کاهش 10 درصدی شیردهی گاوها و افزایش پنج درصدی تلفات در دامداری‌های استان یزد تنها بخشی از خسارات ناشی از استرس گرمایی در تابستان امسال تاکنون بوده است چرا کارشناسان دامپزشکی معتقدند استرس گرمایی تابستان با تاخیر و در پاییز خود را نشان خواهد داد.
به گزارش حکیم مهر به نقل از ایسنا، افزایش چشمگیر و بی‌سابقه گرما در یزد منجر به بروز خسارات زیادی به بخش‌های مختلف تولیدی در این استان از جمله در بخش پرورش دام و طیور شده که این خسارات در بخش دام‌های سنگین به دلیل تاثیر بالا در اقتصاد استان به مراتب حائز اهمیت‌تر به نظر می‌رسد.
البته کارشناسان دامپزشکی راهکارهایی موثر برای پیشگیری و مقابله با گرمازدگی دام‌ها دارند که دامداران و دامپروان با رعایت آنها می‌توانند از بروز استرس‌های گرمایی در دام‌هایشان و بروز خسارات اقتصادی در این مورد جلوگیری کنند.
«محمدحسین رشمی» معاون اتحادیه دامداران استان یزد در همین رابطه به تاثیر گرمای بیش از حد تیرماه امسال بر حوزه صنعت دامداری استان اشاره و در گفت‌وگو با خبرنگار ایسنا اظهار می‌کند: متاسفانه رسیدن دامی هوا به قریب 50 درجه سانتیگراد منجر به شیوع گرمازدگی در بین دام‌ها و دشواری فعالیت‌های مربوط به دامپروری در استان شده است.
وی با اشاره به اقدامات مدیریتی از قبیل روش‌های مختلف تغذیه‌ای و استفاده از مه‌پاش برای کنترل این مشکل توسط دامداران، به کاهش 10 درصدی شیردهی در گاوهای شیرده طی این مدت اشاره می‌کند و می‌گوید: هرچند آماری در مورد تاثیر گرما بر میزان تولید گوشت نداریم ولی متاسفانه در شرایط حاکم مرگ و میر در بین گاوها به ویژه گوساله‌ها قریب پنج درصد رشد داشته است.
تاثیر تاخیری استرس گرمایی در دام‌ها
دکتر «حمید پورمیرزائی» مسئول آموزش دامپزشکی استان هم از بروز استرس گرمایی در دام‌ها به دنبال گرمازدگی آنها اشاره و به خبرنگار ایسنا می‌گوید: جثه‌ی بزرگ گاو با توجه به عملیات تخمیر مواد‌غذایی برای هضم بهتر و متابولیسم فراوان، همانند یک بخاری حرارت تولید می‌کند و از این رو استرس گرمایی، محیط نامناسبی را به ویژه برای گاوهای شیری بوجود می‌آورد.
وی فاکتورهای موثر بر شدت استرس گرمایی دام‌ها را شامل گرما، رطوبت، سرعت وزش باد و شدت تابش اشعه خورشید ذکر و اضافه می‌کند: استرس گرمایی تاثیری طولانی مدت بر دام‌ها می‌‌گذارد به طوری که تاثیر استرس گرمایی فصل تابستان عمدتاً در ماه مهر و آبان نمایان می‌شود.
پورمیرزایی استرس گرمایی برای گاوهای پرتولید را درجه حرارت بالای 20 درجه سانتیگراد محیط و برای گاوهای خشک و تلیسه‌ها دمای بالای 22 درجه سانتیگراد عنوان می‌کند و در این باره می‌گوید: وقتی دمای محیط از 25 درجه سانتیگراد بالاتر می‌رود، تعداد گلبول‌های سفید خون گاو کاهش می‌یابد و سیستم ایمنی حیوان دچار مشکل می‌شود.
وی ادامه می‌دهد: به دنبال تضعیف سیستم ایمنی بدن گاو، تعداد سلول‌های سوماتیک شیر افزایش و کیفیت آغوز تولیدی گاو کاهش می‌یابد و به همین دلیل نیز در زمان بروز استرس گرمایی دامداران شاهد افزایش عارضه‌ی اسهال در گوساله‌ها خواهند بود یا این که گاوها به عفونت‌هایی نظیر ورم پستان تحت بالینی آسیب‌پذیرتر می‌شوند.
استرس گرمایی 8 ماهه در کمین گاوها
این مسئول در ادامه، بازه زمانی استرس گرمایی دام‌ها در یزد را حدود هشت ماه از سال می‌خواند و می‌گوید: استرس گرمایی علاوه بر این که تولید شیر گاو را کاهش می‌دهد، از طول عمر دام نیز می‌کاهد چرا که در زمان استرس گرمایی، نیازهای نگهداری گاوها بین 10 تا 30 درصد افزایش و همزمان مصرف غذا نیز 7 تا 45 درصد کم می‌شود.
وی اضافه می کند: به دنبال این اتفاقات، تولید شیر بین 15 تا 55 درصد کم می‌شود چرا که انرژی مصروف تولید شیر برای رفع گرما و تنظیم درجه حرارت بدن صرف می‌شود.
به گفته پورمیرزایی، آنچه در چنین شرایطی برای دامدار اهمیت بیشتری دارد، این است که گاوها آبستن نمی‌شوند یا خیلی دیر آبستن می‌شوند لذا در این زمینه دامدار از این بابت متضرر می‌شود.
علائم عارضه‌ی استرس گرمایی در گاوها
پورمیرزایی در رابطه با علائم استرس گرمایی نیز تصریح می‌کند: کاهش مصرف غذا، کاهش نشخوار، کاهش تولید شیر، تنفس سریع و کم عمق، بی‌حالی بیشتر، افزایش سایه‌نشینی و عرق کردن فراوان از علائم این عارضه هستند.
وی عنوان می‌کند: در حالت شدید استرس گرمایی، گاو با دهان باز نفس کشیده یا زبان خود را در حالی که دل می‌زند از دهان بیرون می‌آورد، به دلیل این که می‌خواهد به شکلی درجه حرارت بدن خودش را کاهش دهد.
وی خاطرنشان می‌کند: البته زمانی که گاوها با دهان باز نفس می‌کشند، مقدار زیادی از بزاق دهانشان روی زمین می‌ریزد و مقدار دفع بی‌کربنات از طریق بزاق و ادرار در آنها افزایش می‌یابد، لذا به یک اسیدوز تحت بالینی دچار می‌شوند که دامدار آن را به صورت شل شدن مدفوع دام مشاهده می‌کند.
وی در رابطه با دیگر علائم استرس گرمایی در گاوها نیز بیان می‌کند: گاهی گاو در کف بستر خیس می‌خوابد که احتمال ابتلا به ورم پستان را افزایش می‌دهد، از طرفی خوابیدن در بستر خشک میزان دفع حرارت از بدن حیوان را کاهش می‌دهد لذا گاو مبتلا به استرس گرمایی سعی می‌کند که نخوابد و به دلیل بیشتر ایستادن دچار بیماری لنگش می‌شود.
راه‌های مقابله با استرس گرمایی در گاوها
مسئول آموزش اداره کل دامپزشکی استان افزایش حرارت بدن گاو به 40 تا 45 درجه سانتیگراد را از تاثیرات ادامه استرس گرمایی عنوان می‌کند و می گوید: این افزایش حرارت که تب محسوب نمی‌شود و فقط یک هیپرترمی است، نیازی به استفاده از آنتی‌بیوتیک ندارد و فقط مقابله با استرس گرمایی را می‌طلبد.
وی متذکر می‌شود که تزریق اشتباه آنتی‌بیوتیک به گاو در هنگام ابتلا به استرس گرمایی، شیر گاو را برای چند روز غیرقابل استفاده می‌کند و موجب خسارت به دامدار می‌شود.
پورمیرزائی ایجاد سایه‌بان و آب سرد برای گاوهای شیری و تلیسه‌ها، استفاده از تورهای سبز برای ایجاد سایه در بهاربندهای گاوداری را از راه‌های مقابله و کاهش استرس گرمایی بیان می کند و می‌گوید: دامدارانی که فضای گاوداری آنها کوچک است مانند مجتمع‌های گاوداری، توصیه می‌کنیم از تورهای سبز برای پوشاندن بهاربندهای خود استفاده کنند که در این صورت فضای مسقف آنها افزایش می‌یابد.
وی با اشاره به اهمیت ارتفاع در کنترل استرس گرمایی دام‌ها، اظهار می‌کند: ارتفاع سقف باید 4.5 متر در پایین‌ترین نقطه و شیب آن 3 درصد باشد که هوا به خوبی در زیر آن جریان پیدا کند.
وی تاکید می‌کند: به غیر از گاوهای شیری باید امکانات مقابله با استرس گرمایی برای گاوهای خشک نیز به منظور تولید گوساله‌های سنگین‌تر و نمره بدنی بهتر و در مورد تلیسه‌ها راندمان بهتر برای ضریب تبدیل مواد غذایی فراهم باشد.
این مسئول با بیان این که مه‌پاش فقط برای قسمت زیر مسقف مفید است چرا که بستر را هم خیس نمی‌کند، تهیه آب خنک و فراهم کردن محیط راحت را از دیگر راهکارهای کاهش استرس گرمایی می‌خواند.
وی ادامه می‌دهد: وجود فن و بخار شدن آب‌ها به خنک شدن محیط و گاوها کمک می‌کند ولی باید توجه داشته باشیم که فعالیت فن بدون نصب مه‌پاش، تاثیر خوبی در کاهش دمای بدن گاوها نخواهد داشت.
پورمیرزایی اهتمام به تهویه مناسب در سالن انتظار شیردوشی را نیز توصیه می‌کند و با بیان این که اورژانسی‌ترین کار حذف دیوارهای اطراف سالن انتظار شیردوشی و حذف دیوار جانبی سالن شیردوشی است، می‌گوید: باید سالن انتظار دوشیدن گاوها بزرگ باشد تا حداقل استرس گرمایی به گاوها وارد شود، ضمن این که استفاده از آب پاش در سالن انتظار بهتر از مه پاش است.
