تلف شدن ۱۹ هزار قطعه کبوتر جنگلی بر اثر بیماری نیوکاسل در کرمانشاه/ گزارش بررسی جامع بیماری (+تصاویر)

بر اساس آخرین گزارش های دامپزشکی و اداره کل محیط زیست، تعداد تلفات کبوترهای جنگلی در طی 20 روز به بیش از 19000 قطعه رسیده است .

به گزارش حکیم مهر به نقل از باشگاه خبرنگاران جوان، بر اساس آخرین گزارش های دامپزشکی و اداره کل محیط زیست، تعداد تلفات کبوترهای جنگلی در طی 20 روز به بیش از 19000 قطعه رسیده است و مشاهده نشدن تلفات مشابه در منطقه در طی سالجاری و یا سالیان گذشته و گزارش تلفات صرفاً در یک گونه پرندگان (کبوتر جنگلی) در استان وجود نداشته است .

گزارش بررسی همه جانبه تلفات کبوترهای جنگلی در استان کرمانشاه که تلفات غیر متعارف داشت، به شرح زیر است:

تلفات غیرمتعارف در کبوترهای جنگلی روستای بدره ای شهرستان اسلام آباد استان کرمانشاه

در روز 18/11/96 به اداره کل دامپزشکی استان کرمانشاه گزارش می شود که در نهالستان منابع طبیعی در روستای بدره ای اسلام آباد تلفات زیادی از کبوتر مشاهده شده است، چند روز پس از تلفات در این روستا، گزارش تلفات در کبوتر های جنگلی محدوده روستای زرین جوب شهرستان سرپل ذهاب نیز مشاهده شد که همین امر سبب شد تا کارشناسان اداره کل دامپزشکی استان کرمانشاه به محل تلفات مراجعه و نسبت به بررسی موضوع اقدام کنند.

با مراجعه کارشناسان اداره کل دامپزشکی استان و بررسی میدانی تلفات در منطقه، نسبت به اخذ نمونه و ارسال به آزمایشگاه اداره کل و رفرنس دامپزشکی کشور اقدام می شود که با توجه به حساسیت موضوع و لزوم بررسی بیشتر، اکیپ سازمان دامپزشکی با حضور میاحی استاد دانشگاه شهید چمران اهواز، جاویدی و کشاورز از کارشناسان سازمان دامپزشکی کشور به استان کرمانشاه اعزام و به همراه اکیپ اداره کل دامپزشکی استان به سرپرستی پرور مدیر کل دامپزشکی استان از محل بازدید و نسبت به بررسی جامع تر حادثه در قالب یک بررسی  اقدام می کنند که بشرح زیر است:

روستای بدره ای در شهرستان اسلام آباد استان کرمانشاه واقع است. این روستا در ورودی شهر اسلام‌آباد غرب قرار دارد که امروز به قسمتی از شهر تبدیل شده و بیشتر به‌عنوان محله بدره‌ای شناخته می‌شود. محصولات کشاورزی آن شامل غلات از جمله نخود، گندم و چقندر قند است.

در این روستا مجتمع نهالستان منابع طبیعی در ضلع جنوبی کارخانه تولید لبنیات و در سمت شمالی روستا واقع است که محل تولید و توزیع نهال منابع طبیعی است.

در این مکان بخشی پوشیده از درختان بلند کاج است که محل استراحت و خواب پرندگان وحشی از جمله کبوتران جنگلی است که به تعداد زیاد بر روی شاخه های آنها زندگی می کنند. زمان توزیع این نهال بین مردم در اسفندماه است که همین موضوع نشان از تردد افراد مختلف به این ناحیه دارد و بیماری می تواند یک تهدید برای انتشار بیماری باشد که بر این اساس انجام اقدامات پیشگیرانه بسیار ضروری است.

پرنده درگیر تلفات غیر متعارف در منطقه، کبوتر جنگلی است که به تعداد زیاد در مکان رخداد زندگی می کند.

ﻧﺎﻡ ﻓﺎﺭﺳﯽ: ﮐﺒﻮﺗﺮ ﺟﻨﮕﻠﯽ
ﻧﺎﻡ ﺍﻧﮕﻠﯿﺴﯽ: Woodpigeon
ناﻡ ﻋﻠﻤﯽ :  Columba Palumbus
نام های محلی: کَنگ اسپید (بازور سفید) و گاکوتر (کبوتر گاوی) و خر کفتر

کبوتر جنگلی در حدود 41 ﺳﺎﻧﺘﯿﻤﺘﺮ ﻃﻮﻝ داشته و نسبت به سایر کبوترها جثه بزرگ تری دارد. ﻧﺮ ﻭ ﻣﺎﺩﻩ هم شکل، ﭘﺮﻧﺪﻩ ﺍﯼ ﭘﺮﺟﺜﻪ ﻭ ﺗﻨﺪ ﭘﺮﻭﺍﺯ ﺍﺯﺧﺎﻧﻮﺍﺩﻩ ﮐﺒﻮﺗﺮها، ﺑﺎ ﺑﺎﻝﻫﺎﯼ ﻧﻮﮎﺗﯿﺰ ﻭ ﺩﻡ ﻧﺴﺒﺘﺎ ﺑﻠﻨﺪ و ﺍﺯ ﺳﺎﯾﺮﮐﺒﻮﺗﺮﻫﺎ ﺑﺰﺭﮔﺘﺮ است.

ﭘﺮﻭ ﺑﺎﻟﺶ ﺧﺎﮐﺴﺘﺮﯼ ﺑﺎ ﺁﻣﯿﺨﺘﻪ ﺍﯼ ﺍﺯ ﺭﻧﮓ ﺻﻮﺭﺗﯽﮐﻢ ﺭﻧﮓ، ﺑﺮ ﺭﻭﯼﺳﺮﻭ صورتش، ﮔﺮﺩﻧﺶ دارای ﺟﻼﯼ ﺳﺒﺰ ﻭ ﺍﺭﻏﻮﺍﻧﯽ ﮐﻪ ﺩﺭ ﻫﺮ ﻃﺮﻑ ﺁﻥ ﯾﮏ لکه ﺳﻔﯿﺪ رنگ ﺩﺍﺭﺩ ﻭﺩﺭ ﭘﺮﻭﺍﺯ ﻧﻮﺍﺭ ﭘﻬﻦ ﺳﻔﯿﺪﯼ ﺭﻭﯼ ﺑﺎﻝﻫﺎﯼ ﺁﻥ ﻣﺸﺎﻫﺪﻩ ﻣﯽﺷﻮﺩ، ﭘﺎﻫﺎﯾﺶﺻﻮﺭﺗﯽ ﻭ ﭼﺸﻤﺎﻧﺶ ﺯﺭﺩﺭﻧﮓ ﺑﺎ ﻋﻨﺒﯿﻪﺍﯼ ﺳﯿﺎﻩ و ﺑﺮﺟﺴﺘﮕﯽﮐﻮﭼﮑﯽ ﺭﻭﯼ ﺳﻮﺭﺍخ هاﯼ ﺑﯿﻨﯽ ﻭ ﻗﺎﻋﺪﻩ ﻣنقارش دارد.

ﻛﺒﻮﺗﺮ ﺟﻨﮕﻠﻲ ﻏﺎﻟﺒاً ﺩﺭ ﺯﻣﺴﺘﺎﻥ ﺑﻪﺻﻮﺭﺕ ﮔﻠﻪﻫﺎﯼ ﺑﺰﺭﮒ ﺩﯾﺪﻩﻣﯽﺷﻮﺩ. از نظر ویژگی طبیعی بسیار متفاوت بوده و در صورت هر گونه خطر به هوا پرواز می کنند و پرهای آنها صدایی شبیه به کف زدن بلند تولید می کند. این پرندگان بسیار اجتماعی بوده و در مواقع غیر از فصل تولید مثل، گروههای بسیار بزرگی را تشکیل می دهند.

ﭘﺮﻭﺍﺯﯼ ﻗﻮﯼ ﻭ ﺳﺮﯾﻊ ﺩﺍﺭﺩ ﻭ ﺟﻮﺟﻪﻫﺎﯼ ﺧﻮﺩ ﺭﺍ ﺩﺭ ﺍﺑﺘﺪﺍ ﺍﺯ ﺷﯿﺮﻩﻏﺪﺩ ﭼﯿﻨﻪ ﺩﺍﻥ ﺧﻮﺩ ﻏﺬﺍ ﻣﯽ ﺩﻫﺪ.
ﺻﺪﺍ :
ﺻﺪﺍﯼ ﺍﯾﻦ ﭘﺮﻧﺪﻩ ﺑﻠﻨﺪ ﻭ ﺷﺒﯿﻪ ‏« ﮐﻮ – ﮐﻮ -ﮐﻮ – ﮐﻮﻭ – ﮐﻮﻭ‏» ﺷﻨﯿﺪﻩ ﻣﯽ ﺷﻮﺩ .

ﺗﻐﺬﯾﻪ:

ﻏﺬﺍﯾﺶ ﺍﻏﻠﺐ ﺍﺯ ﺩﺍﻧﻪ ﻫﺎ ، ﻏﻼﺕ ﻭ ﺣﺒﻮﺑﺎﺕ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﺯﻣﯿﻦ ﻫﺎﯼﮐﺸﺎﻭﺭﺯﯼ را ﺟﺴﺘﺠﻮ ﻣﯽ کند ﻭ ﺍﺣﯿﺎﻧاً ﺍﺯ ﺑﻌﻀﯽ ﺣﺸﺮﺍﺕ، ﮐﺮﻡ ﻫﺎ ﻭ ﺣﻠﺰﻭﻥ ﻫﺎ ﻧﯿﺰ ﺗﻐﺬﯾﻪ ﻣﯽﮐﻨﺪ.

ﺯﯾﺴﺘﮕﺎﻩ :

ﺍﯾﻦ ﭘﺮﻧﺪﻩ ﺩﺭ ﺍﻏﻠﺐ ﻣﻨﺎﻃﻖ، ﭘﺎﺭﮎ ﻫﺎﯼ ﺟﻨﮕﻠﯽ ﻭ ﮔﺎﻫﯽ ﺩﺭﻭﻥﺷﻬﺮﻫﺎ، ﮐﺸت زﺍﺭﻫﺎ ﻭ ﻣﻨﺎﻃق ﺩﺭﺧﺘﯽ ﺑﻪ ﺳﺮ ﺑﺮﺩﻩ ﻭ ﺩﺍﺧﻞ ﭘﺮﭼﯿﻦﻫﺎ ﻭ ﻻﻧﻪ ﻫﺎﯼ ﻣﺘﺮﻭﮎ ﺁﺷﯿﺎﻧﻪ ﻣﯽﺳﺎﺯﺩ. ﺩﺭ ﺍﯾﺮﺍﻥ، ﺯﻣﺴﺘﺎﻥ ﻫﺎ ﺑﻪ ﻭﻓﻮﺭ ﺩﯾﺪﻩ ﺷﺪﻩ ﻭ ﺑﻪ ﺗﻌﺪﺍﺩ ﻧﺴﺒﺘﺎً ﻓﺮﺍﻭﺍﻥ ﻧﯿﺰﺗﻮﻟﯿﺪﻣﺜﻞ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ .

کبوتر جنگلی به کبوتر کوهپایه  (Columba oenas) شباهت زیادی دارد. تفاوت این دو پرنده در وجود نوار سفید روی بال و لکه سفید روی گردن کبوتر جنگلی است.

محل زندگی کبوتر جنگلی در ایران:

محدوده زندگی این پرنده سرتاسر اروپا ، شرق روسیه ، شمال آفریقا و سرتاسر منطقه خاورمیانه از جمله ایران را شامل می شود.

این پرنده همانطور که در نقشه نیز مشاهده می شود در استان کرمانشاه به ویژه شهرستان های اسلام آباد، سرپل ذهاب و قصر شیرین که محل این رخداد است و در فصل زمستان به تعداد زیاد و به صورت گله ای مشاهده می شوند.

با توجه به تعداد تلفات و نوع حادثه که نیازمند بررسی کاملتر موضوع با بررسی منابع علمی و مشاوره با اساتید دانشگاهی است، در اکیپ اعزامی از اساتید دانشگاه و کارشناسان سازمان دامپزشکی کشور که دارای تجربه کافی در بررسی رخداد بیماری هستند، استفاده می شود. مسئولیت اکیپ اعزامی بر عهده  منصور میاحی متخصص بهداشت و بیماریهای پرندگان و با مشاوره آزمایشگاه رفرنس دامپزشکی کشور، اطلاعات لازم در رابطه با نوع نمونه مورد نیاز و شرایط اخذ نمونه کسب می شود و اکیپ به صورت زمینی ازمسیر تهران – همدان به سمت کرمانشاه حرکت و پس از استقرار در محل اداره کل دامپزشکی استان کرمانشاه طی جلسه ای با مدیر کل و کارشناسان استان، اطلاعات اولیه از چگونگی رخداد به ویژه اطلاعات کسب شده در بازدید اولیه و مشاوره با اساتید دانشکده دامپزشکی کرمانشاه اخذ و لوازم مورد نیاز از جمله لوازم نمونه برداری، دوربین و سایر تجهیزات مورد نیاز در اختیار قرار می گیرد.

تصدیق رخداد  (Establish existence of an outbreak)

در این مرحله با توجه به اهمیت موضوع، اطلاعات لازم بر اساس بررسی های قبلی و بازدیدهای میدانی و همچنین داده های کسب شده بر اساس سیستم مراقبت فعال و غیر فعال استان و کسب اطلاعات از منابع محلی از جمله اداره دامپزشکی و اداره محیط زیست اسلام آباد و مسئولان محلی اخذ می شود و تمام اطلاعات به دست آمده مورد تجزیه و تحلیل قرار می گیرد.

با توجه به گزارش تعداد تلفات که در طی 20 روز به بیش از 19000 قطعه رسیده و مشاهده نشدن تلفات مشابه در منطقه، طی سالجاری و یا سالیان گذشته و گزارش تلفات صرفاً در یک گونه پرندگان (کبوتر جنگلی) و اینکه موارد تلفات مشابه در استان وجود نداشته و چنین تلفاتی در مدت کوتاه و با این تعداد، غیر متعارف و غیر قابل انتظار است و همچنین گزارش مورد دیگر تلفات با تعداد کمتر از تلفات روستای بدره ای در منطقه کارخانه آسفالت، در محدوده روستای زرین جوب شهرستان سرپل ذهاب، آمار بالای این رخداد را تایید می کند.

با توجه به لزوم گزارش بیماری به مراجع ذیصلاح کشوری، پس از مشاهده تلفات و تصدیق رخداد بیماری که به صورت تلفات غیر متعارف و غیر قابل انتظار به وقوع پیوسته است مراتب در سریعترین زمان ممکن به سازمان دامپزشکی کشور و اداره کل محیط زیست و مرکز بهداشت استان اعلام می شود و طی جلساتی موضوع با حضور معاونت استاندار و سایر دستگاههای ذیربط استانی نیز مورد بررسی قرار می گیرد تا هشدارهای لازم اعلام و تصمیم مناسب برای پیشگیری از بیماری و همچنین در راستای بهداشت عمومی اتخاذ شود.

جهت تأیید تشخیص علت آن نسبت به بررسی اطلاعات اولیه اخذ شده و جمع آوری اطلاعات بر اساس مشاهدات و بررسی موضوع در محل رخداد اقدام و روند تلفات مورد بررسی قرار گرفت.

تلفات در روز 18 بهمن با تعداد 500 قطعه گزارش شد.

در بررسی علایم بالینی پرندگان زمینگیر که قدرت پرواز نداشتند، فلجی اندام های حرکتی و ناتوانی در پرواز و چرخش به دور خود که نشاندهنده علایم عصبی بود مشاهده شد عمده علایم بیماری بالینی، علایم عصبی بود ولی در تعداد محدودی از پرندگان بیمار، اسهال نیز مشاهده شد.

یافته های کالبدگشایی :

متعاقب بررسی بالینی نسبت به کالبدگشایی پرندگان بیمار و همچنین پرندگانی که اخیراً تلف شده بودند، اقدام شد که در بررسی کالبد گشایی مواردی از جمله خونریزی در پانکراس،پرخونی عروق و خونریزی در مغز،پرخونی روده،نکروز و وضعیت موزائیکی در کلیه ها،خونریزی پتشی بر روی قلب،خونریزی بر روی غدد پیش معده،رسوب اورقلب وکبد مشاهده شد.

در تمام موارد کالبدگشایی شده، دستگاه تنفسی فاقد علایم کالبدگشایی بود و سنگدان و پیش معده حاوی غذا بوده و از نظر شرایط بدنی نیز پرندگان تلف شده دارای وضعیت مناسبی بودند که با توجه به تعداد بالای تلفات و شرایط بدنی مناسب نشان از حاد بودن بیماری در پرنده است .

علی رغم وجود پرندگان دیگر مانند کلاغ، زاغ و گنجشک در مکان استقرار کبوترهای جنگلی، تاکنون هیچگونه تلفات در این پرندگان مشاهده نشده است و تلفات صرفاً در کبوترهای جنگلی موجود در منطقه است.

برای بررسی آزمایشگاهی نمونه های "سواب نای و کلواک" و نمونه های بافت مغز، کلیه و کبد و همچنین خون از پرندگان بیمار اخذ و به آزمایشگاه اداره کل دامپزشکی استان و آزمایشگاه رفرنس سازمان دامپزشکی ( مرکزملی تشخیص و آزمایشگاه های سازمان دامپزشکی کشور) در تهران ارسال شد.

فرضیه های احتمالی علت رخداد  (Hypotheses)

با توجه به تلفات بالا، مرگ ناگهانی، حاد بودن بیماری در کبوترها در ابتدا فرضیه های مختلفی برای علت رخداد از جمله بیماری های آنفلوانزای فوق حاد پرندگان، نیوکاسل ولوژنیک، هرپس ویروس و مسمومیت غذایی مطرح شد ولیکن پس از بررسی بالینی بیماری و یافته های کالبدگشایی و انجام مصاحبه با کارشناسان دامپزشکی و محیط زیست استان، مرور منابع و تجربیات قبلی، شرایط اکولوژیکی منطقه و عدم تلفات در سایر گونه های پرندگان استان و شهرستان، احتمال بروز بیماری های ویروسی و حاد آنفلوانزای فوق حاد پرندگان و نیوکاسل ولوژنیک قوت بیشتری پیدا کرد که برای بررسی بیشتر نمونه های لازم اخذ شد.

نتایج حاصل از آزمایشات انجام شده نشان دهنده تیتر سرمی با پراکندگی تیتر 1 تا 8 در آزمایش  HI نیوکاسل را نشان داد و نمونه های اخذ شده از نظر  H5 منفی و از نظر  H9 از تعداد 13 نمونه 2 پرنده دارای تیتر 2 و یک مورد تیتر 1 داشتند.

در آزمایش مولکولی  PCR انجام شده در استان، نمونه سواب های اخذ شده اولیه توسط اداره کل دامپزشکی استان، نشان دهنده منفی بودن نمونه از نظر  H5 و  H7 و نتایج آزمایش مولکولی مرکز ملی تشخیص نشان دهنده مثبت بودن نمونه ها از نظر نیوکاسل بوده که با توجه به نیاز به تعیین ردیف ژنی جهت بررسی آن از نظر نیوکاسل کبوتری ضروری است اقدامات لازم انجام شود.

در روز بازدید اکیپ اعزامی از سازمان نیز مجدداً نمونه های سواب و بافت را اخذ و به آزمایشگاه ارسال کرد که می تواند برای تأیید نهایی و بررسی ردیف ژنی کاربرد داشته باشد.

با توجه به مشاهدات بالینی، یافته های کالبدگشایی، گزارشات اخذ شده و مشاهدات حضوری و در نهایت نتایج آزمایشگاهی، تشخیص تیم بررسی رخداد بیماری نیوکاسل "ولوژنیک" بوده که برای تأیید نهایی به ویژه در رابطه با بررسی نوع نیوکاسل کبوتری نیازمند تعیین ردیف ژنی است که مدنظر گروه بوده و نمونه های لازم نیز جهت ارسال به آزمایشگاه اخذ شده است.

راه انتقال ویروس به کبوتر های جنگلی و بروز بیماری در آنها  

در رابطه با اینکه کبوترهای جنگلی چگونه با این ویروس درگیر شده اند فرضیه های مختلفی می تواند مطرح باشد، هر چند تأیید اینکه انتقال ویروس چگونه اتفاق افتاده با توجه به راههای محتلف درگیری مشکل بوده و نیازمند بررسی اکولوژیک زندگی این پرندگان با همکاری کارشناسان زبده محیط زیست و یک بررسی همه جانبه زیستی این پرندگان است، ولیکن موارد ذیل می تواند به عنوان راههای احتمالی انتقال ویروس مورد بررسی قرار گیرند

ارتباط با کبوتر های محلی در حین پرواز

ارتباط با مزارع پرورش طیور صنعتی به منظور تهیه دان با توجه به وجود تعدادی واحد در اطراف منطقه رخداد

ارتباط با کود طیور صنعتی به ویژه در واحدهای تخمگذار

ارتباط احتمالی با طیور بومی در منطقه پروازی این پرندگان و در زمین های کشاورزی اطراف روستاها

با توجه به اینکه کبوتر های جنگلی به عنوان مهاجر، تولیدمثلی در این منطقه حضور دارند احتمال درگیری با ویروس در یک منطقه دارای بیماری و بروز تلفات متعاقب مهاجرت در این مکان وجود دارد.

معیارها و توصیه های کنترلی  : (control measurement)

با توجه به تشخیص علت رخداد و اینکه  بیماری نیوکاسل  یک بیماری ویروسی بسیار واگیر و خطرناک برای طیور صنعتی و بومی است، می تواند تهدید جدی برای استان و به تبع آن کشور باشد که اقدامات کنترلی بشرح زیر توصیه می شود.

قرنطینه منطقه و استقرار اکیپ قرنطینه در مدخل ورودی مجتمع نهالستان

اطلاع رسانی سریع به پرورش دهندگان طیور صنعتی منطفه برای بررسی تیتر ایمنی طیور بر علیه بیماری نیوکاسل و جلوگیری از ورود پرندگان آزاد پرواز به محوطه مرغداری به ویژه انبار خوراک و گزارش سریع موارد بروز بیماری

اطلاع رسانی سریع به دستگاههای ذیربط و مسئولان استانی و کشوری در رابطه با حساسیت موضوع و جلب همکاری ایشان در اقدامات پیشگیرانه

ضدغفونی مستمر مکان رخداد و مسیرهای ورودی به آن

هشدار بروز بیماری به مسئولان روستاهای جنب مکان رخداد در رابطه با واکسیناسیون طیور و کبوتر های بومی و پرواز نکردن کبوترهای محلی تا زمان رفع تهدید رخداد

مراقبت فعال منطقه تا رفع تهدید بیماری

برگزاری دوره های آموزش ترویجی برای روستائیان منطقه و توزیع تراکت های آموزشی برای اطلاع رسانی و معرفی بیماری و راههای پیشگیری از آن به مردم و رفع نگرانی های موجود در منطقه ،که بخش مهمی از این اقدامات به ویژه اطلاع رسانی انجام گرفته و ضدعفونی نیز در حال انجام بوده و مقرر شد سایر اقدامات نیز توسط اداره کل استان کرمانشاه اجرایی شود.