برای نخستین‌بار در ایران: استفاده از سگ‌های درمانگر برای درمان کودکان مبتلا به اوتیسم

حکیم مهر: «روزی که بوگاتی نیامد» روایتی است از تازه‌ترین پدیده علمی در ایران؛ استفاده از سگ‌های دستیار روش جدیدی است که به‌تازگی برای کنترل بیماری اوتیسم در دنیا مطرح شده و حالا «اسماعیل اسکندری» مربی سگ‌ها با کمک چند خیّر دیگر این روش را برای نخستین‌بار در ایران انجام می‌دهند.

به گزارش حکیم مهر به نقل از شهروند، اسماعیل اسکندری رئیس اداره و سرمربی کل سگ‌های زنده‌یاب هلال‌احمر است که در کنار فعالیت در این نهاد مردمی فعالیت‌های جداگانه‌ای هم در زمینه کمک به جامعه انجام می‌دهد. او که چند‌ سال پیش با علم جدید درمان کودکان اوتیسم از طریق سگ‌های دستیار آشنا شد، بعد از گذراندن دوره‌های آموزشی حالا این روش را به آسایشگاه کهریزک کرج برده و باعث شده تا ٥٠ کودک مبتلا به اوتیسم دوست‌های تازه‌ای پیدا کنند. درست مثل رابطه یکی از آنها با «بوگاتی»، سگ دستیار آموزش‌دیده که روزی که بین بقیه سگ‌ها نبود، باعث شد تا کودک واکنش عجیبی نشان دهد.

آقای اسکندری، شما سال‌هاست که در حوزه تربیت سگ‌ها کار می‌کنید. از ماجرای درمان کودکان اوتیسم با استفاده از سگ‌های دستیار بگویید؟ این ایده از کجا آمد و چطور اجرایی شد؟

این راه کمک درمانی، سال‌هاست در کشورهای مختلف دنیا وجود دارد و بعد از این‌که درباره این موضوع مطالعاتی داشتم، با یک مربی آلمانی مشورت کردم و متوجه شدم خلأ آن در کشور ما وجود دارد. بعد از آن تصمیم گرفتیم از طریق آموزش‌های خصوصی این روش را در ایران اجرایی کنیم. بنابراین با هماهنگی‌هایی که با آسایشگاه کهریزک کرج انجام دادیم، موفق شدیم که با بچه‌های اوتیسم آن‌جا کار کنیم.

چرا بین این همه حیوان، سگ‌ها برای این کار انتخاب شدند؟

در دنیا برای درمان بیماری‌هایی مثل اوتیسم یا حمایت روانی از سگ و اسب استفاده می‌شود. اما از آنجایی که اسب خیلی گران است و جثه بزرگی دارد و حمل و نقلش سخت است، برای همین در دنیا هم از سگ بیشتر استفاده می‌شود.

از چه نوع سگ‌هایی استفاده می‌کنید؟

کلا آموزش‌های ما روی سگ‌های گروه کار است. یعنی سگ‌هایی که جثه‌های بزرگی دارند و نسبت به هر کاری بدانیم که می‌توانند آن را انجام دهند.

یعنی از سگ پیت بول یا روتوایلر هم می‌شود استفاده کرد؟

نه این سگ‌ها برای کارهایی مثل نگهبانی یا سگ پلیس به درد می‌خورند. برای بیماران اوتیسم باید از سگ‌هایی که روحیه عاطفی آرام‌تری دارند، خشن نیستند و راحت‌تر کار را انجام می‌دهند به‌عنوان سگ‌های سرویس یا دستیار استفاده کرد.

بیشتر چه نژادهایی برای کار با کودکان اوتیسم کاربرد دارند؟

ژرمن شپرد، لابرادور، گلدن و خلاصه سگ‌هایی که روحیه مناسب این کار را دارند. اما یک نکته مهم این ماجرا این است که ما به هیچ عنوان تبلیغ نمی‌کنیم که مردم بروند و سگ بخرند. یا اگر هر کسی که رفت سگ خرید فکر کند که سگش می‌تواند یک سگ دستیار شود. بنابراین از مردمی که عزیزشان مبتلا به بیماری است خواهش می‌کنم اگر در جریان این روش درمانی قرار می‌گیرند، احساساتی نشوند و سگ نخرند. چون همان‌طور که گفتم این سگ‌ها باید از نژادهای خاصی باشند و مثلا یک سگ تریر یا شیتزو به خاطر جثه کوچکش اصلا به درد این کار نمی‌خورد. بنابراین این تصور که هر سگی می‌تواند به بیمار کمک کند باعث می‌شود که سگ بخریم و مراقبت از او هم دردسرهایمان را چندبرابر خواهد کرد.

الان چند قلاده سگ در ایران برای کار با بچه‌های اوتیسم آموزش دیده‌اند؟

٨ قلاده.

سگ‌هایی که برای این کار انتخاب شده‌اند متعلق به جای خاصی هستند؟

نه این سگ‌ها متعلق به مردم هستند و در واقع آنهایی که تمایل داشتند در این کار خیر شرکت کنند، سگ‌هایشان را به صورت رایگان در اختیار ما قرار دادند تا به آنها آموزش دهیم. بنابراین سگ‌ها به همراه صاحبان‌شان می‌آیند و آموزش می‌بینند.

چطور این سگ‌ها را دور هم جمع کردید؟

من ٢٠‌سال است که مربی سگ‌ها هستم و کارم هم تربیت سگ‌های گارد و نگهبان یا مورد استفاده در جنگ و اینها نیست. من سگ‌هایی را تربیت می‌کنم که در جامعه به درد مردم بخورند. مثل سگ‌های زنده‌یاب خانگی که اگر حادثه‌ای اتفاق افتاد، بتوانند کمک کنند. ما در استان تهران ٢٠‌هزار قلاده سگ گروه کار داریم که اگر از این تعداد، یک چهارم‌ آنها را آموزش دهیم تا سگ‌های زنده‌یاب شوند یعنی این‌که اگر حادثه‌ای مثل زلزله اتفاق بیفتد این سگ‌ها می‌توانند خانواده خودشان را نجات دهند که تقریبا می‌شود ٥‌هزار خانواده. بنابراین می‌خواهم بگویم در طی دوره‌های آموزشی که برای سگ‌های شخصی افراد گذاشتیم، عده‌ای متوجه برنامه آموزشی استفاده از سگ‌ها برای کودکان اوتیسم شدند و خودشان اعلام آمادگی کردند.

به صورت رایگان؟

بله. با این‌که هزینه نگهداری سگ‌ها برای صاحبان‌شان زیاد است و حتی یک وعده غذایی هر سگ ممکن است ٧٠ تا ٨٠‌هزار تومان باشد، اما هم آموزش‌های ما رایگان است و هم این‌که سگ‌ها به صورت داوطلبانه در اختیار ما قرار گرفتند.

سگ‌های دستیار ترس ندارند

یک سگ برای کار با یک کودک مبتلا به اوتیسم چطور تربیت می‌شود؟

همه سگ‌ها طی ٣ دوره آموزش‌های مقدماتی تا نهایی را می‌بینند. در بحث‌های تخصصی حد فاصله‌های‌شان با هم فرق می‌کند، بعد از پایان دوره نهایی حدود ٦ ماه زمان می‌برد که یک سگ طبق آموزش‌های خاص به یک سگ دستیار تبدیل شود.

بچه‌های اوتیسم با سگ‌ها ارتباط برقرار می‌کنند؟ نمی‌ترسند؟

روزهای اول خیلی می‌ترسیدند، فرار می‌کردند و در جاهای مختلف پناه می‌گرفتند، ولی به مرور زمان بیشتر ارتباط گرفتند و الان تقریبا همه بچه‌ها با علاقه می‌آیند سگ‌ها را می‌گیرند و با آنها راه می‌روند و ارتباط برقرار می‌کنند. همین ارتباط باعث می‌شود حال روحی‌شان بهتر شود و تا ‌درصد قابل توجهی برگردند به جامعه‌ای که در آن زندگی می‌کنند.

دقیقا ارتباطی که سگ‌ها با بچه‌ها برقرار می‌کنند، به چه شکل است؟ چه کاری می‌کنند؟ یا چه کارهای مشارکتی انجام می‌دهند؟

معمولا ٥، ٦ مرحله کاری دارند. یکی از آنها ارتباط برقرارکردن اولیه است، سگ‌ها آرام کنار بچه‌ها می‌روند و چون انتظاری از این ارتباط ندارند، آموزش دیده‌اند که واکنشی به رفتار بچه نداشته باشند، مثلا حتی اگر بچه موی سگ را بکشد یا لگد بزند، هیچ عکس‌العملی از خودش نشان نمی‌دهد و این باعث می‌شود کودک کم‌کم اعتماد کند. وقتی ارتباط برقرار می‌شود، کارهای مشارکتی شروع می‌شود، مثل راه رفتن و حرکت از بین موانع و بازی‌کردن.

گفتید اولش بچه‌ها از سگ‌ها می‌ترسیدند. الان چطور؟ ترس‌شان ریخته و با هم دوست شده‌اند یا هنوز هم ترس دارند؟

بچه‌های اوتیسم طیف‌های مختلفی دارند. یکی از آنها ممکن است زودتر ارتباط برقرار کند و یکی دیرتر. در آسایشگاه کهریزک کرج مثلا اگر به‌طور میانگین ٥٠ کودک اوتیسم وجود دارد، روز اول ٤٥ تا از آنها از سگ‌ها فرار می‌کردند و الان بعد از این مدت ٥ نفر از آنها هنوز نتوانسته‌اند با سگ‌ها ارتباط برقرار کنند. من تضمین می‌دهم که این ٥ کودک هم به‌زودی ترس‌شان می‌ریزد و با سگ‌ها دوست می‌شوند.

روایتی از برقراری ارتباط بین کودک مبتلا به اوتیسم با یک سگ دارید؟ مثلا صحنه‌ای دیده باشید که جذاب باشد یا تحت‌تاثیر قرار بگیرید.

بله، همیشه استادان ما سرکلاس‌ها می‌گفتند کاری کنید که بچه‌های اوتیسم منتظر شما باشند. من می‌گفتم مگر می‌شود کودکی که خیلی از دنیای اطرافش چندان باخبر نیست، منتظر ما باشد؟! تا این‌که دو هفته پیش این صحنه را به چشمم دیدم و یکی از بچه‌ها منتظر سگی بود که آن روز نیامده بود. اسم این سگ بوگاتی بود و این بچه آن روز از اتاقش بیرون می‌آمد و همه سگ‌ها را نگاه می‌کرد و چون بوگاتی را نمی‌دید، دوباره برمی‌گشت به اتاقش. حس کردم شاید حرف‌های استادم درست بوده، اما باز هم باور نکردم که منتظر است، تا این‌که هفته بعد وقتی با بوگاتی به آسایشگاه رفتیم، دیدم کودک از تختش بیرون آمد و به محض این‌که سگ را دید، رفت سراغش. این یعنی همان منتظربودن و نتیجه مفید گرفتن از کار با کودکان اوتیسم با استفاده از روش سگ‌های دستیار.

سگ‌ها به نابینایان و ناشنوایان کمک خواهند کرد

آقای اسکندری، کمک گرفتن از سگ‌ها برای درمان کودکان مبتلا به اوتیسم یک پدیده جدید در ایران است، بنابراین ممکن است به خاطر ذهنیت‌هایی که در مورد این حیوان وجود دارد، این مسیر برای شما هموار نباشد یا اصلا خیلی‌ها این نوع درمان را باور نداشته باشند، درست است؟

من ٢٠‌ سال پیش که می‌خواستم کارم را شروع کنم، یک مربی خارجی داشتم که می‌گفت می‌شود با سگ‌ها حرف زد و سگ با شما حرف می‌زند، من با خودم می‌خندیدم و می‌گفتم اصلا چنین چیزی ممکن نیست! مگر می‌شود حیوان با آدم حرف بزند؟ ولی الان بعد از این همه ‌سال می‌گویم بله می‌شود، درست است زبان ندارد که ارتباط کلامی به وجود بیاید، ولی سگ‌ها با نگاه و رفتارشان با انسان حرف می‌زنند.

به‌هرحال در جامعه مخالفت‌هایی با سگ می‌شود و من هم به قانونگذار حق می‌دهم، چون با این‌که سگ به جامعه ما آمده، اما فرهنگش نیامده است. مثلا من در آلمان دیده‌ام در خیلی از مکان‌های عمومی تابلوهایی نصب شده که نوشته با سگ وارد نشوید و واقعا این موضوع رعایت می‌شود، اما در این‌جا هرچند در خیلی از مکان‌ها مثل پارک‌ها این تابلوها نصب شده‌، اما مردم رعایت قانون را نمی‌کنند. فکر می‌کنیم چون سگ داریم، باید شیشه خودرو پایین باشد و سر سگ‌مان از پنجره بیرون آمده و هرجایی هم دل‌مان خواست ببریم‌شان. بنابراین قانونگذار حق دارد با این مسأله سختگیرانه‌تر رفتار کند.

به‌هرحال می‌خواهم بگویم به دلیل این‌که هنوز فرهنگ نگهداری از سگ برای عده‌ای جا نیفتاده، طبیعتا مشکلات هم برای ما وجود دارد، خیلی‌ها هم هستند که اصلا اعتقادی به این نوع راه درمانی ندارند و فکر می‌کنند شدنی نیست. این موضوع طبیعی است و تا زمانی که ما به نتیجه مطلوب نرسیم، طبیعتا پذیرفتن کار ما هم سخت‌تر است. مثل زمانی که می‌گفتند یک جسم آهنی با‌ هزار کیلو وزن در آسمان پرواز می‌کند، کسی باور نمی‌کرد، ولی الان می‌بینیم که هواپیماها در آسمان پرواز می‌کنند.

به عنوان مربی سگ‌ها فکر می‌کنید این حیوان به چه بیماران دیگری می‌تواند کمک کند؟

در همه جای دنیا برای بیماری‌های مختلف استفاده می‌شوند، اما ما فعلا می‌خواهیم از سگ‌ها برای کمک به نابینایان و ناشنوایان هم استفاده کنیم.

سگ چه کمکی به نابینایان و ناشنوایان می‌کند؟

مثلا برای راه رفتن در خیابان یا جابه‌جایی وسایل شخصی می‌تواند در کنارشان باشد.