تبدیل غله آلوده به سوخت/ در زمینه دام، طیور و آبزیان موضوع «درمان» معنا ندارد و آنچه که مهم است «پیشگیری» است!

دبیر ستاد توسعه زیست فناوری معاونت علمی ریاست جمهوری گفت: فناوری زیستی می تواند با بسته اقتصاد زیستی، گردش مالی ۳۰ میلیارد دلاری برای کشور رقم بزند.

به گزارش حکیم مهر به نقل از مهر، زیست فناوری یکی از واژه‌های پر سر و صدای سال‌های اخیر است که محققان همه کشورها را بر این وا داشته تا بتوانند در هر زمینه ای از آن بهره ببرند و محصولاتی بر پایه بیو را به تولید برسانند.

کشاورزی، دامداری، دارو، واکسن، کود، سم ها، مهارکننده ها و ... همه و همه می توانند با بهره گیری از فناوری زیستی به گونه ای جدید تولید شوند به طوریکه به محیط زیست نیز ضربه ای وارد نشود. با ظهور و بروز شرکتهای دانش بنیان، این فناوری در زندگی پررنگ تر شده و هم اکنون تاثیر فناوریهای زیستی را بیش از پیش می توان در زندگی روزمره شاهد بود.

ستاد توسعه زیست فناوری معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری به عنوان مرجعی مهم همواره در صدد است که محصولات بر پایه دانش شرکتهای دانش بنیان را به واسطه شتابدهنده ها به بازار برساند.

در همین راستا در صدد برآمدیم تا با «دکتر مصطفی قانعی»، دبیر ستاد توسعه زیست فناوری معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری گفتگویی داشته باشیم و در این گفتگو درباره موضوعات مهمی نظیر تولید داروها، کودهای زیستی، محصولات تراریخته، تولید واکسن های دام و طیور، سوخت های زیستی و... مباحثی را مطرح کرد.

مشروح این گفتگو به شرح زیر است:

آقای دکتر قانعی برای ما جالب است که در ابتدا بدانیم به صورت کلی رتبه و جایگاه کشور در حوزه زیست فناوری به چه صورتی است. ما از کشورهایی پیشرفته تر هستیم و چه کشورهایی از ما پیشرفته تر هستند؟

ما در زیست فناوری جایگاه خوبی از نظر تولید محصول و مقاله در منطقه، آسیا و دنیا داریم؛ در حال حاضر ترکیه از لحاظ علمی رقیب ما در این حوزه محسوب می شود اما در بعضی موارد ما جلوتر نیز هستیم. ترکیه حتی یک داروی زیستی هم تولید نکرده است در صورتیکه ایران ۲۲ داروی زیستی تولید کرده؛ تولید این داروهای زیستی در شرایطی بوده که تمام تجهیزات تولید داروهای زیستی تحریم است. شرایط پیشرفت ایران طوری است که تولید داروهای زیستی در ترکیه توسط ایران شروع شده در حالی که تا پیش از این چنین تجربه ای نداشتیم.

ما بین ۵ تولیدکننده اول در آسیا در حوزه زیست فناوری فعالیت می کنیم. ژاپن، چین، هند، کره جنوبی، ایران، بازیگران اصلی زیست فناوری هستند و کره جنوبی به اندازه ما نیست. ژاپن از ما جلوتر، هند و چین از ما عقب تر هستند.

همچنین ایران در داروسازی رتبه هشتم را در دنیا به خود اختصاص داده است. تولید در ایران مدیون نیروی انسانی است یعنی درس‌هایی که نیروهای انسانی ما خوانده‌اند با ترکیه یکی بوده ولی ایران در زمینه فناوری بیشتر پیشرفت کرده است.

به جرات می توان گفت که ایران در حوزه زیست فناوری از نظر تولید محصولات زیستی، داروهای زیستی... در منطقه رقیب ندارد.  وقتی رقیب نیست، نمی توانیم بگوییم ما چه رتبه ای داریم. لذا ما در تولید و تعداد موقعیت خوبی در آسیا داریم.

همانطور که اشاره کردید این جایگاه خوب از نظر تولید و تعداد مقالات مدیون نیروهای انسانی است؛ اکنون این نیروهای خلاق علاوه بر دانشگاهها  بیرون از دانشگاهها یعنی شرکتهای دانش بنیان فعالیت می کنند؛ می خواهیم بدانیم که در حال حاضر چه تعداد شرکت دانش بنیان زیستی فعال هستند.

در حال حاضر بیش از ۴۵۰۰شرکت دانش بنیان در کشور فعالیت می کنند؛ از این تعداد، ۵۰۰ شرکت دانش بنیان در حوزه زیست فناوری مشغول تولید محصولات هستند و تعداد ۲۳ شتابدهنده در حوزه زیست فناوری فعالیت می کنند.

پیش از این اشاره کرده بودید که بیش از نیمی از شرکتهای دانش بنیان فعال در عرصه زیست فناوری در تولید داروهای زیستی فعالیت می کنند؛ از آنجایی که تولید این داروها باعث ارتقا رتبه زیست فناوری شده لطفا بفرمایید برنامه های ستاد در این زمینه چیست؟

در ستاد توسعه زیست فناوری دو برنامه برای تولید دارو وجود دارد، یک برنامه مربوط به داروهایی می شود که با فناوری زیستی تهیه می شوند و یک بخش دیگر هم که اخیرا به ستاد سپرده شد سایر داروها یا داروهای شیمیایی است. بنابراین ما راجع به کل داروها می توانیم صحبت می کنیم. ما در صدد برآمدیم تا بعد از بحث تحریم ها به تدریج داروهای وارداتی را خودمان تولید کنیم. از دو سال قبل که تحریم ها به وجود آمد علاوه بر شتاب در تولید داروهای زیستی، سایر داروها را هم مدنظر قرار دادیم.

نوع برنامه ما تحت عنوان «جلوگیری از ارزبری» بود. حساب کردیم چقدر ارز برای داروهای زیستی و چقدر برای داروهای شیمیایی از کشور خارج می شود. این موضوع را برای مواد اولیه نیز حساب کردیم. بر اساس این، با استراتژیهایی که وزارت بهداشت در خصوص واردات دارو در پیش گرفت، انگیزه شرکت ها برای تولید بیشتر شد.

وضعیتمان در زمینه تولید مواد اولیه دارویی چگونه است می توان امیدوار بود که در این زمینه خودکفا شویم؟

در دسته داروهای بیوتکنولوژی می توان به جرات گفت که محال است که ماده اولیه آنها وارد کشور شود بلکه صفر تا صد داخلی است؛ ما زمانی که می‌گوئیم تولید کردیم یعنی از ابتدا تا انتها در کشور تولید می شود و اگر غیر از این باشد، نمی‌گوئیم تولید کردیم. بنابراین از سمت شرکت‌های زیستی، چنین چیزی که ماده اولیه وارد شود، وجود ندارد.

ما برای تولید داروهای شیمیایی هم تدابیری اتخاذ کردیم و آن هم این است که شرکتها بتوانند بخشی از این مواد اولیه را طی۳-۲ سال تولید کنند. بخش عمده مشکل ماده اولیه حل شده و قرار است وارد نشود.

یعنی در کل تمایل به واردات دارو و مواد اولیه نیست که این برنامه ها در راستای تولید داخل به واسطه شرکتهای دانش بنیان صورت می گیرد؟

دقیقا.خود وزارت بهداشت هم مایل به وارد کردن کل داروها نیست.

نفوذ زیست فناوری در حوزه دارو باعث تولید ۲۲ دارو شده و برنامه هایی هم برای تولید بیشتر این داروهای زیستی در نظر گرفته اید؛ اما همانطور که مستحضر هستید زیست فناوری به تولید داروهای زیستی ختم نمی شود؛ سهم بیوکت از دام، طیور و آبزیان چقدر است و تولیدات ما در این زمینه چگونه بوده است؟

بله. به نظر ما تولید داروهای زیستی خاتمه یافته است از این رو به حوزه دام، طیور آبزیان کشاورزی ورود پیدا کردیم و بخش عمده ای از مسیر زیست فناوری را به سمت چنین مواردی سوق دادیم. دارو مربوط به درمان بیماریهای مربوط به انسان ها می شد؛ اما در زمینه دام، طیور آبزیان موضوع «درمان» معنا ندارد و آنچه که مهم است «پیشگیری» است. از این رو به سمت تولید واکسن های دام طیور آبزیان رفتیم.

واکسن سازی برای آبزیان از سال گذشته شروع شد؛ کسی فکر نمی کرد بتوانیم با بیتوتک برای آبزیان واکسن تولید کنیم. اکنون به مرحله ای رسیدیم که دانش فنی تولید این واکسن ها در کشور وجود دارد به طوریکه تا پیش از این حتی، یک واکسن هم برای دام، طیور و آبزیان نداشتیم.

در زمینه آنفلوانزای پرندگان چطور؟ محصولی در این زمینه تولید شده است؟

بله.مسئله آنفلوانزای پرندگان تبدیل به یک مسئله سیاسی و مرغ و تخم مرغ گران شد. امسال واکسنی برای جلوگیری از آنفلوانزای پرندگان تولید می شود که کاملا با واکسن خارجی فرق دارد. واکسن هایی که از خارج می آوردیم با نمونه ایران فرق دارد زیرا بیماری آنفلوانزای طیور ایران با خارجی ها فرق دارد. نوع آنفلوانزا هم یکی دو تا نیستند.

برای شناسایی می بایست یک عده محقق به کشتارگاه ها بروند و بگردند و نمونه گیری کنند که چه ویروسی وجود دارد و علیه آن واکسن بسازند به همین دلیل اگر با واکسن خارجی واکسیناسیون کنیم ممکن است جواب نگیریم.

به همین دلیل محققان فعال در عرصه زیست فناوری موفق شدند واکسن آنفلوانزای پرندگان را از سال گذشته تولید کنند؛ اکنون این واکسن نه در سطح کشور ولی به صورت اندک فروش داشته است که این نیاز به استفاده در سطح کشور دارد.

در مورد طیور تولید حجم واکسنها خیلی زیاد است. واکسن نوترکیب فوق حاد واکسنی دیگری است که توسط محققان شرکتهای دانش بنیان تولید می شود. واکسن بیماری عفونی آبزیان نیز از دیگر واکسنها است.

آیا مانند تولید داروهای زیستی در حوزه واکسن طیور نیز برنامه ریزی برای آینده در نظر گرفته شده است؟

دانش تولید برخی داروها در کشور رشد نکرده بود و اکثرا وارداتی بودند اما پیش بینی شده که ۹۰ درصد واکسن طیور با بیوتکنولوژی (۱۸ واکسن)، تا ۱۸ ماه آینده وارد بازار شود.

واکسن های آبزیان چطور؟

بناست که ۳ واکسن مربوط به آبزیان تا ۱۸ ماه آینده به تولید برسد.

در زمینه تولید واکسن ها، چالشی متوجه تولید نشد؟

در زمینه تولید واکسنها چالش هایی وجود داشت و آن چالش هم این بود که تنها تولید کننده بخش دولتی بودند و آن هم حمایت نمی شد. به همین دلیل ما از دو سال پیش واکسن را توسط کسی که واکسن بیوتیک انسانی تولید می کرد آغاز کردیم؛ این شرکت بعد از یک سال و نیم تامین تجهیزات و ... موفق شد برای اولین بار واکسن طاعون را به بخش دامپزشکی ارائه کند.

همچنین محققان سرم های ضد مار و عقرب را سال گذشته به وزارت بهداشت دادند. اقدام خوبی که صورت گرفت این بود که طی ۲ سال شرکت های دانش بنیان تجربه تولید انسانی را وارد تولیدات دامی کردند.

همه این داروهای زیستی برای انسان و واکسن های زیستی برای دام، طیور و آبزیان با استانداردهای مشخصی وارد بازار می شوند؟

بله. استانداردهای مربوط به دام و طیور از استانداردهای انسانی پایین تر است؛ قبلا این استانداردها را گذرانده بودند و لذا به سرعت به تولید رسیدند.

استانداردها تاثیری در صادرات دارند چه در زمینه داروهای زیستی و  چه در زمینه واکسنهای دام و طیور؟

قطعا همینطور است؛ می توانم بگویم ۱۸ واکسن با چشم انداز خوبی تا ۱۸ ماه آینده وارد بازار می شوند و چون در منطقه تولید کننده واکسن های زیستی نداریم به سرعت بازار صادراتی پیدا می کند. واکسنهای تولیدی با دریافت استانداردهای داخلی هم می تواند به کشورهای همجوار صادر شود.

واکسن و داروهایی که توسط شرکتهای  دانش بنیان حوزه زیست فناوری تولید شده تاکنون به مرحله صادرات رسیده اند؟

رقیب ما برای صادرات شرکتهای بزرگ خارجی هستند؛ آنها مانع صادرات کشور ما می شوند؛ ما برای صادرات دارو به کشورهای CIS  ورود پیدا کردیم  اما رسما آمریکا مانع شد و این کشورها را تهدید کرد که حق ندارید از ایران داروی زیستی بگیرید؛ آنها تهدید می کنند چون بازار بزرگشان را از دست می دهند.

صادرات می توانست درگاه درآمدی مناسبی برای ایران باشد؟

بله. اگر این مانع نبود ایران یکی از درآمدهای بزرگش در حوزه داروهای زیستی بود. تنها چیزی که این شرایط به ما تحمیل کرده این است که مانع صادرات بوده اند.

به هر حال ممکن است که صادر هم داشته باشیم، ولی برگشت پول به مشکل برمی خورد؛ این مواردی است که آنها آگاهانه اقدام می کنند؛ یعنی اگر کشورهای حاشیه خلیج رشد کند، آمریکا منت آن را به دوش آنها می گذارد که چون جلوی ایران را گرفته، آنها پیشرفت کرده اند و اگر ایران را رها کنیم، عددی نخواهد بود. بنابراین خیلی از همسایه های ما وامدار این قضیه هستند.

زیست فناوری چگونه به عرصه دامپروری ورود کرده و از این طریق چه منافعی به کشور می رسد؟

با زیست فناوری در بحث دام هم ورود پیدا کردیم؛ موضوع دام برای ما مهم است و ما واردات گوشت را بالعینه می بینیم؛ زیست فناوری در بحث چندقلوزایی ورود پیدا کرده است تا دامداران به یکباره دام بیشتری داشته باشند.

زیست فناوری باعث می شود گله ای که تک قلو زا بوده را چندقلوز زا و ثروت دامدار را چند برابر کند.

این موضوع در اصفهان با همکاری پژوهشکده زیست فناوری پژوهشگاه رویان اجرایی شده است؛ بز «سانن» از این دست فناوری بوده است. با انتقال ژن می توان ثروت زایی کرد. این طرح سه سال است که اجرایی شده و هفت سال طول می کشد تا از این نسل به نسل بعد منتقل شود. این فناوری وجود دارد و جواب هم داده؛ برخی ها نیز در همان منطقه استفاده کرده اند.

اساسا حوزه کشاورزی با این فناوری در حال تحول است و بسیاری از کشورها در تولید محصولات گیاهی به وسیله بیوتک پیشرفتهایی داشته اند اما در کشور ما همچنان درگیری هایی وجود دارد که حل نشده باقی مانده اند.

یکی دیگر از رویکردهای زیست فناوری در ستاد توسعه زیست فناوری در بخش کشاورزی است که البته در بخش کشاورزی ما عقب ماندگی جدی داشتیم؛ اگر فناوری زیستی به این حوزه ورود نکند سلامت و اقتصاد تهدید می شود و نمی توانیم با دنیا رقابت کنیم.

اکنون با ۸ کارخانه توانستیم اعلام کنیم در تولید کودهای زیستی خودکفا هستیم و حتی صادر هم می کنیم که این بخش عمده ای از  واردات شیمیایی را کم می کند. در حال حاضر اثبات شده که کود شیمیایی خاک را از بین می برد از این رو استفاده از کودهای زیستی می تواند مفید باشد.

در بخش های دیگر کشاورزی چه محصولاتی با فناوری زیستی تولید می شوند؟

کشت بافت از دیگر موضوعات در حوزه زیست فناوری است؛ اکنون بالغ بر ۱۰۰شرکت فعال در زمینه کشت بافت هستند که از این تعداد، ۶۰ شرکت دانش بنیان شده اند.

در حال حاضر، یکی از مشکلات این است که حدود چندین میلیون تن ضایعات میوه داریم اما وقتی محصول حاصل از کشت بافت باشد ضایعاتی نخواهیم داشت که این حتی صادرات را هم متحول می کند. به واسطه کشت بافت می توان میوه هایی که به اندازه کافی تولید نمی شوند را صادر کرد.

فرق کشت بافت با کشت های دیگر چیست؟

فرق کشت بافت این است که از ابتدا می دانیم چه محصولی به دست می آوریم اما وقتی یک نهال کاشته می شود ممکن است  بعد از چندسال ببنیم که میوه خوبی نداشته و این قابل پیش بینی نبوده است.

اکنون دوره اینها گذشته که کشاورز ببیند بعد از ۵ سال محصولی برای فروش ندارد از این رو از روش های مختلف مانند کشت بافت استفاده کنند که تضمینی تر است.

کشت بافت می تواند کمک کند تا در بیابانی خشک شاهد درختی با برگ های سبز باشیم اگر این برگ را با کشت بافت تکثیر کنیم مشکل بیابان زدایی حل می شود چون این برگ توانسته است در این منطقه دوام بیاورد. اگر این درخت ها را سالی دوبار آب بدهیم کفایت می کند و برای کشاورز به صرفه است.

تاکنون چه میوه هایی با کشت بافت به تولید رسیده اند؟

گردو، موز، خرما از جمله محصولاتی هستند که با کشت بافت تولید می شوند و برخی از آنها به مرحله صادرات هم رسیده اند.

در واقع بیوتکنولوژی می تواند مشکلات کشاورزی را حل کند.

با کشت بافت، کود زیستی و مهارگر زیستی مانع از رشد یک آفت در گیاه می شویم.

سندی که مقام معظم رهبری ابلاغ کردند این است که کشت ارگانیک شود؛ از مهارگر زیستی و کودهای زیستی استفاده شود که ما اکنون به اینجا رسیده ایم.

در اصل بیوتکنولوژی کلید راه حل ما است؛ رویکرد ما در کشاورزی به سمتی است که از روش های بیوتکنولوژی بهره ببریم. به دلیل اینکه فقرا در این بخش هستند می توان تحولی در این زمینه با فناوری زیستی ایجاد کرد که وضع معیشتی آنها نیز خوب و تهدیدها کم شود.

در تولید دارو هشتمین تولید کننده هستیم و رتبه خوبی داریم اما وقتی در کشاورزی پیشرفت کنیم کشاورزی و کودهای زیستی از تولید دارو جلو می زند، زیرا مصرف بالایی دارند و می توانند اقتصاد کشور را متحول کنند.

در همین حوزه کشاورزی و تراریخته سالها است که شاهد دعوای بین بیوتکنولوژیست ها و سایر نهادها هستیم این مشکل بالاخره کی حل می شود تا اگر قرار است در این زمینه پیشرفتی داشته باشیم، با رعایت اصول و قوانین پیشرفت صورت گیرد؟

این دعوای محققان را فرض می گیریم که حل نشد. این دلیل بر توقف در مسیر تحول بیوتکنولوژی نیست؛ بلکه میتوانند ما را به سمت فناوریهای دیگر سوق دهد.

بنابراین دفتر زیست فناوری با تراریخته بسته نمی شود؛ زیست فناوری هزار هنر دارد که یکی از آنها تراریخته است؛ زمانیکه این دعوا اتفاق افتاد فناوریهای جدید روی کار آمدند.

ما نه به آن دعوا پرداختیم و نه تلاش کردیم که وارد دعوا شویم؛ آنها دعوا کردند و ما کار دیگری انجام دادیم.

«کریسپر» هم از این دسته فناوری ها است؛ در خصوص ردپای زیست فناوری در کریسپر بیشتر توضیح می فرمایید؟

فناوری کریسپر هم که مربوط به سه سال گذشته است منجر به تولید دو برابری یک محصول می شود؛ این فناوری در تولید گیاهان زینتی بکار گرفته می شود؛ وقتی تولید دوبرابر شود قیمت نصف می شود و می توان با حجم بالا تولید داشت. این فناوری در حال حاضر اجرایی می شود.

مشکلاتی نظیر عدم حمایت در بخش سوختهای زیستی وجود داشت و در این زمینه موانعی ایجاد کرد آیا توانستید این مشکلات را حل کنید؟

سوختهای زیستی توسط شرکتها به نتیجه رسیدند اما در این حوزه حمایت نشدیم؛ شرکت پالایش و پخش فراورده های نفتی و دولت باید از این قضیه حمایت می کردند که نکردند. تردیدی نیست که طی یک دهه آینده بدون سوخت زیستی هواپیمایی حرکت نمی کند؛ ما تولید سوخت های زیستی را شروع کرده بودیم به نتیجه هم رسیده بودیم. اکنون نیز با وجود این مشکلات، زیست فناوری را رها نمی کنیم و سعی داریم آن را در کشور توسعه دهیم.

ما در موقعیتی بودیم که توانستیم MTBE را از بنزین حذف کنیم و بایو اتانول جایگزین کنیم اما همکاری ها محقق نشد و این سوخت زیستی هنوز اجرایی نشده است.

در همین زمینه ورود ذرت آلوده می توانست یک فرصت برای سوخت زیست باشد.

اگر این ذرت ها را تبدیل به بایواتانول می کردیم فرصت خوبی بود؛ مواد خوراکی که برای انسان ضرر دارد را می توانستیم تبدیل به سوختهای بدون سم کنیم؛ برای این قضیه سرمایه گذار هم وجود داشت.

تهدید غله آلوده می توانست تبدیل به بنزین سالم و زیستی شود. 

زیست فناوری چالش ها را از بین می رود. در دولت قبل مطرح شد که از سوخت زیستی استفاده شود ولی پذیرفته نشد؛ در این دولت هم تولید و استفاده از سوختهای زیستی را پیگیری کردیم اما اتفاقی رخ نداد؛ صبر ما زیاد است صبر می کنیم.

با زیست فناوری غله دیگر تهدید نیست. خیلی از کشورها این غلات را دارند و حاضرند به قیمت پایین بفروشند؛ ما رایزنی کردیم که با تهیه این غلات سوخت زیستی تهیه کنیم به ما گفتند که مکن است این غلات آلوده با غلات سالم قاطی شود؛ گفتیم شرکت تولید سوخت زیستی را نزدیک به کشتی های حمل کننده غلاتی که از کشورهای دیگر وارد کردیم راه اندازی و آن را تبدیل به سوخت پاک می کنیم؛ حتی اگر کشور نمی خواهد از این سوخت زیستی استفاده کند امکان صادرات آن وجود دارد و این صادرات درآمد زیادی دارد. باز هم مخالفت کردند.

می توانستیم سوخت زیستی حاصل از ذرت های آلوده را به کشورهای دیگر صادر کنیم. بعضی اوقات ما از دولت پول و بودجه نمی خواهیم؛ قانون می خواهیم که عملی نمی شود.

به غیر از بی توجهی برخی مسئولان، زیست فناوری با چه چالشهای دیگری دست و پنجه نرم می کند؟

ساخت تجهیزات در این حوزه یکی از چالش هاست. ما به ساخت دستگاهها  نتوانسته ایم وارد شویم؛ وقتی کشور پیشرفته است که دستگاه را بسازد و این دستگاهی که می سازد برای اولین بار باشد.

اکثر دستگاه هایی که بر پایه فناوری در این حوزه استفاده می شود وارداتی هستند؛ اگر قیمت دستگاه نصف شود متقاضیان دوبرابر می شوند؛ اگر به فکر تولید این ها باشیم خرید آن با قیمت پایین به صرفه است.

برخی تجهیزات هستند که به علت گران بودن نمی توانیم خدمات ارائه دهیم و این یک چالش به شمار می رود. چون تا ما تصمیم به ساختن بگیریم نسل جدید تجهیزات وارد بازار می شود.

به نظر شما راه حل رفع این مشکل چیست؟ چرا شرکتهای دانش بنیان هنوز به این عرصه وارد نشده اند؟

ما زمانی پیشرفته ایم که خودمان بنیانگذار باشیم و نگذاریم کسی در صحنه رقابت از ما جلو بیافتد. بیوتکنولوژی تجهیزات می خواهد و در این زمینه شرکتهای دانش بنیان ورود پیدا نکردند.

اکنون کم و بیش برخی شرکتها ورود پیدا کرده اند که فرمانتور، بیوراکتور و... می سازیم. می توان گفت ۵ الی ۶ شرکت سازنده داریم که محصولاتی در زمینه تجهیزات پزشکی در نوبت دارند و این طور نیست که بازارشان گیر کرده باشد ولی این تعداد کم است.

در پایان اگر بخواهید به زبان ساده و کاربردی بگویید بیوتکنولوژی چه تأثیری در زندگی مردم دارد چه می گویید؟

با زیست فناوری مشکلات گوشت کشور، دارو، واکسن، کود زیستی، سوخت زیستی، سلامت کشور و... حل می شود؛ اینها بسته اقتصاد زیستی هستند اگر  سرجمع همه این اتفاقات بیافتد می تواند یک گردش مالی ۲۰ تا ۳۰ میلیارد دلاری را رقم بزند. ما به این می گوییم بسته مقاوم سازی اقتصاد با زیست فناوری که این بسته را با دلیل و مدرک به دولت و مجلس ارائه کرده ایم.

تولید دارو، واکسن، کود و مهارگرها، سوختهای زیستی، گیاهان زینتی و ... با زیست فناوری رونق پیدا می کنند از این رو بیوتکنولوژی جزء آن دسته فناوری هایی است که اکنون در مسیر درستی قرار گرفته و در حال حرکت است.