جمعیت یوزپلنگ؛ این گونه در خطر انقراض، طی ۴ تا ۵ سال اخیر در دنیا روند کاهشی شدیدی یافته به طوری که در این مدت، آمار این گربه‌سان ارزشمند از ۱۰ تا ۱۲ هزار قلاده به کمتر از ۷ هزار و ۵۰۰ قلاده رسیده است.
به گزارش حکیم مهر به نقل از ایرنا، این گونه زیبای حیات وحش در گذشته در بیشتر مناطق آفریقا و گستره وسیعی از آسیای مرکزی و شبه قاره هند یافت می‌شد اما امروزه با کاهش شدید جمعیت روبه‌رو شده است.
یوزپلنگ آسیایی و آفریقایی دو زیر گونه اصلی یوز است که جمعیت آنها در اغلب مناطق دنیا از جمله ایران سالانه روند کاهشی دارد، به استثنای آفریقای جنوبی که جمعیت یوزها روند افزایشی داشته است و آن هم به واسطه کمک گرفتن از فرایندهای تکثیر در اسارت و نیمه اسارت بوده است.
از میان دو زیرگونه اصلی یوزپلنگ، «یوزپلنگ آسیایی» که به نام زیستگاه اصلی آن یعنی ایران یوزپلنگ ایرانی خوانده می‌شود، در خطر جدی انقراض قرار دارد و تعداد کمی حدود ۳۰ قلاده از آن در دشت‌های مرکزی ایران به بقا ادامه می‌دهند.
با توجه به اهمیت موضوع در خطر انقراض بودن این گونه ارزشمند، از سال ۲۰۱۰، چهارم دسامبر همزمان با ۱۳ آذر به عنوان روز جهانی یوزپلنگ نام‌گذاری شده است.
می‌دانیم که وضعیت یوزپلنگ‌های ایرانی خوب نیست و نیازمند توجه بیشتر است، تخریب زیستگاه‌ها، فعالیت معادن، جاده‌کشی، سگ‌های گله و حضور دام در زیستگاه‌ها عواملی هستند که حیات این گونه‌های ارزشمند را تهدید می‌کند.
سرپرست پروژه یوزپلنگ آسیایی و عضو هیات علمی دانشکده محیط زیست روز چهارشنبه در گفت و گو با خبرنگار علمی ایرنا گفت: جمعیت یوزپلنگ‌ها در کشور ما تحت تاثیر عوامل بسیاری قرار دارد چون جمعیت یوز ما بسیار کم است و همین جمعیت کم نیز متاسفانه بعد از ۱۸ سال اجرای طرح حفاظت از یوزپلنگ آسیایی نه تنها بهبود نیافته بلکه بر اساس شواهد به نظر می‌رسد که کاهش نیز داشته است.
«باقر نظامی» افزود: آمار دقیقی از جمعیت یوز در کشور وجود ندارد چون آخرین باری که دوربین‌گذاری منسجم انجام شده تقریبا ۱۰ سال پیش بود و بعد از آن هیچ وقت تکرار نشد و اعداد و ارقامی که ارائه می‌شود بیشتر حدسیات است اما به نظر می‌رسد که وجود جمعیتی حدود ۳۰ قلاده یوز را می‌توانیم در کشور متصور شویم.
عضو هیات علمی دانشکده محیط زیست به عوامل تهدید یوزها در کشور اشاره کرد و گفت: در این سال‌ها همواره سگ‌های گله و جاده‌کشی عوامل اصلی تهدید یوزها بوده و بیشترین تلفات این گونه را به همراه داشته است، البته در کنار اینها عوامل دیگری نیز بر جمعیت یوزها تاثیر می‌گذارد.
وی ادامه داد: یوزپلنگ‌ها برای زیست به قلمرو وسیعی نیاز دارند به همین خاطر نمی‌توان آنها را در یک نقطه و یا یک منطقه نگه داشت حتی مثلا مجموعه حفاظتی توران که بیش از یک میلیون و ۴۰۰ هزار هکتار وسعت دارد باز هم یوزها از آنجا به جاهای دیگر می‌روند و در همین مناطق آزاد به واسطه تصادفات جاده‌ای و گاهی حمله سگ‌های ولگرد و شکارچیان تلف می‌شوند که اغلب این تلفات به واسطه انسان به این حیوان وارد می‌شود.
نظامی درباره اینکه آیا کاهش طعمه هم می‌تواند عامل تهدید نسل یوزپلنگ باشد، گفت: کاهش طعمه جزو تهدیدات نیست در طول این سال‌ها وضعیت طعمه‌های یوز تقریبا بهتر شده و تا حدودی بهبود یافته است چون حفاظت درباره طعمه‌ها خوب بوده و حتی شاهد افزایش جمعیت آنها مانند غزال‌ها و سم‌داران کوچک هستیم.
وی اظهار داشت: تقریبا یک سوم مناطق تحت مدیریت سازمان حفاظت محیط زیست، زیستگاه یوز است و در تمام این مناطق، تقریبا وضعیت طعمه‌ها بهتر شده و تخلفات شکارچیان نیز نسبت به سایر مناطق کاهش یافته است.
نظامی گفت: خراسان شمالی، خراسان جنوبی، سمنان، اصفهان، کرمان و یزد ۶ استانی هستند که زیستنگاه یوز در آنها وجود دارد، در واقع دو نوع زیستگاه داریم برخی از آنها مانند توران، نایبندان، میاندشت و یزد که قطعا زیاد شنیده می‌شوند، زیستگاه‌های زادآور هستند و بقیه زیستگاه پشتیبان محسوب می‌شوند یعنی مناطقی هستند که احتمالا یوزها در برخی از فصول به آنجاها می‌روند و دوباره برای زادآوری به زیستگاه زادآور بر می‌گردند که همین باعث بیشترین تلفات یوز می‌شود در واقع همین جابجایی تلفات به همراه دارد چون از مناطق خارج می‌شوند.
وی افزود: یکی از دلایل رفت و برگشت یوزپلنگ‌ها وجود دام و سگ‌های گله در زیستگاه است، حدود ۷ ماه از سال دام وارد زیستگاه‌های زادآور می‌شود که یکی توران و دیگری میاندشت است البته در زیستگاه‌های دیگر هم دام وارد می‌شود که معمولا شتر هستند مانند نایبندان، به محض اینکه دام وارد این زیستگاه‌ها می‌شود چون سگ‌های گله همراهشان هستند یوزها و طعمه‌های آنها تحت تاثیر حضور دام از مناطق خارج می‌شوند چون محیط برایشان ناامن می‌شود و زمانی که از زیستگاه خارج می‌شوند به اشکال مختلف مانند تصادفات جاده‌ای و شکار تلف می‌شوند.
یوزها ازدواج فامیلی ندارند!
سرپرست پروژه یوزپلنگ آسیایی درباره نحوه زادآوری یوزها توضیح داد: جفت‌گیری یوزها نسبت به دیگر گربه‌سانان پیچیده‌تر است زیرا آنها دوست ندارند که با یوزهایی که نسبت خویشاوندی دارند جفت‌گیری کنند این یک نوع سازگاری تکاملی است چون جفت‌گیری با خویشاوند باعث اختلالات ژنتیکی می‌شود.
وی ادامه داد: در این فرآیند، معمولا ماده‌ها از زیستگاهی که به دنیا آمده‌اند خارج می‌شوند و هم جایی که بچه‌هایشان به دنیا آمده‌اند را در زمانی که توله هستند از زیستگاه خارج می‌کنند و به زیستگاه دیگری می برند تا هم برای خودشان احتمال جفت‌گیری با آنها کم شود و هم اینکه پدرهای آنها با ماده‌ها جفت گیری نکنند از این رو گستره خانگی یوزها وسیع است و به زیستگاه‌های وسیع احتیاج دارند.
این استاد دانشگاه گفت: جزیره‌ای شدن زیستگاه‌ها هم در تلفات آنها تاثیر دارد، در طول سال‌هایی که تلفات یوز داشتیم اغلب در جاده‌ها اتفاق می‌افتاد مثلا جاده عباس آباد به سمت مشهد که تصادف با یوز زیاد است ۴۰ سال قبل نیز بود بنابراین مشکل خود جاده نیست بلکه تعداد خودرو و افزایش رفت و آمدها است.
نظامی افزود: مثلا جاده یزد به کرمان در منطقه حفاظت شده کالمند بهادران که یکی از زیستگاه‌های یوز است فقط در نیمه دوم دهه ۸۰، ۶ مورد تلفات داشتیم و بعد از آن دیگر حضور یوزی در آن منطقه ثبت نشده است این جاده‌ها قبلا هم بودند اما الان تردد خودرو زیاد شده است.
وی تاکید کرد: در راستای کاهش تلفات جاده‌ای درصدد ایمن‌سازی جاده‌ها به ویژه در مسیر یوزها هستیم که در این راستا بخش زیادی از جاده عباس آباد فنس‌کشی شده و در حال تکمیل است.
عضو هیات علمی دانشکده محیط زیست گفت: طی ۱۰ تا ۱۵ سال گذشته ۲۵ یوز را در جاده‌ها از دست دادیم که معمولا در فصل زمستان یعنی همان فصلی که دام وارد زیستگاه‌ها می‌شود بوده است، در واقع این تعداد تلفات چه به واسطه مستقیم سگ‌های گله و شکارچیان و چه غیر مستقیم توسط حضور دام که موجب متواری شدن یوزها می‌شوند، صورت گرفته است.
وی در پاسخ به اینکه آیا عوامل تهدید یوزهای آسیایی و آفریقایی یکسان است یا خیر، توضیح داد: عوامل تهدید یوزهای آفریقایی و آسیایی با هم متفاوت است آنجا شاید به علت تجارت پوست و یا حضور طعمه‌خواران بزرگ مانند شیر عوامل فرق می‌کند بنابراین نوع مشکلات و مدیریت آنها متفاوت است به همین دلیل الگوی مدیریت متفاوتی نیز می‌طلبد.
نظامی درباره تاثیر تغییر اقلیم گفت: تغییر اقلیم، چندان عامل اصلی نبوده، البته برخی احتمال می‌دهند که موجب جابجایی یوزها از زیستگاه شده باشد البته هنوز ثابت شده نیست اما در مقابل عوامل دیگری مانند سگ و جاده‌ها به چشم نمی‌آید.
وی با اشاره به اقدامات صورت گرفته برای خروج دام از زیستگاه‌ها اظهار داشت: پویشی برای خروج آغل‌های دام از زیستگاه‌ها شکل گرفت که بر اساس آن نیز مبلغی جمع‌آوری و ۸ آغل در پارک ملی توران خریداری و از زیستگاه خارج شد البته پارک ملی توران بخش کوچکی از زیستگاه توران است در واقع یک چهاردهم آن محسوب می‌شود اما باز هم اقدام خوبی است و سازمان محیط زیست نیز این روند را تسهیل کرده است.
عضو هیات علمی دانشکده محیط زیست تاکید کرد: معتقدم باید اول مشکلات اصلی را بشناسیم و با توجه به شرایط اقتصادی اول باید برای عوامل مهم راهکار پیدا کنیم و بعد درباره یک سری عوامل دیگر مانند تغییر اقلیم که تمام دنیا و طبیعت را تحت تاثیر قرار داده فکر کنیم.
نظامی گفت: امسال سازمان حفاظت محیط زیست حدود ۶ میلیارد تومان برای مهار ریزگردها در زیستگاه‌های یوزها در فلات مرکزی جذب کرده است که می‌تواند تاثیرات تغییر اقلیم را کاهش دهد اما این مهم‌ترین عامل نیست ما باید اصلی‌ترین‌ها را بشناسم و برای آنها راهکار پیدا کنیم.
وی اظهار داشت: بر این اساس پیشنهاد دادیم بخشی از پولی که برای مقابله با ریزگردها به سازمان تخصیص داده شده را به خروج دام از زیستگاه‌ها تخصیص دهیم زیرا با این کار هم زیستگاه امن می‌شود و هم با جلوگیری از چرای دام مانع فرسایش خاک و حفظ پوشش گیاهی می‌شویم که سازمان در حال پیگیری این پیشنهاد است.
متعجبم چرا از متخصصین هندی در این مورد و بسیاری دیگر از موارد دامپزشکی و حیات وحش استفاده نمی کنیم حتما چون کمتر پول نمی خواهند و نمیتوانیم به بهانه آنان لفت و لیس کنیم! در دانشکده دامپزشکی بنگلور و پارک وحش آنجا شاهد تخصص بالا و تجربه زیادشان در ازدیاد نسل گونه های گوناگون ببر بودم و متخصصین شان در کار نیز بسیار صادق بوده و دانسته هاشان را بیدریغ در اختیار می گذراند. 
