در ایران گونه‌های منحصربه فردی از گربه‌سانان وجود دارد؛ پلنگ، کاراکال، سیاه‌گوش و گربه‌وحشی از نمونه‌های آن است. بیش از این نام ها اما ما از ببر مازندران و شیر ایرانی شنیده ایم؛ گونه هایی که 80سال پیش منقرض شدند و حالا هم نوبت به‌گونه گربه‌سان دیگری به‌نام یوزپلنگ آسیایی رسیده است. گربه‌سانی که تنها در ایران وجود دارد، در خطر انقراض است و روز نهم شهریور به اسم آن نامگذاری شده است.
به گزارش حکیم مهر به نقل از همشهری، «دکتر ایمان معماریان» سال‌هاست که در زمینه گربه‌سانان و یوزپلنگ آسیایی فعالیت می‌کند. او که دامپزشک است مدت‌ها در باغ وحش ارم و البته تمام ایران دغدغه حفاظت و مراقبت از حیوانات را داشته است.با او در این زمینه گفت و گو کرده ایم.
بگذارید این طور شروع کنیم ؛ یوزپلنگ ایرانی است یا آسیایی؟
درباره گونه‌های حیات‌وحش، نژاد مطرح نیست؛ زیرگونه مطرح است. زیرگونه‌های مختلفی از پلنگ وجود دارد. درباره زیرگونه یوزپلنگ آسیایی باید گفت که آخرین زیستگاه و گونه هایش در ایران وجود دارد. به‌خاطر همین به یوزپلنگ های آسیایی، یوزپلنگ ایرانی هم می گویند چون در هیچ جای دیگری غیر از ایران وجود ندارد.
یوزپلنگ و پلنگ جز در اسم ، چه فرقی با هم دارند؟
یوزپلنگ و پلنگ دوگونه متفاوت هستند. ما پلنگ ایرانی داریم که بزرگ‌ترین زیرگونه در کل دنیاست. پلنگ ها گربه‌سانانی هستند با جثه بسیار بزرگ تر، قدرت خیلی بیشتر از یوزپلنگ‌ها و شباهت بیشتری به سایر گربه‌سانان بزرگ دارند. پنجه‌هایشان قابلیت جمع‌شدن دارد. درحالی‌که پنجه یوزپلنگ جمع نمی‌شود. خال های بدن پلنگ‌ها توخالی است و خال های بدن یوزپلنگ‌ها توپر است. بدن پلنگ‌ها برای شکار قدرتی و برای بالا رفتن از درخت ساخته شده است. بدن یوزپلنگ‌ها برای دویدن مناسب است. یک خط اشکی خیلی مشخصی هم کنار چشم یوزپلنگ هاست که پلنگ ها ندارند.
هم‌اکنون تعداد یوزپلنگ‌ها بیشتر است یا پلنگ‌ها؟
یوزپلنگ ایرانی شاید در خطرترین گونه گربه‌سان دنیا باشد و هیچ‌گونه دیگری تا این حد در معرض خطر انقراض نیست. تعداد آنها بسیاربسیار کم است. با اینکه پلنگ‌ها هم در خطر انقراض هستند، تعدادشان اما بیشتر از یوزپلنگ هاست. تا زمانی که پروژه یوزپلنگ آسیایی فعال بود، تعداد یوزپلنگ های باقی مانده در ایران بین30تا 50 قلاده بود. حالا اما خیلی آمار دقیقی از آنها در دست نیست.
یعنی پروژه یوزپلنگ آسیایی غیرفعال شده است؟
این پروژه حدود یک سالی می‌شود که خیلی فعال کار نمی‌کند.
پس با این شرایط پروژه و تعداد، وضعیت یوزپلنگ ایرانی خیلی خوب نیست.
نه. متأسفانه تهدیدات خیلی زیادی برای یوزپلنگ وجود دارد.
چه تهــدیداتی مــتوجه یوزپلنگ هاست؟
مهم‌ترین شان جاده‌ها، تعارضاتی که با دام‌های اهلی و با سگ های ولگرد دارند، است. خشکسالی و کم‌شدن شکارهای یوز هم تهدیدات دیگری است که باعث کاهش جمعیت‌شان شده است.
پروژه یوزپلنگ های آسیایی موفق عمل کرده است؟
این پروژه از سال80 با همکاری بین UNDP و سازمان حفاظت از محیط‌زیست راه اندازی شد. در این پروژه خیلی کارها انجام شده است. در فاز اول برای اینکه نشان دهند یوزپلنگ وجود دارد، کارهایی انجام شد. در فازهای دیگر برای آموزش، فرهنگسازی به مردم و کم کردن تعارض‌هایی که از طریق مردم وجود دارد، تلاش کردند. در سال‌های اخیر هم کارهایی انجام شده است؛ مثلا خارج‌کردن دام‌های اهلی از محدوده زندگی یوزپلنگ‌ها؛ جاهایی مثل پارک ملی توران. ولی اگر بخواهیم یوزپلنگ آسیایی حفظ شود و منقرض نشود، باید بسیاربسیار فراتر از اینها اقدام کنیم. باید یک عزم ملی، هم از طرف مردم و هم از طرف مسئولین وجود داشته باشد. باید بودجه خیلی خوب و کاملی درنظر بگیریم. جاده ای که همین چند روز پیش یک یوزپلنگ در آن کشته شد، سال هاست که به‌عنوان جاده مرگ یوزپلنگ‌ها شناخته می شود و هر سال هم تعداد زیادی یوزپلنگ در این جاده از بین می‌روند و در جمعیت کم یوزپلنگ ها مرگی که در این جاده اتفاق می‌افتد، خیلی زیاد است. بارها خواسته شده و حتی بودجه‌هایی برای آن گرفته شده است اما هنوز هیچ اقدام ملموسی که بخشی از جاده برای عبور یوزپلنگ‌ها امن شود، دیده نمی شود.
چرا مسئولان کاری نمی‌کنند؟ موضوع بودجه یا نبود آگاهی است؟
تا قبل از اینکه شیر ایرانی در ایران منقرض شود، نماد ایران، شیر ایرانی بود. بعد از انقراض آن، یوزپلنگ ایرانی نماد ماست. هر کشوری برای خود نمادی دارد. شاید برای ما آن قدر نماد کشورمان اهمیت ندارد. شاید مسئولین از نظرهای مختلف اهمیت این حیوان را درک نکرده‌اند. در بسیاری از کشورها حیات‌وحش سودی هم برای اقتصاد آن منطقه دارد. میزان اکوتوریسم ما- توریست‌هایی که برای دیدن حیات‌وحش وارد کشورمان می شوند- بسیار کم است. شاید مسئولین درکی از اینکه این حیوانات از نظر اقتصادی می‌توانند سودمند هم باشند، ندارند؛ بنابراین درک نکرده‌اند که نیاز است که بودجه‌ای برای حفظ آنها در نظر بگیرند. تقابل بین صنعت و جاده‌سازی و طبیعت و محیط‌زیست خیلی راحت با منقرض‌شدن گونه‌ها، در حال از بین‌رفتن است. یوزپلنگ هم از نظر انقراض، سردمدار بقیه حیوانات در ایران است.
شیر ایرانی‌ای که قرار بود به باغ وحش ارم بیاید، چه شد؟
تمام پیگیری‌های لازم، انجام و عضویت شیر ایرانی از اتحادیه باغ وحش‌های اروپا هم گرفته شده است. 2شیر ایرانی از 2 باغ‌وحش هم برایمان مشخص کرده‌اند. مراحل پایانی در حال انجام است؛ اما با توجه به تحریم‌هایی که داریم مشکلاتی برای انتقال از انگلیس به ایران وجود دارد که امیدواریم اینها حل شود.
در این چند سال ما شاهد چاپ نماد یوزایرانی روی پیراهن تیم ملی بوده‌ایم، کارهایی از این دست تا چه حد می‌تواند به نجات یوزپلنگ کمک کند؟
بدون شک استفاده از نماد یوزپلنگ روی پیراهن تیم ملی، خیلی تأثیرگذار است. در این چند سال که این نماد حک شده، تازه همه فهمیده‌اند که یک یوزپلنگی در ایران وجود دارد. خیلی ها نمی دانستند که حتی چنین موجودی در ایران است. زمانی که ما از این نماد استفاده می‌کنیم، با آن تبلیغ می‌کنیم و حتی درآمدزایی در آن انجام می شود، بهتر است که به‌خود این موجود کمک کنیم، نیازهایش برطرف شود تا بتوانیم از این نماد همچنان استفاده کنیم. وگرنه در 10سال آینده که یوزی وجود ندارد، ما حیوانی نداریم که به آن ببالیم.
یوزپلنگ ایرانی شاید در خطرترین گونه گربه‌سان دنیا باشد و هیچ‌گونه دیگری تا این حد در معرض خطر انقراض نیست. تعداد آنها بسیاربسیار کم است. با اینکه پلنگ‌ها هم در خطر انقراض هستند، تعدادشان اما بیشتر از یوزپلنگ هاست.
