزیر جهاد کشاورزی در دولت قبل، اصلا بحث دام مطرح نبود و همه چیز مربوط به کشاورزی بود.

حکیم مهر:‌ در برنامه‌ای هم که ایشان در روز رای اعتماد به مجلس ارائه کردند، نامی از دامپزشکی نبرده بودند.

بله. اینجا ضعف وجود دارد. انتقال ما توفیر آن چنانی نمی‌کند و فقط نوع مشکلات ما متفاوت می‌شود. ما باید به عنوان یک سازمان مستقل کار کنیم و برنامه‌ها را از ابتدا بچینیم. ظرفیت دامپزشکی این کشور متناسب با نیاز نیست و این برمی‌گردد به خود دامپزشکان و بزرگان این بخش که در سراسر جامعه حضور دارند.

بهترین شرایط این است که سازمان دامپزشکی را مستقل کنیم و آن را زیرمجموعه ریاست جمهوری قرار دهیم.

حکیم مهر: ممنون از فرصتی که در اختیار ما قرار دادید.