هزینه یک فارغ‌التحصیل PhD (از کارشناسی تا دکتری در دانشگاه دولتی) برای دولت: ۲ میلیارد تومان ناقابل!

همین چند وقت پیش بود که انتشار تصاویری از دور ریختن پایان‌نامه‌های دانشجویان دکتری دانشکده دامپزشکی دانشگاه شهید چمران اهواز آن‌هم توسط یکی از اساتید سروصدای زیادی را در فضای مجازی و رسانه‌های رسمی کشور ایجاد کرد؛ جار و جنجالی که در نهایت به ورود معاون پژوهشی دانشکده دامپزشکی به موضوع و دادن تذکر کلی به هیات‌علمی دانشکده ختم شد؛ درست است که انتشار چنین تصویری به‌هیچ‌وجه قابل قبول نیست، اما در این میان سوالی که همیشه مطرح بوده و هست اینکه برای تولید پایان‌نامه دانشجویی چقدر هزینه می‌شود؟

به گزارش حکیم مهر به نقل از فرهیختگان، پایان‌نامه‌هایی که یکی از معضلات دانشجویان کارشناسی‌ارشد برای رفتن به مقطع دکتری و دانشجویان این مقطع برای فارغ‌التحصیلی محسوب می‌شود و دانشجویان باید برای به نتیجه رسیدن پایان‌نامه‌هایشان دست به جیب شده و بعضا هزینه‌های زیادی را متحمل شوند.

شاید این‌گونه تصور شود که هزینه مالی نگارش یک پایان‌نامه تنها متوجه دانشجو است، در حالی که اصلا این‌گونه نیست و دانشگاه‌ها بیشترین مبلغ را برای به ثمر رسیدن پایان‌نامه‌های دانشجویی هزینه می‌کنند؛ هزینه‌هایی که این‌قدر مهم و کلیدی است که در بودجه سالانه دانشگاه‌ها مدنظر قرار گرفته می‌شود و با نگاه کلی‌تر از جیب‌المال صرف خواهد شد. البته این همه ماجرا نیست؛ چون اگر کمی به عقب بازگردیم، باید بگوییم درست است که دانشجو صرفا در مقطع کارشناسی‌ارشد و دکتری ملزم به ارائه پایان‌نامه می‌شود، اما برای رسیدن هر دانشجو به این مقاطع، دانشگاه‌ها هزینه‌های زیادی را خرج او می‌کنند؛ هزینه‌هایی که از بخش‌های مختلف ازجمله فعالیت‌های آموزشی و پژوهشی، فعالیت‌های پشتیبانی عمومی و خدمات دانشجویی تشکیل می‌شود؛ در کنار آنها دانشگاه‌ها برای فارغ‌التحصیلی دانشجویان از مقطع کارشناسی و به‌طور کلی تمامی مقاطع هزینه‌هایی را تحت‌عنوان فعالیت‌های پرسنلی متحمل می‌شوند که نمی‌توان از آنها چشم‌پوشی کرد.

برای اینکه بتوانیم هزینه‌های نگارش یک پایان‌نامه در مقطع کارشناسی‌ارشد را محاسبه کنیم، باید هزینه‌هایی که برای دانشجوی این مقطع در چهار سال قبل از آن، یعنی کارشناسی انجام شده را هم مدنظر قرار دهیم، همچنین درباره هزینه تولید پایان‌نامه در مقطع دکتری هم باید هزینه‌هایی را که از ۶ سال پیش برای این دانشجو انجام شده لحاظ کرد.

یک گزارش از مدل تعیین بودجه سرانه دانشجو از سوی دفتر برنامه بودجه و تشکیلات وزارت علوم در سال ۹۴ منتشر شد و اعدادی که این گزارش آمده برگرفته از این تحقیق وزارت علوم است که با حساب نرخ تورم اعداد سال ۹۷ به دست آمده است. نکته دیگر در بحث هزینه‌های دانشگاه‌ها برای دانشجویان مقاطع مختلف این است که بیشترین هزینه در مقطع کارشناسی و کارشناسی‌ارشد مربوط به هزینه‌های آموزشی و در مقطع دکتری مربوط به هزینه‌های پژوهشی و فناوری است؛ این مهم از اهمیت پژوهشی در مقطع کارشناسی‌ارشد و دکتری حکایت دارد.

به‌عبارت دیگر، هزینه سرانه دانشجو نسبت به هزینه سرانه کارشناسی نشان می‌دهد تربیت دانشجوی کارشناسی‌ارشد به طول میانگین ۱.۵ برابر کارشناسی و تربیت دانشجوی دکتری به طول میانگین ۵/2 برابر دانشجوی کارشناسی هزینه دارد.

موضوع دیگری که نمی‌توان در بحث نگارش پایان‌نامه از آن غفلت کرد، دوره سنوات تحصیلی دانشجو است. به‌عبارت دیگر، دانشجو تا زمانی که به نگارش اولین پایان‌نامه خود در مقطع کارشناسی‌ارشد برسد، دانشگاه برای او ۴۶۸۱ میلیون ریال در مقطع کارشناسی و ۲۲۲۱ میلیون ریال در مقطع کارشناسی‌ارشد هزینه کرده است؛ این موضوع در مقطع دکتری متفاوت‌تر می‌شود و علاوه‌بر این هزینه‌ها، ۱۳۸۳۵ میلیون ریال تنها برای مقطع دکتری دانشجو هزینه می‌شود؛ موضوعی که نشان‌دهنده رقم بالای ۲۱۰۰۰ میلیون ریالی است که هر دانشجو در طول دوران تحصیل از کارشناسی تا دکتری به دانشگاه محل تحصیل خود تحمیل می‌کند.

شاید در ابتدا هزینه‌هایی که برای تحصیل یک دانشجو در طول سنوات تحصیلی‌اش در هرکدام از مقاطع تحصیلی آمده، چندان بزرگ به نظر نیاید؛ اما وقتی به آمار صدور ۲۰ هزار مدرک برای دانشجویان دکتری در طول یک‌سال نگاهی داشته باشیم به رقم ۴۰ هزار میلیارد تومان می‌رسیم که شمارش صفرهایش هم زمانبر می‌شود و یکی از اصلی‌ترین دلایل خرج این مبلغ نیز به آن جهت است که دانشجو به جایگاهی برسد که بتواند با پایان‌نامه‌اش دردی از جامعه خود دوا کند؛ اما آنچه در عمل می‌بینیم با انتظاری که از پایان‌نامه می‌رود، زمین تا آسمان متفاوت است.

البته در جداول و نمودارهای زیر به تفسیر درباره هزینه‌کرد دانشگاه‌ها برای دانشجویان به زبان آمار صحبت شده است.