حکیم مهر: «دکتر سید محمدمهدی کیایی» استاد پیشکسوت و برجسته دانشکده دامپزشکی دانشگاه تهران، در گفت‌وگویی نقش گیاهان دارویی در دامپزشکی سنتی و مدرن ایران را تشریح کرد.
متن این گفت‌وگو به شرح زیر است:
خواهشمند است ضمن معرفی خود، توضیحاتی در مورد تحصیلات و فعالیت‌های علمی و پژوهشی‌تان بیان نمایید.
اینجانب سید محمّدمهدی کیائی متولد اسفند ١٣٢۵ در تهران هستم. در سال ١٣۴۴ وارد دانشکده دامپزشکی دانشگاه تهران شدم. در سال ١٣۵٨ تخصص خود را در زمینه بهداشت و تغذیه طیور از دانشگاه آبردین اخذ نمودم. لازم به ذکر است که در سال١٣۵٣ به‌عنوان عضو هیات علمی در دانشکده دامپزشکی دانشگاه تهران پذیرفته‌شده و از آن تاریخ به آموزش در مقطع دکترای عمومی و دکترای تخصصی و انجام امور پژوهشی اشتغال داشته‌ام.
در خلال این مدت (نزدیک به ۴۵سال) بعضاً مسئولیت‌های اداری مانند ریاست دانشکده دامپزشکی دانشگاه تهران، ریاست گروه برنامه‌ریزی آموزش دامپزشکی در وزارت علوم، مدیرگروه بهداشت و تغذیه دام و طیور دانشکده دامپزشکی دانشگاه تهران، رئیس شاخه بهداشت مواد غذایی و تغذیه گروه دامپزشکی فرهنگستان علوم و … را نیز عهده‌دار بوده‌ام.
تحقیقات علمی‌تان تاکنون منجر به تولید محصول و یا خدمتی کاربردی در حوزه دامپزشکی شده است؟
خوشبختانه در طی سنوات خدمت در دانشگاه تهران با همکاری سایر اساتیدی که پروژه‌های پژوهشی انجام می‌دادیم، به نتایج مثبت و مطلوبی رسیدیم که بعضاً منجر به تولید فرآورده‌هایی شده که در زمینه بهداشت و کنترل بیماری‌های دام، طیور و آبزیان بسیار مؤثر واقع گردیده است. برخی از این فرآورده‌ها عبارت‌اند از:
- تولید واکسن برای پیشگیری از بیماری کوکسیدیوز در طیور با استفاده از سوش های بومی به نام ایراکوکسیا
- نوعی ژل غذایی جهت تغذیه زودرس جوجه‌ها در هچری، هنگام انتقال و لحظه ورود به فارم (جهت پیشگیری از عوارض سوء گرسنگی و تشنگی طولانی‌مدت و دهیدراته شدن بدن) به نام ویتاژل
- نوعی مکمل و افزودنی گیاهی جهت افزایش اشتها، تنظیم فلور دستگاه گوارش، تقویت سیستم ایمنی و مهم‌تر از همه جایگزینی با آنتی‌بیوتیک‌های محرک رشد به نام بیوهربال که در چند نوع مانند بیوهربال پلاس، نوع مایع، انواع مخصوص دام، انواع مخصوص آبزیان و … در حال تولید است و خوشبختانه به دلیل کفایت و اثرات بسیار مطلوب، این محصولات مورد استقبال صنعت و تولیدکنندگان دام، طیور و آبزیان قرارگرفته است.
داروهای گیاهی به چه میزان در دامپزشکی سنتی و مدرن نقش‌آفرینی می‌کنند؟
در دامپزشکی مدرن ترکیبات گیاهی نزدیک به سه دهه است که مجدداً مطرح‌شده و به لحاظ بهداشتی در حیوانات مولد غذا تلاش می‌گردد، حتی‌المقدور جایگزین ترکیبات شیمیایی گردد.
داروهای گیاهی دام و طیور در کشورهای پیشرفته چه جایگاهی دارند و چند درصد از داروهای این بخش را تشکیل می‌دهند؟
در کشورهای پیشرفته نیز روند استفاده از ترکیبات گیاهی به همان صورتی است که ذکر گردید و در سال‌های اخیر به‌ویژه در زمینه مکمل‌ها و افزودنی‌های غذای دام، طیور و آبزیان به‌طور چشمگیری مورد استقبال قرارگرفته است.
دانش طب سنتی ایران در بخش دام و طیور چه پیشینه‌ای دارد و چقدر موفق بوده است؟
در زمینه طب سنتی همان‌طور که استحضار دارید کشور ما به لحاظ حضور دانشمندان برجسته یکی از مهمترین پیشکسوتان دارو و درمان در جهان بوده است. اما در زمینه دامپزشکی تا آنجا که من اطلاع دارم منابع چندان زیادی در دست نیست و عمدتاً روش‌های سنتی به‌صورت پراکنده و محلی بوده است.
کشورمان از لحاظ تولید داروهای دام و طیور بر پایه ترکیبات گیاهی چه جایگاهی دارد و به چه میزان از این داروها استقبال می‌شود؟
تا دو دهه پیش چیزی در این زمینه وجود نداشت ولی از آن زمان تاکنون با فرموله نمودن فرآورده‌های گیاهی و معرفی آنها جهت جایگزینی افزودنی‌ها و داروهای شیمیایی، تولیدکنندگان دام، طیور و آبزیان از آنها استقبال شایانی نموده‌اند.
چند درصد از داروهای دام و طیور کشور بر پایه ترکیبات گیاهی هستند؟ آیا این داروها از لحاظ کارایی و همچنین قیمت قابل‌رقابت با داروهای سنتتیک میباشند؟
همان‌طور که عرض کردم ما در آغاز راه هستیم و در حال حاضر داروهای گیاهی تولیدشده در کشور بیشتر به‌منظور جایگزینی با افزودنی‌های شیمیایی غذا (که بسیار خطرناک هستند) و بعضاً جهت پیشگیری از بیماری‌های عفونی، متابولیک و تقویت سیستم دفاعی فرموله می‌شوند. از نظر کارایی نیز هر یک از فرآورده‌های تولیدشده که محصول پروژه‌های پژوهشی گسترده است، ضمناً طی آزمایش‌های طولانی‌مدت و پس از تائید مقامات علمی، بهداشتی و سازمان دامپزشکی کل کشور، فرموله شده و مجوز مصرف دریافت می‌کنند. این فرآورده‌ها ضمن اینکه برای مصرف‌کننده و محیط‌زیست بسیار سالم، بی‌خطر و مطمئن هستند، از جهت اقتصادی نیز قابل‌رقابت با ترکیبات و داروهای شیمیایی میباشند.
مهمترین بیمارهای دام و طیور که برای آنها داروی گیاهی در کشور موجود است را لطفاً بیان نمایید.
همان‌طور که عرض کردم ما در این عرصه در آغاز راه هستیم و لذا در حال حاضر تعداد داروهای فرموله و تولیدشده چندان زیاد نیست، لیکن در حال گسترش است. در اینجا به چند نمونه می‌توانم اشاره‌کنم:
- داروهای گیاهی که در جهت پیشگیری از بیماری‌های تنفسی در طیور تولید می‌شود
- ترکیبات گیاهی جایگزین آنتی‌بیوتیک‌های محرک رشد در غذای دام، طیور و آبزیان
- ترکیبات گیاهی تقویت‌کننده سیستم ایمنی در دام، طیور و آبزیان
- ترکیبات گیاهی پیشگیری از آسیب‌های کبدی، حذف سموم و تقویت دستگاه گوارش
- داروهای گیاهی جهت درمان و پیشگیری از ورم پستان
- داروهای گیاهی جهت درمان ضایعات ناشی از تب برفکی در دام‌ها
- داروهای گیاهی جهت درمان ضربه و زخم‌های پا در دام به‌ویژه در اسب
- داروی گیاهی درمان بیماری واروآ در زنبورعسل که جهت حفظ عسل از آلوده شدن به سموم و داروهای شیمیایی بسیار نقش‌آفرین است
و …
دامپزشکان چقدر به کاربرد داروهای گیاهی دام و طیور می‌پردازند و به چه میزان با آنها آشنایی دارند؟
میزان آشنایی همکاران و تجویز داروهای گیاهی در گذشته بسیار کم بود، لیکن به‌طور روزافزون در حال گسترش است.
آیا دامپزشکان در این زمینه در طول دوران تحصیل واحد درسی می‌گذرانند؟
متأسفانه به‌طور جدی خیر، ولی در سنوات اخیر تا حدودی به آن توجه شده است.
یکی از دغدغه‌های مردم در مصرف گوشت بخصوص گوشت مرغ، باقیمانده‌ی آنتی‌بیوتیک‌ها در آنها است. در ابتدا بیان فرمایید که چقدر این موضوع حاد است و ثانیاً آیا داروهای گیاهی برای حل این مشکل وجود دارند و استفاده می‌شوند؟
آنتی بیوتیک ها به‌ویژه آنتی‌بیوتیک‌های محرک رشد در فرآورده‌های دام، طیور و آبزیان، یکی از اقلام خطرناک است که سلامت مصرف‌کننده را به‌طور جدی تهدید می‌کند. متأسفانه در غذای دام به‌ویژه طیور و آبزیان به‌طور مستقیم و غیرمستقیم گاهی تا چهارده نوع ترکیب شیمیایی به دلایل مختلف و عمدتا اقتصادی (تحت عنوان افزودنی‌ها) اضافه می‌شود، لذا خطر تنها از جانب آنتی‌بیوتیک‌ها نبوده و هریک از ترکیبات به نوع خود سلامت مصرف‌کنندگان را تهدید نموده و ممکن است بسیار خطرآفرین باشد. بدین‌جهت مصرف اکثر افزودنی‌های شیمیایی در جهان ممنوع شده و سعی گردیده است از جایگزین‌های کاملاً سالم برای مصرف‌کننده و برای محیط‌زیست که همان ترکیبات گیاهی است استفاده شود.
در کشور ما نیز همان‌طور که قبلاً اشاره شد از دو دهه پیش این جایگزینی و استفاده از فرآورده‌های گیاهی که کاملاً مطمئن، مفید و بدون ضرر است، آغاز شده و با توجه به مشاهده آثار بسیار مفید آنها و فرهنگ‌سازی، جایگزینی ترکیبات گیاهی با ترکیبات شیمیایی رو به گسترش است.
به نظر جنابعالی مهمترین مشکلات و موانع توسعه صنعت تولید داروهای گیاهی دام و طیور در کشورمان چه مواردی هستند؟
به نظر می‌رسد مشکلات صنعت تولید داروهای گیاهی همان مشکلات متداول و سنتی برای تمام صنایع است که گسترش بی‌رویه واردات فرآورده‌های مشابه خارجی از مهمترین آن‌هاست. مشاهده شده است در بسیاری از فرآورده‌های گیاهی وارداتی بعضاً از ترکیبات شیمیایی به‌وفور استفاده شده است و لذا این ترکیبات تقلبی نه تنها همان اثرات مخرب و مضر افزودنی‌های شیمیایی را دربردارد بلکه با توجه به تولید و ارائه ارزان‌تر آن به بازار، با فرآورده‌های سالم کاملاً گیاهی که معمولاً قیمت تمام‌شده آنها بالاتر است رقابت نموده و سبب خارج شدن آنها از عرصه تولید می‌گردد.
مواد اولیه تولید داروهای گیاهی دام و طیور چگونه تأمین می‌شود؟ به چه میزان در این عرصه خودکفا هستیم؟
در مورد مواد اولیه داروهای گیاهی همان‌طور که همگان آگاهی دارند در کشور پهناوری چون ایران که چهارفصل بوده و دارای اقلیم‌های بسیار متنوع است، یکی از تولیدات و صادرات عمده کشور از قدیم گیاهان دارویی بوده است. به‌طور یقین کشور ما در جهان از سرزمین‌های ویژه در این زمینه به‌حساب می‌آید و عمدتاً خودکفا است. لیکن در موارد معدودی هم که مواد اولیه گیاهی خاص برای فرموله کردن فرآورده‌های گیاهی ویژه، در سرزمین‌های دیگر یافت می‌شود، طبیعتاً آن مواد اولیه وارد می‌شود.
و در پایان هر نکته‌ای که در مورد صنعت تولید داروهای گیاهی دام و طیور لازم می‌دانید بیان شود، لطفاً ذکر فرمایید.
منبع: مستند مکتوب چهارمین جشنواره ملی گیاهان دارویی، فرآورده های طبیعی و طب ایرانی- ۲۱الی ۲۴ آبان ماه ۱۳۹۷
به کوشش تیم پژوهشی شبکه خبری گیاهان دارویی- شرکت سیمرغ سبز امید
داروهای گیاهی ایران کاملا نقش درمانی دارد ولی هیچ کس میزان استفاده و دوز موثر را نمیداند و نیاز به کار بسیار دارد. ..................... اینها همش قصه سرایی و افسانه است. به جای هدر وقت روی این داروها کار کنید و با سند و به صورت استاندارد آنها را به جامعه داروسازی معرفی کنید. 
مشخص است که هیچ اطلاعاتی از دانش گیاهان دارویی و طب ایرانی ندارید و فقط از روی تعصب سخن میگویید.
وقتی گیاه از لحاظ فیتوکمیکال شناخته شده باشد، یک رنج معمول ماده مؤثره دارد که شما بر اساس آن، محاسبات خود را انجام داده و گیاه را تجویز میکنید.
بحث طولانی است با موبایل نمیتوانم ادامه اش را بنویسم.