جهان را برای حفاظت از یوزپلنگ تغییر دهیم

امروز ۱۳ آذر روز جهانی یوزپلنگ است، گونه‌ای در خطر انقراض؛ حفظ یوز در ایران، نیاز به اقدامات زیادی دارد. ما در روز جهانی یوز می‌توانیم یک سفیر برای معرفی آن به دوستان خود باشیم و به یاری هم جهان را برای حفاظت از یوزپلنگ تغییر دهیم.

به گزارش حکیم مهر به نقل از حفاظت محیط زیست، ۴ دسامبر برابر با ۱۳ آذر ماه روز جهانی یوزپلنگ نام گرفته است. ایده برگزاری این رویداد بزرگ جهانی را که هر سال بر دامنه و وسعت آن افزوده می‌شود، نخستین‌ بار صندوق حفاظت از یوز (Cheetah Conservation Fund) به عنوان یکی از شناخته‌شده‌ترین نهادهای حفاظتی در دنیا، مطرح کرد. 

ایده‌پردازان این رویداد بزرگ جهانی، هدف از گرامیداشت چنین روزی را آگاه‌سازی در مقیاس کلان عنوان کرده‌اند.

روز جهانی یوزپلنگ به ما یادآوری می‌کند که برای این گونه مانند سایر گونه‌های حیات وحش سیاره ما یک تراژدی در حال رخ دادن است و نجات آن بستگی به اقدامات حفاظتی انسان دارد. در این روز همه ما می‌توانیم یک سفیر برای حیات وحش باشیم و به دوستان و اقوام خود در مورد یوز اطلاع رسانی کنیم.
همچنین می توانیم به سایت  www.internationalcheetahday.org مراجعه کنیم و میزبانی برای این رخداد باشیم و رخدادهای جهانی در سراسر جهان برای این روز را رصد کنیم؛ پروفایل‌های خود را به عکس یوز تغییر دهیم.

یوزپلنگ، پستاندار از راسته گوشتخواران و خانواده گربه‌سانان است. یوز نه تنها سریعترین جاندار خشکی است، بلکه قدیمی‌ترین و در معرض انقراض‌ترین گربه سان جهان است. این گونه توانسته در حدود سه میلیون سال و در تمام دوره عصر یخبندان نجات یابد. حال آنکه ۹۰ درصد جمعیت آن‌ها فقط طی ۱۰۰ سال اخیر کاهش یافته است. اکنون تمام جمعیت این گونه در جهان کمتر از ۱۰ هزار فرد است که کمتر از ۷۵۰۰ فرد آن در طبیعت باقیمانده است. این جانور در گذشته در بیشتر مناطق آفریقا و گستره وسیعی از آسیای مرکزی و شبه‌قاره هند یافت می‌شد، اما امروزه با کاهش شدید جمعیت روبرو شده‌است.

از این گونه احتمالا چهار زیرگونه در دنیا زیست می‌کند. زیرگونه یوز آسیایی نادرترین گربه‌سانان جهان است.  این زیرگونه را با توجه به انقراض آن در سایر کشورهای آسیایی، یوز ایرانی نیز می خوانند.

این حیوان که زمانی در بیشتر مناطق دشتی غرب آسیا زیست می‌کرد، بیش از ۴۰ سال است که تنها در ایران یافت می‌شود. کشور ما آخرین پناهگاه این زیرگونه منحصربفرد در دنیاست که اتحادیه جهانی حفاظت از طبیعت آن را در رده به شدت در خطر انقراض (Cr) جای داده است.

جمعیت یوزپلنگ آسیایی که فقط در ایران زیست می‌کند، احتمالا کمتر از ۳۰ یوز است.

مهم‌ترین مناطق زیستی باقیمانده این زیرگونه در کشور ایران عبارتند از پناهگاه حیات‌وحش نایبندان طبس، مجموعه حفاظتی توران شاهرود، پناهگاه حیات‌وحش دره‌انجیر اردکان، منطقه حفاظت‌شده بافق و آریز، پناهگاه حیات‌وحش میاندشت جاجرم، پارک ملی سیاهکوه اردکان، منطقه حفاظت‌ شده کالمند - بهادران مهریز، پناهگاه حیات‌ وحش دربند راور، پارک ملی کویر گرمسار و پناهگاه حیات‌ وحش عباس آباد نائین. این گستره در حدود ۶ میلیون هکتار و در ۶ استان برآورد شده است. تعدادی از این زیستگاه‌ها تحت عنوان زیستگاه اصلی و تعدادی نیز تحت عنوان زیستگاه‌های عبوری شناخته می‌شوند که حفاظت از هر دو نوع زیستگاه لازم و ضروری است.

فشار ناشی از دام و حضور سگ‌های گله در زیستگاه‌های آن، جاده‌ها و تصادفات جاده‌ای، معادن و توسعه در زیستگاه‌ها و تغییر کاربری ها، عدم وجود امنیت در کریدورهای یوزپلنگ هنگام جابه جایی‌ها، کمبود طعمه در برخی زیستگاه‌ها و عدم وجود جمعیت پویای یوزپلنگ در کشور؛ از عوامل اصلی تهدید یوزپلنگ آسیایی است.

اهم اقدامات انجام شده در فاز سوم پروژه حفاظت از یوزپلنگ آسیایی در سال اخیر

از ابتدای دهه ۱۳۸۰، تلاش‌های فراوانی از سوی سازمان حفاظت محیط‌زیست، دفتر عمران ملل متحد و تشکل‌های غیردولتی به منظور حفاظت از یوز در کشور صورت گرفته است. در نتیجه این تلاش‌های مستمر بود که پروژه حفاظت از یوزپلنگ آسیایی و زیست بوم‌های مرتبط، از سال ۱۳۸۰ آغاز به کار کرد. از ابتدای مردادماه سال ۱۳۹۸ نیز فاز سوم پروژه به مدت پنج سال آغاز به کار کرده است. 

- برگزاری روز ملی یوزپلنگ آسیایی و تقدیر از محیط‌بانان برگزیده زیستگاه‌های یوز

- مطالعه پایه اقتصادی ـ اجتماعی و تعیین گروه های تأثیرگذار برای ایجاد و زیربنای مشارکت جوامع محلی در حفاظت از پناهگاه حیات وحش میاندشت (خراسان شمالی)

- ارزیابی و مطالعه تهدیدات یوزپلنگ آسیایی و طعمه آن به صورت مشارکتی در زیستگاه های اولویت دار (توران، نایبندان، راور و میاندشت)

- افزایش آگاهی میان ذی‌نفعان و جوامع محلی در خصوص یوزپلنگ آسیایی با استفاده از مواد، روش و ابزارهای مناسب آموزشی

- پیگیری تکمیل فنس کشی کریدور پرخطر محور شاهرود به سبزوار

- تدوین برنامه‌عمل اضطراری حفاظت از یوزپلنگ آسیایی

- آموزش و ارتقاء کاربردی دانش محیط بانان در زیستگاه‌های یوز

- تهیه دستورالعمل سرشماری سم داران هم زیستگاه با یوزپلنگ آسیایی