آیا حدیثی که توصیه می‌کند: «شکم‏هاى خود را گورستان حیوانات قرار ندهید»، روایتی معتبر است؟

حکیم مهر: «شیعه نیوز» نوشت:

پرسش:

آیا حدیث زیر معتبر است؟ آیا ترجمه فارسی‌اش درست است؟ لطفاً متن عربی به همراه منبع این حدیث را بیان فرماید؛ در کتاب شرح تجرید علامه حلّى آمده است حضرت امیرالمؤمنین‏ (علیه السلام) اگر به خورش میل داشت، نمک و سرکه میل مى‌فرمود و اگر تکلف مى‏‌کرد سبزى یا شیر مى‌‌خورد و گوشت، کم مى‌‏خورد و مى‏‌فرمود: «شکم‏هاى خود را قبور حیوانات قرار ندهید.»

پاسخ اجمالی:

این روایت را، ابن ابی الحدید در شرح نهج البلاغه از عبدالله بن ابی رافع آورده است که در آن، صفات و ویژگی‌های امیر المؤمنین‌ (علیه السلام) و سیره و روش زندگی ایشان را بیان می‌کند.

ابو رافع یکی از غلامان عباس عموی پیامبر بود که عباس او را به پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) بخشید و چون خبر اسلام آوردن عباس را به پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) رساند؛ توسط ایشان آزاد شد و بعدها همراه مسلمانان به مدینه هجرت کرده و پس از پیامبر، ملازم علی (علیه السلام) و مسئول بیت المال کوفه گشت.[1] در کتاب‌های رجالی دو پسر به نام‌های عبیدالله و علی، برای او نام برده‌اند و ظاهراً پسری به نام عبدالله ندارد!

در سلسله سندی که نجاشی ذکر نموده، از پسری به نام عبدالله برای عبیدالله نام برده شده، که این نظریه را به ذهن می‌رساند که عبدالله بن ابی رافع در اصل عبدالله بن عبیدالله بن ابی رافع باشد، ولی با توجه به قرینه‌ای که در روایت ابن ابی الحدید آمده، که در ابتدای آن می‌گوید: «روز عیدی بر امیر المؤمنین (علیه السلام) وارد شدم...»،[2] بسیار ممکن و محتمل است که «عبدالله بن ابی رافع»، تصحیف همان «عبیدالله» باشد؛ زیرا عبدالله (فرزند عبیدالله) در چنان جایگاه شأنی یا سنی نبوده که بر حضرت وارد شود و از ایشان چنین سؤالاتی داشته باشد، ولی این امر برای عبیدالله که کاتب و نویسنده نامه‌های امیرالمؤمنین( علیه السلام ) بوده است، چنین قضیه‌ای دور از ذهن نیست.

در هر صورت، در این روایت نسبتاً طولانی به خصوصیاتی از امیرالمؤمنین (علیه السلام) اشاره می‌شود که متن و ترجمه آن می‌آید:

«و کان یأتدم إذا ائتدم بخل أو بملح فإن ترقى عن ذلک فبعض نبات الأرض فإن ارتفع عن ذلک فبقلیل من ألبان الإبل و لا یأکل اللحم إلا قلیلا و یقول لا تجعلوا بطونکم مقابر الحیوان‏ و کان مع ذلک أشد الناس قوة و أعظمهم أیدا»؛[3]
هرگاه می‌خواست خورشتی به غذایش اضافه کند، سرکه و یا نمک اضافه می‌کرد و اگر می‌خواست بیشتر از آن اضافه کند مقداری از محصولات کشاورزی بر غذایش می‌افزود و در موارد اندکی نیز مقداری شیر شتر می‌نوشید اما به ندرت گوشت می‌خورد و می‌فرمود: «شکم‌هایتان را گورستان حیوانات قرار ندهید!» با همه این اوصاف از نیرومندترین مردان و قوی پنجه‌ترین آنان بود... .

اگر چه این حدیث در شرح نهج البلاغه و بعد از آن توسط علامه مجلسی در بحار الانوار [4] بدون سند و مرسل آمده است، اما با توجه به اوصاف امام علی(علیه السلام) [5] چنین روایتی مورد پذیرش است.

البته باید توجه داشت که با توجه به شرایط اقتصادی آن زمان از طرفی و این‌که حضرتشان رهبر و الگوی مردم بودند از طرف دیگر، این نوع زندگی برای شخص ایشان قابل توجیه است و شاید در زمان گشایش اقتصادی یا برای دیگر افراد جامعه که زعیم و رهبر مردم نیستند، اجرای دقیق چنین روشی لازم نباشد. خود امام می‌فرمایند: «من که پیشوایتان هستم از دنیای شما به لباسی کم ارزش و از غذاها به دو قرص نان اکتفا کردم و از گوسفند جز در عید قربان نخوردم، اما شما نمی‌توانید چنین باشید، پس دست کم مرا در این مسیر با ورع و کوشش‌تان یاری کنید».[6]
بنابراین؛ و با توجه به دیگر روایات،[7] انسان مؤمن باید اعتدال را در همه امور رعایت کند و تحمیل این امور بر نفس باید توأم با حکمت باشد.

[1]. نجاشی، احمد بن على، رجال النجاشی، ص 4، قم، مؤسسة النشر الاسلامی، چاپ ششم، 1365 ش.
[2]. ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغه، ج 1، ص 26، قم، مکتبه آیت الله مرعشی نجفی، 1404 ق.
[3]. همان.
[4]. مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، ج 41، ص 148، دار احیاء التراث، بیروت، 1403 ق.
[5]. برای نمونه نک: کلینی، محمد بن یعقوب، کافی، ج 6، ص 328، دار الکتب الاسلامیه، تهران، 1407 ق.
[6]. قطب راوندی، سعید بن هبه الله، الخرائج و الجرائح، ج 2، ص 542، موسسه امام مهدی عج، قم، 1409 ق.
[7]. برای نمونه به این روایت توجه کنید: امام صادق( علیه السلام ): «إنّما الإسراف فیما أفسد المال و أضرّ البدن. قیل: فما الاقتار؟ قال: أکل الخبز و الملح و أنت تقدر على غیره.» امام صادق ( علیه السلام ): اسراف آن است که مال فاسد شود و به بدن ضرر برسد. پرسیده شد؛ بخل و تنگ نظری چیست؟ فرمود: خوردن نان و نمک در حالی که از نظر اقتصادی می‌توانی بهتر از این ها بخوری! نک: کافی، ج 4، ص 53.

آیات مرتبط:

سوره البقرة (173) : إِنَّمَا حَرَّمَ عَلَيْكُمُ الْمَيْتَةَ وَالدَّمَ وَلَحْمَ الْخِنْزِيرِ وَمَا أُهِلَّ بِهِ لِغَيْرِ اللَّهِ ۖ فَمَنِ اضْطُرَّ غَيْرَ بَاغٍ وَلَا عَادٍ فَلَا إِثْمَ عَلَيْهِ ۚ إِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَحِيمٌ
سوره المائدة (3) : حُرِّمَتْ عَلَيْكُمُ الْمَيْتَةُ وَالدَّمُ وَلَحْمُ الْخِنْزِيرِ وَمَا أُهِلَّ لِغَيْرِ اللَّهِ بِهِ وَالْمُنْخَنِقَةُ وَالْمَوْقُوذَةُ وَالْمُتَرَدِّيَةُ وَالنَّطِيحَةُ وَمَا أَكَلَ السَّبُعُ إِلَّا مَا ذَكَّيْتُمْ وَمَا ذُبِحَ عَلَى النُّصُبِ وَأَنْ تَسْتَقْسِمُوا بِالْأَزْلَامِ ۚ ذَٰلِكُمْ فِسْقٌ ۗ الْيَوْمَ يَئِسَ الَّذِينَ كَفَرُوا مِنْ دِينِكُمْ فَلَا تَخْشَوْهُمْ وَاخْشَوْنِ ۚ الْيَوْمَ أَكْمَلْتُ لَكُمْ دِينَكُمْ وَأَتْمَمْتُ عَلَيْكُمْ نِعْمَتِي وَرَضِيتُ لَكُمُ الْإِسْلَامَ دِينًا ۚ فَمَنِ اضْطُرَّ فِي مَخْمَصَةٍ غَيْرَ مُتَجَانِفٍ لِإِثْمٍ ۙ فَإِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَحِيمٌ
سوره المائدة (4) : يَسْأَلُونَكَ مَاذَا أُحِلَّ لَهُمْ ۖ قُلْ أُحِلَّ لَكُمُ الطَّيِّبَاتُ ۙ وَمَا عَلَّمْتُمْ مِنَ الْجَوَارِحِ مُكَلِّبِينَ تُعَلِّمُونَهُنَّ مِمَّا عَلَّمَكُمُ اللَّهُ ۖ فَكُلُوا مِمَّا أَمْسَكْنَ عَلَيْكُمْ وَاذْكُرُوا اسْمَ اللَّهِ عَلَيْهِ ۖ وَاتَّقُوا اللَّهَ ۚ إِنَّ اللَّهَ سَرِيعُ الْحِسَابِ
سوره الأنعام (118) : فَكُلُوا مِمَّا ذُكِرَ اسْمُ اللَّهِ عَلَيْهِ إِنْ كُنْتُمْ بِآيَاتِهِ مُؤْمِنِينَ
سوره الأنعام (119) : وَمَا لَكُمْ أَلَّا تَأْكُلُوا مِمَّا ذُكِرَ اسْمُ اللَّهِ عَلَيْهِ وَقَدْ فَصَّلَ لَكُمْ مَا حَرَّمَ عَلَيْكُمْ إِلَّا مَا اضْطُرِرْتُمْ إِلَيْهِ ۗ وَإِنَّ كَثِيرًا لَيُضِلُّونَ بِأَهْوَائِهِمْ بِغَيْرِ عِلْمٍ ۗ إِنَّ رَبَّكَ هُوَ أَعْلَمُ بِالْمُعْتَدِينَ
سوره الأنعام (121) : وَلَا تَأْكُلُوا مِمَّا لَمْ يُذْكَرِ اسْمُ اللَّهِ عَلَيْهِ وَإِنَّهُ لَفِسْقٌ ۗ وَإِنَّ الشَّيَاطِينَ لَيُوحُونَ إِلَىٰ أَوْلِيَائِهِمْ لِيُجَادِلُوكُمْ ۖ وَإِنْ أَطَعْتُمُوهُمْ إِنَّكُمْ لَمُشْرِكُونَ
سوره الأنعام (142) : وَمِنَ الْأَنْعَامِ حَمُولَةً وَفَرْشًا ۚ كُلُوا مِمَّا رَزَقَكُمُ اللَّهُ وَلَا تَتَّبِعُوا خُطُوَاتِ الشَّيْطَانِ ۚ إِنَّهُ لَكُمْ عَدُوٌّ مُبِينٌ
سوره الأنعام (145) : قُلْ لَا أَجِدُ فِي مَا أُوحِيَ إِلَيَّ مُحَرَّمًا عَلَىٰ طَاعِمٍ يَطْعَمُهُ إِلَّا أَنْ يَكُونَ مَيْتَةً أَوْ دَمًا مَسْفُوحًا أَوْ لَحْمَ خِنْزِيرٍ فَإِنَّهُ رِجْسٌ أَوْ فِسْقًا أُهِلَّ لِغَيْرِ اللَّهِ بِهِ ۚ فَمَنِ اضْطُرَّ غَيْرَ بَاغٍ وَلَا عَادٍ فَإِنَّ رَبَّكَ غَفُورٌ رَحِيمٌ
سوره النحل (5) : وَالْأَنْعَامَ خَلَقَهَا ۗ لَكُمْ فِيهَا دِفْءٌ وَمَنَافِعُ وَمِنْهَا تَأْكُلُونَ
سوره النحل (14) : وَهُوَ الَّذِي سَخَّرَ الْبَحْرَ لِتَأْكُلُوا مِنْهُ لَحْمًا طَرِيًّا وَتَسْتَخْرِجُوا مِنْهُ حِلْيَةً تَلْبَسُونَهَا وَتَرَى الْفُلْكَ مَوَاخِرَ فِيهِ وَلِتَبْتَغُوا مِنْ فَضْلِهِ وَلَعَلَّكُمْ تَشْكُرُونَ
سوره النحل (115) : إِنَّمَا حَرَّمَ عَلَيْكُمُ الْمَيْتَةَ وَالدَّمَ وَلَحْمَ الْخِنْزِيرِ وَمَا أُهِلَّ لِغَيْرِ اللَّهِ بِهِ ۖ فَمَنِ اضْطُرَّ غَيْرَ بَاغٍ وَلَا عَادٍ فَإِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَحِيمٌ
سوره الحج (28) : لِيَشْهَدُوا مَنَافِعَ لَهُمْ وَيَذْكُرُوا اسْمَ اللَّهِ فِي أَيَّامٍ مَعْلُومَاتٍ عَلَىٰ مَا رَزَقَهُمْ مِنْ بَهِيمَةِ الْأَنْعَامِ ۖ فَكُلُوا مِنْهَا وَأَطْعِمُوا الْبَائِسَ الْفَقِيرَ
سوره الحج (36) : وَالْبُدْنَ جَعَلْنَاهَا لَكُمْ مِنْ شَعَائِرِ اللَّهِ لَكُمْ فِيهَا خَيْرٌ ۖ فَاذْكُرُوا اسْمَ اللَّهِ عَلَيْهَا صَوَافَّ ۖ فَإِذَا وَجَبَتْ جُنُوبُهَا فَكُلُوا مِنْهَا وَأَطْعِمُوا الْقَانِعَ وَالْمُعْتَرَّ ۚ كَذَٰلِكَ سَخَّرْنَاهَا لَكُمْ لَعَلَّكُمْ تَشْكُرُونَ
سوره المؤمنون (21) : وَإِنَّ لَكُمْ فِي الْأَنْعَامِ لَعِبْرَةً ۖ نُسْقِيكُمْ مِمَّا فِي بُطُونِهَا وَلَكُمْ فِيهَا مَنَافِعُ كَثِيرَةٌ وَمِنْهَا تَأْكُلُونَ
سوره فاطر (12) : وَمَا يَسْتَوِي الْبَحْرَانِ هَٰذَا عَذْبٌ فُرَاتٌ سَائِغٌ شَرَابُهُ وَهَٰذَا مِلْحٌ أُجَاجٌ ۖ وَمِنْ كُلٍّ تَأْكُلُونَ لَحْمًا طَرِيًّا وَتَسْتَخْرِجُونَ حِلْيَةً تَلْبَسُونَهَا ۖ وَتَرَى الْفُلْكَ فِيهِ مَوَاخِرَ لِتَبْتَغُوا مِنْ فَضْلِهِ وَلَعَلَّكُمْ تَشْكُرُونَ
سوره يس (72) : وَذَلَّلْنَاهَا لَهُمْ فَمِنْهَا رَكُوبُهُمْ وَمِنْهَا يَأْكُلُونَ
سوره غافر (79) : اللَّهُ الَّذِي جَعَلَ لَكُمُ الْأَنْعَامَ لِتَرْكَبُوا مِنْهَا وَمِنْهَا تَأْكُلُونَ
سوره الطور (22) : وَأَمْدَدْنَاهُمْ بِفَاكِهَةٍ وَلَحْمٍ مِمَّا يَشْتَهُونَ
سوره الواقعة (21) : وَلَحْمِ طَيْرٍ مِمَّا يَشْتَهُونَ