نظارت بهداشتی دامپزشکان در خارج کشور ؛ آری یا خیر ؟ - دکتر محمد حسن معصوم زاده جوزدانی

دامپزشک و دامپزشکی عبارتی است که برای افرادی که از نظرگاه‎های مختلف بدان می‎نگرند، تداعی‌کننده فرد و حرفه‎ای با تنوعی بسیار گسترده بوده و بستگی به میزان آشنائی اشخاص با این حرفه دارد. چه بسیار که به فراخور برداشت آنان، همچون داستان مولانا (فیل و تاریکی) تعاریف و استنباط‎های منحصر به خود را دارند. در این مجال مختصر، علاوه بر کنکاش پیرامون یکی از وظایف این حرفه که بطور مستقیم با بهداشت و سلامت عمومی جامعه سروکار دارد تلاشی در جهت نقدی بسیار کوتاه بر عملکرد داخلی سازمان دامپزشکی خواهیم داشت.

همانگونه که در قانون سازمان دامپزشکی آمده، یکی از مهمترین وظایف حاکمیتی دولت از طریق این سازمان، نظارت بهداشتی بر دامهای کشتاری، کشتارگاهها و حمل و نقل فرآورده‏های خام دامی است. با توجه به واردات گوشت قرمز و سفید (تقریبا در حجم زیاد)، دامپزشکان جهت نظارت بر سلامت دامهای کشتاری، کشتار، بسته‎بندی، بارگیری و ارسال آن از ایران به کشور صادر کننده اعزام می‏شوند.

سئوالی در ذهن برخی مطرح شده که آیا اعزام دامپزشکان (بخش دولتی) برای نظارت بهداشتی گوشت‎های وارداتی ضروری است یا خیر ؟

    اینجانب که تجربه مدت کوتاهی در اعزام به برزیل را دارم در حد مختصر از چند منظر به این پرسش پاسخ می‎دهم و امیدوارم فضا به سمتی هدایت شود که دیگران نیز بدون غرض‌ورزی و جانب‌داری‌های گمراه کننده با یک نگاه کارشناسانه این پرسش اساسی را پاسخ گویند تا تصمیم گیران نهایی بتوانند با درایت و دوراندیشی هرچه بیشتر و با بهره‎مندی از این نظرات به جمع بندی رسیده و آن کنند که باید.

متأسفانه یکی از عادات ناپسند و رایج در بین ما ایرانیان که در تمام امورمان مرسوم گشته، نفی دیگران برای اثبات خود تحت هرشرایط و به هر قیمتی است که فرقی هم نمی کند این نفی و اثبات در چه موردی باشد. همین که بتوانیم دیگری را تخطئه نموده و چهره ای مخدوش از آن بسازیم تصور می‎کنیم که خود را تثبیت و پایدار ساخته‎ایم. آرزوهایمان را با پیش‎بینی مخلوط می‎کنیم، پیش‎بینی‎هایی که بی‎گمان به بخل و غرض هم آلوده‎اند. بعضی خواهان خواری دیگری هستیم تا احساس سر افرازی کنیم. بلندی خود را در پستی دیگران می‎بینیم. می گوئیم تو نرو تا ایستاده من بر تو پیشی داشته باشد. این آدمها که - در بین ما- کم هم نیستند از آن رو که در نقطه‎ای جامد شده و مانده‎اند چشم هیچ رونده و هیچ راهی را ندارند. گفتِ اینان ،از بخلشان بر می‎خیزد گرچه برخوردار از پاره‎ای حقایق هم باشد. پس در همه حال این کینه هست که در دل‎هایشان سر          می‎جنباند. هراس دارند، هراس برای از دست دادن جایگاه خود!

در مورد نظارت بهداشتی دامپزشکان دولتی در کشورهای صادر کننده گوشت به ایران (بویژه برزیل)، بسیاری افراد که شاید کمترین آگاهی و همچنین کوچکترین سنخیت با عملکرد سازمان دامپزشکی و قوانین آن ندارند با چنان حرارتی از عدم اعزام و نظارت این مأمورین اعزامی سخن می‎گویند، گویی نه تنها رفتن دامپزشکان به این ماموریتِ بسیار سخت و طاقت‎فرسا سودی برای کشور عزیزمان ندارد بلکه مضر هم می‎باشد، اما غافل از این هستند که عملکرد این همکاران را نباید با عملکرد خود مقایسه کنند که قیاسی مع الفارق است و بس.

در قوانین سازمان دامپزشکی نظارت بهداشتی، تنها در یک مقطع لحاظ نمی گردد؛ بلکه از ابتدا تا انتهای تولید و تا عرضه فرآورده‎های خام دامی می‎بایست این نظارت صورت پذیرد. هزینه های این نظارت در برابر ارمغان کلی آن که سلامت نهائی محصول است بسیار ناچیز و حداقلی از انجام وظیفه این افراد زحمت کش و کم توقع است. برای جلوگیری از تکرار داستان جنجالی گوشتهای آلوده (فارغ از علل بزرگ نمائی آن) که چند سال پیش مدتی در صدر اخبار بود و تبعات بسیاری برای سازمان دامپزشکی داشت، نه تنها این نظارت ضروری است بلکه غیر قابل چشم پوشی تحت هر شرایط است.

ساختار دامپزشکی در کشور ما در تمام رده‏های آن (دانشکده ها،سازمان،ادارات کل و...)به رغم حجم وسیع دانش و تأثیر به سزای آن در بهداشت عمومی ،تولید، صنعت و... ،در یک وضعیت ناپایدار، وابسته و تابعی از دیگر مراکز بسر برده و هیچگاه نتوانسته است حسب قانون ،خود تصمیم گیرنده و در بسیاری موارد حتی تصمیم‎ساز باشد. اینکه جایگاه و رتبه این حرفه در هرکشور و منطقه جغرافیائی در کجا قرار دارد قطعاٌ در مورد هر کشور منحصر به خود آن است، اما چیزی که می‎توان بی هیچ شک و تردید بیان کرد این است که دامپزشکی در کشور ما باید جایگاهی رفیع‎تر وبالاتر از این داشته باشد و حداقل مراجع تصمیم‎گیرنده از نظرات کارشناسی این افراد برای تصمیم‎سازی استفاده کنند. حال با تمام کمی امکانات و بی مهری‌های صورت گرفته با این سازمان ؛سعی وافر همکاران این بوده است تا در حد بضاعت بهترین بهره برده شود.

قراردادهای منعقده بین شرکت‎های ایرانی و کشتارگاههای برزیل که عمده واردات را شامل می‎گردد برخلاف دیگر کشورهای خریدار گوشت به نحویست که 30% کل مبلغ ابتدای قرارداد و مابقی آن در زمان بارگیری اخذ می شود. بنابراین، معامله در بندر سانتوز- محل بارگیری کانتینرها در برزیل- تمام شده وفقط در صورت اتفاقاتی که مستوجب پرداخت بیمه می‏گردد طرف برزیلی پاسخگو خواهد بود. در مورد دیگر کشورها وضع این قرارداد متفاوت است به نحوی که مبلغ قرارداد بجز مقدار کمی از آن پس از تحویل آن در کشور مقصد و پس از رضایت از محموله به حساب کشتارگاه واریز می‎شود. برخی از افراد که عنوان می‎کنند همانند اتحادیه اروپا و دیگر کشورها نظارت برکیفیت و کمیت در مقصد صورت پذیرد باید به این مورد توجه بسیاری معطوف دارند که در کشتارگاههای برزیل اخذ مبلغ گوشت فروخته شده از دیگر کشورها حتی پس از 4 ماه هم صورت می پذیرد و این ،قدرت مانور را برای اعمال نظارتی دامپزشکان تا حد زیادی بالا می برد. همچنین، اعمال هرگونه نظارت در مقصد را امکانپذیر می‎کند. دلیل این چرائی را به عهده شما خواننده گرامی می گذارم که اظهر من الشمس است.

فارغ از اینکه مصرف سرانه یا میزان واردات گوشت در کشور ما چقدر است، ایران دررتبه اول یا دوم خرید گوشت از برزیل می‎باشد. ذائقه ،سلیقه ،اعتقادات دینی ،سختگیری ها و وسواس ما ایرانیان در مورد غذاهایمان در نوع خود اگرنگوئیم بی‎مانند، لااقل کم نظیر است. این همه موارد، به خودی خود ضرورت حضور ناظر بهداشتی را بیش از پیش برای نظارت بر مراحل تولید گوشت، ملموس می‎کند.   

ماهیت حرفه‏ای و روح حاکم بر کشتارگاههای برزیل که مهمترین چیز برای آنان سودآوری و سرعت بالاست باعث می‏گردد تا در صورت عدم نظارت ناظرین به سهولت کیفیت فدای سرعت و کاهش هزینه ها شود. مروری بر آرشیو گزارشات ارسالی از اقدامات انجام شده ناظرین بهداشتی این مدعا را اثبات می‎کند که از چه میزان کشتار انجام شده ؛ چقدر مورد پذیرش و تأیید قرار گرفته است. ارقام بسیار بالای موارد حذف شده توسط ناظرین و وسواس آنان در جهت انجام وظائف محوله که در صورت عدم نظارت همچون کشورهای دیگر که ناظر ندارند، بسته بندی و بارگیری می‎گردید را آشکار می‎نماید.

از دیگر موارد می‎توان به عدم پایبندی کامل کشتارگاهها به پروتکل امضاء شده بین شرکتهای ایرانی و کشتارگاهها که در آن تمام موارد ذکر گردیده اشاره کرد. از مهمترین آنها به  سن دامهای کشتاری، درصد چربی و همچنین تعداد بسته‎بندی زیر سه کیلو اشاره کرد که انجام بسیاری از آنان برای کشتارگاه وقت گیر، هزینه‎بر و دست و پاگیر است که مداومت نظارت ناظرین برای حسن انجام آن قطعاٌ ضروری می‎باشد.

صرفنظر از تمام دست‌آوردها می توان اذعان نمود، ارتقاء سطح آگاهی‎های علمی و عملی درتمام زمینه‎ها از نوع مدیریت بر سیستم گرفته تا اقدامات بهداشتی و دیگر مکانیسم‎های مرتبط با امور کشتارگاهها در کشورهای صاحب جایگاهی همچون برزیل برای دامپزشکان اعزامی فرصتی مغتنم است تا با انتقال این تجربیات و بکاربستن آن در کشور عزیزمان گامهای بلندی درجهت بهینه سازی و بهبود این امور برداشته شود. دست‌آوردی که خود شاید به تنهایی خواهد توانست سود سرشاری را در صورت بکار بستن آنها در کشور عاید نماید.

 از مهمترین مخالفین اعزام، شرکتهائی هستند که از راه واردات گوشت به سودهای سرشاری رسیده و می‎رسند. اگر به این باور برسیم که هر شرکت وارد کننده گوشت، قسمت اندکی از سود خود را در راه ارتقاء بهداشت وسلامت گوشت هزینه کند، سهم هزینه ناظر بهداشتی از کل هزینه ها به 05% هم نمیرسد.اگر کل هزینه رفت و برگشت، اقامت، حقوق و دیگر موارد محاسبه گردد، هرکیلو گوشت چیزی در حدود 30ریـال را شامل می شود که این مبلغ جزئی در قیمت تمام شده گوشت گوساله که نزدیک به 70000 ریال است به هیچ عنوان قابل توجه نخواهد بود. دست آوردی که با این مبلغ به ارمغان می آید بسیار بهتر از نبودش است.  

مورد دیگری که شاید بیشتر نقد خودمانی – داخل سازمانی - باشد نوع برخورد و نگرش همکاران به یکدیگر است. رده‎‏های مختلف این حرفه در بخش خصوصی و دولتی دیدگاههایی نسبت به دیگری دارند که به هیچ عنوان زیبنده افراد در یک جامعه کاری نیست. در سازمان دامپزشکی نیز همکارانی که کار ستادی می‎کنند برخلاف دیگر افرادی که به نحوی در مقوله واردات گوشت کاری را به عهده دارند، نسبت به همکار خود چنان با بی مهری و از سر کم‎لطفی برخورد میکنند که انسان را بسیار می آزارد و زمانی که ما با خود این چنین هستیم وای به برخورد دیگران. زمانی که ما با خود به گونه ای برخورد میکنیم که که ارج و احترامی در آن به چشم نمی‎خورد ، دیگران هم فکر میکنند ارزش کار دامپزشکان قدر و قیمتی ندارد و به خود اجازه هر گونه برخوردی می‌دهند و کار را به جائی می رسانند که وظیفه حاکمیتی و قانونی را از دامپزشکان سلب و خود را تنها متولیان امر می‎دانند. پس قسمت اعظم اتفاقاتی از این قِسم مصداق بارز "از ماست که برماست" می‎باشد.