دانستنی‎هایی از چای سبز

حکیم مهر - چای سبز، اصالتا بومی کشور چین است اما مردمان ژاپن، کره‌جنوبی و اندونزی هم آن را تولید و حتی به کشورهای دیگر صادر می‌کنند. خیلی از ساکنان آسیای شرقی، چای سبز را به عنوان نوشیدنی اصلی‌ در میهمانی‌ها سرو می‌کنند و این نوشیدنی خوش‌عطر به تازگی طرفداران زیادی را هم بین ساکنان اروپای غربی‌ پیدا کرده است.

 بد نیست بدانید که چینی‌ها، سالیانه نزدیک به 782 تن چای سبز تولید می‌کنند که این میزان، حدود 80 درصد از کل تولید جهانی چای سبز است! ضمن اینکه مردم چین که خودشان بزرگ‌ترین تولید کننده و صادرکننده چای سبز در دنیا به حساب می‌آیند، می‌گویند که برای تهیه این نوشیدنی باید یک قاشق چای‌خوری از آن را در 150 میلی‌لیتر از آب 85 درجه سانتی‌گراد ریخت و آن را به مدت 30 ثانیه روی حرارت غیرمستقیم قرار داد تا دم بکشد. بنابراین، می‌بینید که دم کردن چای سبز در لیوان‌های مخصوص که در بازار وجود دارند، از نظر چینی‌ها چندان درست نیست. اگر دوست دارید که اطلاعات بیشتری را در مورد چای سبز به دست بیاورید، بد نیست که گفت‌وگوی ما را با دکتر محمدحسین صالحی سورمقی، متخصص فارماکوگنوزی و استاد دانشکده داروسازی دانشگاه تهران بخوانید.

آقای دکتر! آیا می‌توانیم چای سبز مرغوب را از روی ظاهرش بشناسیم؟

در حقیقت ما می‌توانیم مرغوبیت چای سیاه را تا حد زیادی از روی ظاهر و عطرش تشخیص دهیم اما تشخیص مرغوبیت چای سبز از روی شکل ظاهری‌اش کار بسیار سخت و تقریبا غیرممکنی است. چای سبز معمولا بوی زیادی ندارد و در نتیجه، اصل یا تقلبی‌بودن آن را فقط آزمایشگاه‌‌ها می‌توانند تشخیص بدهند و نه خریداران معمولی.

به نظر شما بهترین نوع چای سبز کدام است؟

در حال حاضر کشورهای مختلفی چای سبز را تولید می‌کنند اما تجربه چینی‌ها در پرورش و تولید این نوع از چای از بقیه کشورها بیشتر است و می‌توان گفت که چای سبز چینی و بعد ژاپنی، بهترین نوع چای سبز هستند.

یعنی بهتر است که ما از عطاری‌ها یا فروشگاه‌ها بیشتر چای سبز چینی بخریم؟

راستش را بخواهید اگر تقلب و تبلیغی در نوع مرغوب و اصل برگ‌های چای سبز چینی رخ ندهد، ما می‌توانیم آن را به عنوان بهترین نمونه از چای‌های سبز موجود در بازار معرفی کنیم. اما چای سبز چینی هم مانند برنج ایرانی، انواع و اقسام مختلفی دارد و این تنوع، کیفیت‌های متفاوتی نیز دارد. در هر صورت چای سبزی که تولید خود کشور چین باشد و تقلبی هم در آن صورت نگیرد و با مواد دیگری مخلوط نشده باشد، مناسب‌ترین نوع چای سبز است.

به نظر شما، آیا چای سبز کیسه‌ای، کیفیت چای سبز باز را دارد؟

برای تهیه چای کیسه‌ای، برگ‌های آن را خرد می‌کنند و درون لفافی قرار می‌دهند تا استفاده از آن آسان‌تر شود. اگر چای سبز کیسه‌ای از برگ چای خالص تهیه شده باشد، می‌توان گفت که کیفیت و خواص همان چای سبز معمولی را دارد ولی اگر رنگ مجاز خوراکی، اسانس یا مواد دیگری را برای جلب مشتری به چای‌های سبز کیسه‌ای اضافه کنند، این محصولات دیگر کیفیت چای سبز معمولی را نخواهند داشت. بنابراین هرچه شکل و عطر کالایی که می‌خواهید مصرف کنید به محصول اولیه‌اش نزدیک‌تر باشد آن کالا از کیفیت و خواص طبیعی برخوردار است.

پس از نظر شما چای سبزهای طعم‌دار کیفیت و خواص انواع ساده‌شان را ندارند؟

در مورد طعم‌دارکردن چای سبز 2 بحث مختلف وجود دارد. اگر به منظور تکمیل اثر و خواص طعم‌دهنده‌های طبیعی به چای سبز، افزودنی‌های گیاهی طبیعی مانند گیاه مریم‌گلی اضافه کنند، آن وقت می‌توان گفت که خواص این چای نه تنها از بین نمی‌رود بلکه افزایش هم می‌یابد. اما اگر طعم‌دهنده‌های مصنوعی را به منظور از بین بردن طعم و بوی تلخ چای سبز به آن اضافه کنند کیفیت آن تغییر می‌کند و دیگر خواص اولیه را نمی‌توان برای آن در نظر گرفت. با این حساب، افزودن طعم‌دهنده‌های گیاهی به چای سبز اشکالی ندارد اما نمی‌توان مصرف بیش از اندازه چای سبزهای طعم‌دار شده با اسانس‌های مصنوعی را به افراد پیشنهاد کرد چون این محصولات از کیفیت لازم و کافی برخوردار نیستند.

آقای دکتر! شرایط نگهداری از چای سبز چگونه است؟

چون گیاهان تازه درصد بالایی آب دارند (حدود 60 تا 70 درصد) و به خاطر احتمال کپک‌زدگی نمی‌توان آنها را به مدت طولانی نگهداری کرد بنابراین باید گیاهان را خشک کرد. منظور از خشک کردن، این است که آب آنها درحدی گرفته می‌شود که زیر 10 درصد آب داشته باشند. با این حساب، اول اینکه چای سبز باید در مکانی نگهداری شود که تا حد امکان رطوبت، نور مستقیم و هوا نداشته باشد. چون گیاهان خشکی مانند چای سبز، جاذب الرطوبه هستند و امکان کپک‌زدن دارند. نکته دوم در مورد نگهداری چای سبز این است که آن را در صورت امکان در ظروف فلزی (ترجیحا آلومینیومی)، بعد شیشه‌ای تیره‌رنگ (مانند قهوه‌ای)، بعد شیشه‌ای روشن و در انتها پلاستیکی نگهداری کنید. یادتان باشد که ظروف فلزی و شیشه‌ای تیره‌رنگ، اجازه برخورد مستقیم نور را به چای یا هر گیاه دیگر نمی‌دهند. بنابراین بهترین ظرف برای نگه داشتن این محصولات به حساب می‌آیند. در ضمن حتما در ظروف‌تان را خیلی محکم ببندید تا هوا یا رطوبت هم به داخل خوراکی‌تان نفوذ نکند و باعث خراب شدن آن نشود. بنابراین ظروف فلزی بهترین و ظروف پلاستیکی بدترین ظروفی هستند که می‌توان چای سبز را در آنها نگه داشت.

ماندگاری چای سبز چقدر است؟

ما می‌توانیم هم چای سبز و هم سایر گیاهان را اگر خشک باشند و درست نگهداری شوند، حدود 12 تا 18 ماه نگهداری کنیم. البته شاید بتوان این محصولات را برای مدت بیشتری هم نگه داشت اما به‌طور حتم پس از مدتی طولانی، کیفیت این محصولات پایین می‌آید و نباید از نظر عطر و طعم انتظار انواع تازه را از آنها داشت.

آیا خریدن و مصرف چای‌های سبز فله‌ای که در عطاری‌ها به فروش می‌رسند، مشکلی را برایمان پیش نمی‌آورند؟

در واقع بهتر است هر محصولی را به صورت بسته‌بندی خریداری کنیم تا از سلامت آن مطمئن باشیم اما اگر چای سبز هم به صورت فله‌ای در مغازه‌ها یا عطاری‌هایی با محیط سالم و تمیز به فروش برسند، می‌توانیم بدون نگرانی آنها را هم بخریم و مصرف کنیم. البته همان‌طور که گفتم باید توجه داشته باشید که چای سبز فله‌ای در شرایط مناسب و بهداشتی نگهداری شده باشد تا آلودگی‌های محیطی شما را به دردسر نیندازند.

شستن چای سبز قبل از دم کردن آن می‌تواند آلودگی‌های احتمالی محیطی‌اش را از بین ببرد؟

در واقع ما 2 نوع آلودگی محیطی داریم؛ یک نوع از آن حاوی برخی میکروب‌ها و قارچ‌هاست و همیشه در فضای اطراف‌مان وجود دارد و ما با تنفس ساده هم آن را وارد بدنمان می‌کنیم. اگر این نوع آلودگی روی چای سبز فله‌ای بنشیند، هیچ مشکلی را برایمان به وجود نمی‌آورد. اما اگر چای سبز فله‌ای، آلوده به ویروس‌ها یا میکروب‌های بیماری‌زا شده باشد، با شستن یا حتی دم کردن نمی‌توان این آلودگی‌ها را از بین برد و احتمالا با نوشیدن چنین چای سبز آلوده‌ای بیمار خواهیم شد.

به عنوان آخرین سوال، آیا تفاوت چشمگیری در خواص انواع مختلف چای سبز وجود دارد؟

اجازه بدهید که این موضوع را کمی مفصل برایتان شرح بدهم تا خوب متوجه جواب سوال بشوید! در واقع، گیاه چای سیاه و سبز یکی است ولی در روند تولید آنها تفاوت زیادی وجود دارد. چای سیاه از پلاسیده و تخمیرکردن برگ چای تهیه می‌شود ولی چای سبز از خشک کردن سریع برگ‌های چای به دست می‌آید. بین خواص و فواید چای سبز و سیاه حدود 30 تا 40 درصد تفاوت وجود دارد. یعنی چای سبز از نظر وجود آنتی‌اکسیدان و موادی با خاصیت ضدسرطان غنی‌تر است و در ضمن باعث کاهش فشارخون و کلسترول هم می‌شود و اگر به صورت منظم و روزانه مصرف شود، می‌تواند در طولانی‌مدت تاثیری روی کاهش وزن افراد هم داشته باشد. این درحالی است که بین خواص انواع مختلف چای سبز تفاوتی بیش از 10 درصد وجود ندارد.