گزارش تحلیلی سازمان جهانی بهداشت دام در خصوص آنفلوانزای فوق‌حاد پرندگان - دکتر فرشاد طهرانی، دکتر محمدحسین فلاح مهرآبادی

آنفلوانزای فوق حاد پرندگان و تحلیل OIE

دکتر فرشاد طهرانی (کارشناس ارشد سازمان دامپزشکی کشور)، دکتر محمدحسین فلاح مهرآبادی (استادیار اپیدمیولوژی مؤسسه تحقیقات واکسن و سرم سازی رازی)

گزارش سازمان جهانی بهداشت دام در خصوص آنفلوانزای فوق حاد پرندگان

(تاریخ آخرین بروزرسانی 2018/06/30)

اپیدمیولوژی آنفلوانزای پرندگان پیچیده است. ویروس آنفلوانزای پرندگان به طور مداوم از طریق موتاسیون و بازآرایی تکامل می یابد و با ایجاد تحت تیپ های جدید مخاطرات جدی را برای سلامت انسان و حیوان ایجاد می نماید و خطرات آن می تواند به اندازه کیفیت پاسخ کشورهای مختلف متنوع باشد.

این گزارش یک بررسی اجمالی از تاریخچه و شرایط کنونی بیماری آنفلوانزا است که توسط اعضاء، به سیستم جهانی اطلاعات بهداشتی دام  (WAHIS)، سازمان جهانی بهداشت دام گزارش گردیده است.

اپیدمیولوژی بیماری در 13 سال اخیر به وسیله 2 پانزئوسی اصلی مشخص گردیده است. پانزئوسی اول در سال 2004 شروع شد، در سال 2006 به حداکثر رسید و بعد از آن، فعالیت پیش رونده ویروس تا سال 2012 کاهش پیدا نمود. از سال 2013 دومین پانزئوسی با حداکثر فعالیت در سال 2015 و 2017 مشاهده گردید. در حال حاضر دومین دوره پانزئوسی در حال ادامه است. هدف از این گزارش، فراهم نمودن پیشینه تاریخی اپیدمیولوژی آنفلوانزای فوق حاد پرندگان از سال 2005 به منظور ارائه یک زمینه از وضعیت کنونی و اتفاقاتی است که می­تواند در آینده رخ دهد، می­باشد.

وضعیت جهانی کنونی (تا تاریخ 30 ژوئن 2018)

1. وضعیت کنونی آنفلوانزای فوق حاد پرندگان چگونه است؟

این بخش داده های تجمعی مربوط به دوره زمانی سال 2013 تاکنون را ارائه نموده و وضعیت ماه ژوئن2018 را برجسته نموده است.

همانطوری که در جدول  1a نشان داده شده است، وضعیت آنفلوانزای فوق حاد پرندگان در 5 سال گذشته به 3 دلیل قابل توجه به نظر میرسد: 1) تعداد قابل توجه کشورها و قلمروهای درگیر آنفلوانزای فوق حاد پرندگان در پرندگان اهلی، 2) تعداد قابل توجه طغیان های بیماری( مزارع ، روستاها یا طیور روستاییدرگیر) در این دوره، و 3) تنوع بالای تحت تیپ­های در حال گردش در طی این دوره که کنترل و ریشه­کنی بیماری را پیچیده می­نماید.

جدول 1a. ویژگی های انتخاب شده اپی زئوتیک جهانی آنفلوانزای فوق حاد پرندگان در پرندگان اهلی در سالهای 2018-2013.

در ژوئن 2018، 7 کشور و قلمرو( بلغارستان، چین، چین تایپه، غنا، نپال، روسیه و آفریقای جنوبی) در 3 قاره (آفریقا، آسیا و اروپا) در پرندگان اهلی  به بیماری مبتلا شدند ( جدول . 1b)

جدول  1b. ویژگی های انتخاب شده اپی زئوتیک جهانی آنفلوانزای فوق حاد پرندگان در پرندگان اهلی در ژوئن 2018

2. تفاوت ها و شباهت ها بین پانزئوتیک کنونی و پانزئوتیک 2012-2005

این بخش مقایسه بین داده­های پانزئوتیک قبلی که از سال 2005 تا 2012 اتفاق افتاده و پانزئوتیک جهانی کنونی که از سال 2013 تاکنون ادامه دارد، می­باشد.

همانطور که در جدول 2 نشان داده شده است، در پانزئوتیک کنونی: 1) تعداد کشورها و قلمروهای درگیر در پرندگان اهلی به میزان کمی بیشتر از پانزئوتیک قبلی بوده است، 2) تعداد طغیان های گزارش شده در پرندگان اهلی با پانزئوتیک قبلی قابل مقایسه است، و 3) تعداد تحت تیپ­های در گردش گزارش شده در پرندگان اهلی به میزان زیادی بیشتر از پانزئوتیک قبلی بوده است.

مهمترین تفاوت بین دو پانزئوتیک تعداد تحت تیپ­های درگردش در پرندگان اهلی می باشد؛ همچنین تعداد تحت تیپ­های گزارش شده در 5 سال اخیر 3 برابر تعداد تحت تیپ­های گزارش شده در پانزئوتیک قبلی آنفلوانزای فوق حاد پرندگان بوده است.

جدول 2. ویژگی های انتخاب شده پانزئوتیک کنونی آنفلوانزای فوق حاد پرندگان در پرندگان اهلی (2018-2013) و پانزئوتیک قبلی(2012-2005)

3. توزیع جغرافیایی کشورهای درگیر آنفلوانزای فوق حاد پرندگان در پرندگان اهلی چگونه است؟

این بخش توزیع جغرافیایی تجمعی بیماری و تحت تیپ­های گزارش شده از ژانویه 2013 تاکنون و توزیع آن در ژوئن سال 2018 (تا 30 ژوئن) را ارائه می نماید.

همانطور که در شکل 1 نشان داده شده است، از ژانویه 2013 تا ژوئن 2018، همه مناطق دنیا درگیر طغیان های آنفلوانزای فوق حاد پرندگان در پرندگان اهلی بوده اند. 68 کشور و قلمرو حداقل یکبار بیماری را گزارش نموده اند. بیشترین مناطق درگیر آسیا، آفریقا و اروپا بوده­اند. درحالیکه در آمریکا بیماری در بخش شمالی آن حضور داشته و اغلب در بخش مرکزی و جنوبی وجود نداشته است.

شکل1. کشورها و قلمروهایی که حداقل یکبار طغیان آنفلوانزای فوق حاد پرندگان را در پرندگان اهلی از ژانویه 2013 تا ژوئن 2018 گزارش نموده اند.

در دوره زمانی ژانویه 2013 تا ژوئن 2018، دوازده تحت تیپ متفاوت گزارش گردیده است که در جدول 3 نشان داده شده است. اروپا بیشترین تنوع ویروس را گزارش نموده است (7 تحت تیپ)؛ به دنبال آن آسیا و آمریکا (هریک 6 تحت تیپ)، آفریقا (3 تحت تیپ) و اقیانوسیه (1 تحت تیپ). تحت تیپ های H5N1  ، H5N2  و H5N8 بارها گزارش شده­اند و گسترش وسیعی در 4 قاره از 5 قاره داشته اند.

جدول 3. توزیع تحت تیپ­های مختلف آنفلوانزای فوق حاد پرندگان در سطح منطقه ای در پرندگان اهلی (ژانویه 2013- ژانویه 2018)

توزیع جدیدترین طغیان های آنفلوانزای فوق حاد پرندگان در پرندگان اهلی در شکل 2. نشان داده شده است.

شکل 2. طغیان های آنفلوانزای فوق حاد پرندگان در ژوئن 2018 در پرندگان اهلی (N=36)

36 طغیان آنفلوانزای فوق حاد پرندگان در پرندگان اهلی در ژوئن 2018 در آفریقا، آسیا و اروپا، شامل 3 تحت تیپ متفاوت گزارش شده است. کشورها و قلمروهایی که طغیان های جدید را گزارش نموده و مجموع تعداد طیور معدوم شده در جدول 4 ارائه گردیده است.

جدول 4. توزیع تحت تیپ­های آنفلوانزای فوق حاد پرندگان در سطح منطقه ای در پرندگان اهلی (ژوئن 2018)

4. تأثیر آنفلوانزای فوق حاد پرندگان در پرندگان اهلی

این بخش تعداد تلفات تجمعی (پرنده تلف شده و معدوم شده) ازسال 2013 تاکنون و داده های مربوطه در ژوئن 2018 را نشان می دهد.

همانطور که در جدول 5 نشان داده شده است، طغیان­های آنفلوانزای فوق حاد پرندگان در پرندگان اهلی منجر به تلف شدن تقریباٌ 120 میلیون پرنده از ژانویه 2013 تا ژانویه 2018 گردیده است. بیش از نیمی از تلفات گزارش شده در آسیا و به دنبال آن آمریکا (23%) و اروپا (12%) رخدادهاست.

جدول 5. تلفات (تلفات و معدوم سازی) به دلیل طغیان­های آنفلوانزای فوق حاد پرندگان در پرندگان اهلی براساس منطقه (ژانویه 2013- ژوئن 2018)

تأثیر اخیر بیماری در پرندگان اهلی (ژوئن 2018)، در جدول 6 نشان داده شده است.

جدول 6. تلفات (تلفات و معدوم سازی) به دلیل طغیان­های آنفلوانزای فوق حاد پرندگان بر اساس منطقه (ژوئن 2018)

5. منحنی اپیدمی طغیان­های آنفلوانزای فوق حاد پرندگان در پرندگان اهلی چگونه است؟

این بخش محنی اپیدمی طغیان­های آنفلوانزای فوق حاد پرندگان در پرندگان اهلی را از سال 2005 نشان می دهد.

شکل 3 تعداد طغیان­ها را در پرندگان اهلی از سال 2005 بر اساس ماه نشان می دهد. بیشترین میزان را می توان در سال­های 2006  (N=1841) ، 2008  (N=1954) ، 2015  (N=2454)  و 2017  (N=1830) مشاهده نمود.

شکل 3. تعداد طغیان­های گزارش شده در پرندگان اهلی بر اساس ماه از 1 ژانویه 2005 تا ژوئن 2018 (N=16183)

 6. توصیف گردش آنفلوانزای فوق حاد پرندگان در پرندگان وحشی در ژوئن 2018

این بخش طغیان­های گزارش شده آنفلوانزای فوق حاد پرندگان گزارش شده به سازمان جهانی بهداشت دام در پرندگان وحشی در ژوئن 2018 را نشان می دهد. همانطور که در شکل 4.  نشان داده شده است، یک کشور آنفلوانزای فوق حاد پرندگان را در پرندگان وحشی (انگلستان) گزارش نموده است. ویروس مسئول این طغیان از نوع تحت تیپ H5N6 بوده است.

شکل 4. طغیان های آنفلوانزای فوق حاد پرندگان در ژوئن 2018 در پرندگان وحشی  (N=1)

درک وضعیت جهانی کنونی

 1. H7N9

ویروس تحت حاد  H7N9 برای اولین بار در سال 2013 در طیور کشور چین شناسایی شد و به چندین استان در این کشور گسترش یافت. در فوریه 2017، ویروس تحت حاد  H7N9 در طیور به شکل فوق حاد جهش یافت و به سرعت به سایر استان های چین گسترش یافت. ویروس همچنین خطر جدی را برای بهداشت عمومی از طریق آلوده نمودن بیش از 1600 نفر از زمان ظهورش در سال 2013 ایفا نموده است. بازارهای پرندگان زنده به عنوان مهمترین منبع گسترش ویروس بین طیور و از طیور به انسان باقی مانده اند .

دولت چین برنامه مراقبت فشرده ای را در همه استان­ها به منظور شناسایی وسعت توزیع ویروس تحت حاد و فوق حادH7N9  اجرا نمود. بازارهای عرضه پرندگان زنده و مزارع مستقر در استان های آلوده تعطیل و معدوم سازی پرندگان مثبت انجام گردید. نقل و انتقال طیور در استان های آلوده تحت کنترل درآمد و ضوابط امنیت زیستی تشدید گردید. به منظور محدودسازی انتشار آلودگی، دولت چین یک برنامه ملی واکسیناسیون را در سطح کشور به مرحله اجرا درآورد. در حال حاضر به نظر می­رسد طغیان­های  H7N9 در طیور نسبت به سال­های گذشته کاهش یافته باشد که این موضوع نتیجه کاهش گردش ویروس به دلیل واکسیناسیون و به دنبال آن کاهش گزارش موارد انسانی بوده است .

ایالات متحده آمریکا سویه متفاوتی از آنفلوانزای فوق حاد پرندگان H7N9 با منشاء پرندگان وحشی آمریکای شمالی را در یک گله مرغ مادر گوشتی در مارس 2017 گزارش نمود. بر اساس تحلیل توالی کامل ژنی، این ویروس شباهتی با ویروس H7N9 چین که تأثیراتی روی طیور و انسان ها در آسیا داشت، ندارد. ویروسH7N9  ایالات متحده آمریکا ویروس بسیار متفاوتی است و از نظر ژنتیکی از دودمان H7N9 چینی، مجزا می باشد. گله آلوده در آمریکا معدوم گردید و تشدید مراقبت به مرحله اجرا درآمد. این رخداد در 11 آگوست 2017 در آمریکا خاتمه یافت.

 2. H5N1

ویروس فوق حاد پرندگان  H5N1 اولین بار در چین در سال 1996 ظهور کرد و به آسیا، اروپا، خاورمیانه و آفریقا گسترش پیدا نمود. در حال حاضر به دنبال تکامل آن به شاخه های ژنتیکی  (Clades) متفاوتی گروه بندی می شود. در حال حاضر گزارش آن در طیور اهلی و پرندگان وحشی ادامه دارد. ویروس در آسیا و آفریقا آنزئوتیک شده و باعث طغیان هایی در طیور و آلودگی انفرادی در انسان می شود. 

در اواخر سال 2005 ویروس  H5N1 آسیایی وارد اروپاشد و چندین کشور اروپایی طغیان هایی را در طیور و پرندگان وحشی در سال های بعد تجربه نمودند. آخرین طغیانH5N1  ، در کشور فرانسه در سال 2015 بود، لیکن این ویروس ارتباطی با ویروس­های  H5N1 در حال گردش در سایر نقاط دنیا نداشت و ظاهراً از تکامل یک ویروس تحت حادِ در حال گردش در اروپا ایجاد گردیده است .

در سال 2015 آمریکا و کانادا طغیان­هایی از ویروس  H5N1 جدید که حاصل بازآرایی ویروس هایی با منشاء آسیایی و آمریکای شمالی در طیور بودند، را گزارش نمودند. این ویروس نیز از سویه  H5N1 درحال گردش در آسیا متفاوت بود .

تا ژوئن 2018، مجموعاً 860 عفونت انسانی به سازمان جهانی بهداشت از 16 کشور و قلمرو گزارش گردیده است. همه موارد عفونتH5N1 در انسان با تماس نزدیک با پرندگان زنده یا مرده آلوده یا محیط آلوده به H5N1 در ارتباط بوده است. کشورهای آلوده باید روی ارتقاء ضوابط امنیت زیستی به منظور جلوگیری از ورود بیماری به گله ها و اجتناب از تماس بین پرندگان وحشی و طیور اهلی تمرکز نمایند.

3. H5N8

طغیان­های آنفلوانزای فوق حاد پرندگان H5N8 ادامه پیدا نمود تا از تعدادی از کشورها در اروپا، آفریقا و آسیا در طیور و/یا پرندگان وحشی گزارش شود. برخی از این کشورها در مسیر مهاجرت پرندگان وحشی قرار دارند که احتمال گسترش ویروس در طول این مسیر را نشان می­دهد.

از آنجائی که تحت تیپ­های آنفلوانزای فوق حاد پرندگان H5N8 باعث تلفات بالا در طیور اهلی می شوند، به سرویس های دامپزشکی در کشورهای در معرض خطر، افزایش تلاش به منظور جلوگیری از بروز بیماری از طریق رعایت ضوابط امنیت زیستی به منظور به حداقل رساندن تماس بین پرندگان وحشی و طیور و ارتقاء مراقبت و آمادگی لازم در این خصوص توصیه شده است. همچنین به سرویس­های دامپزشکی تقویت فعالیت های مراقبت بر روی پرندگان وحشی در مناطقی که ویروس شناسایی شده و در سایر مناطقی که جمعیت قابل توجه پرندگان آبزی مهاجر وجود دارد توصیه شده است.

حجم مهاجرت پرندگان وحشی در اروپا، آفریقا و آسیا پس از فصل زمستان کاهش می­یابد. در حالیکه مکان های زمستانه این پرندگان مهاجر اغلب ثابت است. لیکن ممکن است جابه­جایی های دیگری در داخل یک منطقه، بسته به وضعیت آب و هوای محلی، منابع غذایی، دسترسی به آب های آزاد و غیره وجود داشته باشد.

3. H5N6

ویروس­های H5N6  اولین بار در چین و در سال 2013 ظهور نمودند و سپس توسط چند کشور آسیایی گزارش گردید. ویروس H5N6 دودمان آسیایی باعث علائم بالینی شدید و تلفات در طیور می شود. طغیان­ها در این کشورها به منظور اعمال ضوابط کنترلی منجر به معدوم سازی طیور توسط مرجع ذیصلاح دامپزشکی گردید. این گروه از ویروس­های H5N6  با عفونت­های انسانی از جمله تعدادی مرگ مرتبط بوده است. در مجموع 19 مورد عفونت انسانی تأیید شده آزمایشگاهی به آنفلوانزای تیپ A  ویروس H5N6 شامل 6 مورد مرگ به سازمان جهانی بهداشت توسط کشور چین از سال 2014 گزارش گردیده است.

در سال های 2017-2018 یک سویه واریانت جدید از آنفلوانزای فوق حاد پرندگان H5N6  ظهور نمود و طغیان­های آن در آسیا و اروپا ادامه دارد. این ویروس­ها از ویروس H5N6  مرتبط با عفونت­های انسانی چین متفاوت هستند. شناسایی این سویه جدید ویروس H5N6 در گونه های پرندگان وحشی، تهدید بالقوه انتشار این ویروس توسط پرندگان وحشی داخل و خارج از آسیا و اروپا را مطرح می­نماید.

4. H5N2

طغیان­های آنفلوانزای فوق حاد پرندگان H5N2  ادامه پیدا نمود تا از چین تایپه که منشاء آن در سال 2012 می باشد، گزارش شود. روسیه برای اولین بار در دسامبر 2017 یک طغیان H5N2  در پرندگان را گزارش نمود. این ویروس H5N2 سطوح متنوعی از بیماریزایی در طیور را که باعث تلفات چشمگیری در صنعت طیور می گردد ایجاد می نماید.

5. H7N3

رخداد مجدد طغیان­های آنفلوانزای فوق حاد پرندگان H7N3  از مکزیک در مارس 2018 گزارش شد. مقامات دامپزشکی ضوابطی را برای کنترل طغیان­ها، شامل قرنطینه مزارع آلوده و کشتار پرندگان به کار گرفتند. ویروس آنفلوانزای پرندگان H7N3 قبلاً در پرندگان وحشی و طیور اهلی آمریکا گزارش شده بود.

پیام های کلیدی

- در سال­های 2018-2017 وقوع مجدد طغیان­های آنفلوانزای فوق حاد پرندگان H5N8  و H5N6  در آسیا، اروپا و خاورمیانه اتفاق افتاده است. مقامات دامپزشکی در این کشورها اقداماتی را به منظور مهار طغیان­ها در طیور در قالب اجرای ضوابط معدوم سازی، استمرار مراقبت و توصیه به مالکین طیور در خصوص ارتقاء ضوابط امنیت زیستی اعمال داشته اند. گستردگی گزارش آنفلوانزای فوق حاد H5N6  در پرندگان وحشی آسیا و اروپا نشان دهنده وجود خطر دائم و نیاز به اجرای سخت گیرانه ضوابط امنیت زیستی توسط مقامات دامپزشکی در سطح مزرعه به منظور جلوگیری از ورود آلودگی می باشد.

 - ویروس­های آنفلوانزای پرندگان قابل انتقال به انسان که در چین  (H7N9,H5N6)  و بخشی از آفریقا و آسیا (H5N1) شناسایی شده بودند، مهمترین خطر برای بهداشت عمومی را ایجاد می نمایند. مقامات دامپزشکی به منظور کنترل شرایط، تلاش هایی را انجام داده اند که به این ویروس­ها اجازه داده تا به گردش در جمعیت طیور ادامه دهند. این موضوع خطر بازآرایی آلودگی ناشی از ویروس­های مختلف آنفلوانزا و خطرات بهداشت عمومی را از طریق در معرض قرار گرفتن افراد با ویروس­های آنفلوانزای پرندگان در زمان پرورش و کشتار ایجاد می نماید. اگرچه روند فصلی وجود دارد لیکن به دلیل اینکه ویروس­ها در جمعیت پرندگان تولید شده و خود را حفظ می نمایند، بنابراین خطر در طول سال وجود دارد. نقش طیور صنعتی، طیور روستایی­، سیستم بازارهای عرضه پرندگان زنده و پرندگان وحشی از گونه های مختلف در حفظ ویروس و انتقال آن بستگی به شرایط محلی دارد که باید از طریق مطالعات اپیدمیولوژیکی صورت پذیرد.

استانداردهای سازمان جهانی بهداشت دام، و شفافیت گزارش از طریق سیستم جهانی اطلاعات بهداشت دام، چارچوبی را برای سرویس های دامپزشکی به منظور اعمال مراقبت مؤثر، گزارش و کنترل آنفلوانزای پرندگان فراهم می نماید. مراقبت پرندگان وحشی می تواند دوره های زمانی خطر را نشان دهد، و در این زمان­ها، ارتقاء امنیت زیستی در سطح مزرعه ممکن است احتمال در معرض قرار گرفتن طیور با آلودگی را کاهش دهد. خدمات دامپزشکی اعضاء سازمان جهانی بهداشت دام به شرایط ملی کشورها و سیاست های ملی و اقتصادی و منابع تکنیکی آنها بستگی دارد.

هیچ شاهد علمی وجود ندارد که کشتار یا معدوم سازی پرندگان وحشی یا سایر حیات وحش را به منظور کنترل آنفلوانزای پرندگان، پشتیبانی کند. شناسایی آنفلوانزای پرندگان، از جمله آنفلوانزای فوق حاد پرندگان، در پرندگان وحشی به تنهایی  نمی تواند دلیلی بر عدم عاری بودن یک کشور از آنفلوانزای فوق حاد پرندگان شود و توجیه مناسبی برای اعمال محدودیت در تجارت طیور و فرآورده­های آن برای این کشورها وجود ندارد.