آفلاتوکسین، فرصت‌هایی برای سازمان دامپزشکی کشور که تحت‌الشعاع برخوردهای احساسی قرار گرفت

آفلاتوکسین، فرصت‌هایی برای سازمان دامپزشکی کشور که تحت‌الشعاع برخوردهای احساسی قرار گرفت

نویسنده: امضا محفوظ

طی یک هفته تا ده روز گذشته قریب به اکثریت رسانه‌های دیداری، شنیداری، نوشتاری و الکترونیک کشور و حتی رسانه‌های اجتماعی، هر یک از دیدگاه خود حول و حوش یک موضوع اقدام به نشر یا بازنشر مطالبی در خصوص آفلاتوکسین می‌نمودند. حقیقتاً در این مجال قصد نداریم تا ما هم به‌سان این رسانه‌ها له یا برعلیه جریان ساز اولیه موضوع آفلاتوکسین در محصولات لبنی مطلب بنویسیم تا خوانندگان چند دقیقه بیشتر وقت خود را در رسانه حکیم مهر نیز برای مطالب تکراری هدر دهند.

در دنیای تکنولوژیک امروز یافتن چند سطر مطلب به زبان فارسی یا انگلیسی برای اکثر افراد جامعه امری بسیار ساده و پیش پا افتاده محسوب می‌شود. در همین جریده الکترونیک با جستجویی ساده مطالب فراوانی در این خصوص از جمله روند کرونولوژیک رویدادهای رخ داده شده به ثانیه و دقیقه و عکس‌العمل‌های رسمی و غیر رسمی متفاوت را می‌توانید بیابید؛ از وزارت بهداشت تا وزرات کشور و وزارت جهاد کشاورزی و سازمان استاندارد هریک با مخاطبین خود ارتباط برقرار کرده و بیانیه های رسمی، نیمه رسمی و غیر رسمی را در فضای رسانه ای کشور منتشر می نمودند. متاسفانه کمتر در میان این بیانیه ها نوشتار ساده و کوتاهی یافت می شد که خواننده عادی جامعه با سواد خواندن و نوشتن بتواند با خواندن مطلب بتواند به سیاست‌های خودایمنی شخصی در مقابله با این متابولیت سمی بیافزاید و یا حتی ساده‌تر از آن بداند که این سم از چه چیزی تشکیل شده، منبع تولید آن کجاست و چگونه می‌توان از آن در امان ماند. تنها مطالبی که به وفور یافت می‌شد، تاکید بر سالم بودن صنایع لبنی کشور بود و دلایل موجه افراد برای اثبات سالم بودن شیر و محصولات لبنی کشور صادرات آن به کشورهای اوراسیا می باشد.

در این مجال ابتدا چند نکته به سازمان‌ها و مخصوصاً سازمان دامپزشکی کشور خواهیم داشت و پس از آن توضیحی کوتاه و به زبان ساده برای خوانندگان در خصوص این متابولیت سمی در قسمت دوم این نوشته خواهیم داشت:

1- همان‌گونه که مقامات رسمی سازمان دامپزشکی کشور در جریان می باشند، کشور در چند سال اخیر دچار تنش‌های ناشی از خشکسالی و یا سیل گردیده است که آخرین نمونه آن را در سیستان و بلوچستان شاهد بودیم و باز هم این عزیزان بهتر از ما می‌دانند که یکی از عوامل بسیار تاثیرگذار در بالا رفتن میزان آلودگی به آفلاتوکسین در محصولات کشاورزی تولید شده در این شرایط، تغییرات شدید اقلیمی و آب و هوایی می باشد که مسلما بر روی نهاده های دامی مورد کشت و مصرف در ایران تاثیر می گذارد و از سوی دیگر سیلو نمودن ذرت که نقش مهمی در تامین غذای زمستانی دام‌های کشور چهار فصل ایران دارد، حساس ترین و صدمه پذیرترین روش نگهداری علوفه برای دام‌ها از نقطه نظر آفلاتوکسین می باشد؛ حال اصلا شرایط  تحمیلی ناشی از تحریم های اعمال شده بر کشور را که موجب صدمه پذیر شدن نهاده های دامی خارجی خریداری و حمل شده به کشور می شود را در این مجال عنوان نمی کنیم، چرا که تاثیرپذیرنده نهایی از این تحریم‌های ظالمانه فقط و فقط مردم در دو حوزه مصرف و تولید می‌باشند نه تجار.

 2- سازمان دامپزشکی کشور همانند آنچه در خصوص گزارش بیماری‌های دامی سیستم و سامانه آنلاینی را طراحی نموده است، در حالی‌که از نبود معادل آن در مهمترین حوزه قانونی خود یعنی بهداشت عمومی رنج می برد و نیاز به سیستم هشداردهی زودهنگام در خصوص مشکلات و آلودگی های محصولات خام با منشاء دامی دارد و در حوزه شیر با توجه به اینکه ماده اولیه آن زیر نظر سازمان دامپزشکی کشور است، می‌تواند این سیستم با وزارت بهداشت مشترک بوده و در حوزه مشترک پیگیری مراجعات صورت پذیرد و البته لازمه آن رعایت اصول قابلیت ردیابی محصول تا تولید کننده در مزرعه است که تا کنون در وزارت بهداشت مشاهده نگردیده است ولی عدم وجود این سیستم با وجود قدمت طولانی دفتر نظارت بر بهداشت جای سؤال و رسیدگی دارد.

3- نظارت بر مؤلفه های بهداشت عمومی می‌بایست مداوم، سیستماتیک، دارای تجزیه و تحلیل و تفسیر در بازه‌های زمانی مشخص و مهمتر از همه انتشار اطلاعات باشد و اینها همه در راستای هدف کاش نرخ بیماری‌ها و افزایش میزان بهداشت عمومی در کشور می باشد. همچنین این سیستم می بایست سادگی، کاربرپسندی و انعطاف پذیری را سرلوحه خود قرار داده و از طراحی سیستم هایی چون سیستم های پیچیده کنونی که حتی کارکنان خود سازمان دامپزشکی کشور نیز از ادامه کاربری آن عاجزند، خودداری نماید.

 4- بارها در اخبار این روزها سخن از استانداردهای اتحادیه اروپا و آمریکا به زبان آمد و افراد حتی با داشتن مسئولیت های رسمی اطلاعات ضد و نقیض به خورد مردم می دادند ولی به این نکته توجه ننمودند که هر گونه اقتباس برداری از استانداردهای کشورهای پیشرفته، نیازمند منطبق سازی آن با شرایط این کشور می باشد و حتی اعداد و ارقامی که عنوان می نمودند نیز در مستندات استانداردی با قدمت‌هایی بالای ده سال و بیست سال یافت گردیده است که از نظر انطباق پذیری با شرایط حال حاضر کشور هیچ گونه رتبه قابل قبولی را به دست نخواهند آورند. در همین موضوع اخیر در خصوص آفلاتوکسین ارجاع مردم به مقاله پژوهشی دیگری بصورت رسمی از سوی سازمان دامپزشکی کشور صورت گرفت که چیزی بیشتر از آنچه آقای دکتر بهادر حاجی‌محمدی به آنها اشاره داشته اند نبوده و البته اینکه متن مقاله به دلیل انتشار در مجله های خارجی برای مردم ایران غیر قابل دسترس است خود داستان دیگری است و چگونه وقتی ریاست محترم سازمان دامپزشکی کشور و معاون محترم بهداشتی و پیشگیری ایشان به همراهی سیل عظیمی از کارشناسان وزارت بهداشت و... عنوان می‌دارند که مقالات پژوهشی بیانگر واقعیات موجود در کشور نیست، دوباره مردم و قشر تخصصی را بجای تغذیه نمودن با اطلاعات ذی‌قیمت حاصل از پایش‌های مدون دوره ای موجود در وزارت بهداشت و سازمان دامپزشکی کشور، دوباره به مقاله پژوهشی دیگری که از قضا نویسنده اصلی آن کارمند همان سازمان است ارجاع می‌نمایند، آیا خود همان‌چه دکتر حاجی محمدی را به واسطه آن غیرحرفه ای خواندند را مرتکب نمی شوند؟

5- اگر ما به عنوان سازمان دامپزشکی کشور که خود را متولی بهداشت شیرخام می‌دانیم اعداد و ارقام رسمی پایش سموم و باقیمانده ها را رسماً منتشر نسازیم، اجازه نداریم که مردم را به دلیل توجه به اعداد و ارقام حاصل از بررسی های پژوهشی شماتت کنیم و آنها را غیر رسمی بخوانیم، چرا که تنها اعداد و ارقام موجود و قابل دسترس می باشند. حتی اگر سیستم مدونی برای ثبت اطلاعات وجود ندارد، لازم است تا پایش های دوره ای بصورت مستند و رسمی در وب‌سایت اطلاع رسانی سازمان دامپزشکی کشور وجود داشته باشد و در دسترس همگان باشد و کارشناسان دفاتر موظف باشند تا این اعداد و ارقام را که حاصل پایش‌های هزینه شده از بودجه عمومی کشور می باشند را به روز رسانی نمایند و این دقیقاً آن چیزی است که بابت این کار از محل بودجه عمومی کشور بابت آن حقوق دریافت می دارند.

 6- بودن ماژول‌هایی در این سیستم برای پایش باقیمانده های آنتی بیوتیکی، فلزات سنگین، هورمون‌ها، متابولیت‌های سمی چون آفلاتوکسین و غیره با قابلیت اخطاردهی به کاربران و مدیران ارشد شهرستانی، استانی و کشوری و حتی مراکز تحت پایش، بدیهی‌ترین قابلیت‌های سیستم مورد نظر می بایست در نظر گرفته شود که نقش موثری در تحقق برنامه One Health خواهد داشت و حداقل فایده آن در این زمان‌ها که نیاز به آگاه سازی جامعه ضروری به نظر می رسد، در این زمان به چشم خواهد آمد.

 7- سازمان دامپزشکی کشور با وجود سرمایه‌گذاری هنگفتی که در حوزه ایجاد سامانه ها و الکترونیکی نمودن امور قانونی از محل اعتبارات دولتی نموده است، هنوز پس از این‌همه سال نتوانسته است که ارتباط مستقیم، مکتوب و قابل پیگیری دو سویه ای با جامعه برقرار نماید؛ به عبارت دیگر هنوز سامانه آنلاینی برای ثبت شکایات و پیگیری آن از طریق کد رهگیری در این سازمان وجود ندارد، در حالیکه اعداد و ارقام میزان شکایات مردمی در خصوص محصولات خام دام و تقلبات و تخلفات آن حوزه جزو ارقام بالای شکایات می باشد که این امر وظیفه سازمان را قبل از گسترش هرگونه سامانه دیگر در این خصوص سنگین و ضروری می نمایاند.

8- سازمان دامپزشکی در حوزه کیت های غربالگری سریع که ابزار بسیار کارآمدی را در اختیار بازرسان و کارشناسان میدانی آن می گذارد، بسیار ضعیف عمل نموده است و بیشتر تلاش خود را معطوف گسترش آزمایشگاه‌های غیرچابک دولتی نموده است و حال با سیاست جدیدتری در حال واگذاری همان امور در قالب آزمایشگاه‌های همکار  به بخش خصوصی می باشد و به نوعی در حال تعطیل نمودن بازرسی های میدانی دولتی خود در این حوزه می باشد و متاسفانه ابزارهای تخصصی را از دست کارشناسان دامپزشکی خود خارج نموده و یا در بهترین حالت از تکنولوژی‌های اختصاصی جدید استفاده نمی نماید و کارشناسان خود را به سوی ابزارهای عمومی همچون GIS و غیره سوق می دهد.

 9- عدم استفاده از توان بخش خصوصی دامپزشکی در این حوزه به واسطه قطع ننمودن رابطه مالی کارفرما و مسئول فنی ابزار نظارت بسیار کارآمدی از دسترس حرفه دامپزشکی در کشور ایران خارج گردیده است، به نحوی که مسئولین فنی ریزترین جزئیات مشکلات بهداشتی فارم‌ها یا کارخانجات تولیدی خود را می دانند ولی به واسطه به خطر افتادن امنیت شغلی خود از هرگونه اظهار نظر و مشارکت در این خصوص طفره می روند و از طرف دیگر مقامات سازمان دامپزشکی می دانند بودجه آنها به واسطه دولتی بودن در حال تحلیل است؛ چنانچه نیروی انسانی‌شان هم به همین معضل دچار است ولی اینکه همچنان به‌جای واگذاری و مطالبه، سعی در رهاسازی امور دارند جای تعجب برای شاغلان این حرفه است.

10- بحران های بهداشتی پیش آمده در جامعه و برخورد چکشی و انکاری با آن، تنها آورده ای که برای سازمان دامپزشکی کشور ایجاد می کند انزوای بیشتر و محدودیت مضاعف تر است، در حالیکه نگاهی به سخنان معاون وزیر بهداشت دکتر حریرچی و مقایسه آن با بسیاری از مصاحبه های مقامات سازمان و حتی همکاران دانشگاهی موید این مطلب است که معاون محترم وزارت بهداشت در قدم اول روی به رفتار تند انکاری نیاوردند و عنوان نمودند که «بله، آفلاتوکسین وجود دارد، تلاش ما برای کاهش هرچه بیشتر آن است و نسبت به آنچه ما تعیین نموده این 30 یا 40 ppb بیشتر است که با تمام توان در حال مدیریت آن می‌باشیم»؛ حال آنکه مسئولین و دانشگاهیان ما ابتدا فردی که مصاحبه نموده را فاقد تحصیلات تخصصی خواندند و حتی برخی به صلاحیت هیئت علمی بودنش خدشه وارد نموده و خواستار بررسی پرونده استخدام هیئت علمی وی شدند و یا مرجع مورد اشاره‌شان را غیرعلمی و فاقد وجاهت خواندند و حتی یک بار به خود زحمت گوش نمودن مصاحبه را از آغاز تا پایان ندادند تا بتوانند همچون معاون وزیر بهداشت موضع‌گیری مخاطب‌محور و در چهارچوب داشته باشند و بر آن اساس بتوانند گزارشی تهیه نمایند و طرحی را تدوین نمایند و اعتباراتی دریافت کنند تا ضمن تامین بیش از پیش سلامت مردم جامعه کارشناسان خود را نیز در مجرای کارشناسی هدایت و امیدوار کنند.

 11- آفلاتوکسین فقط مختص شیر نیست بلکه در گوشت و تخم مرغ نیز وجود دارد و گزارش آفلاتوکسین در شیر بهانه ای شد تا سازمان برنامه فراموش شده خود در خصوص پیگیری وجود همین متابولیت سمی در تخم مرغ و گوشت را نیز احیا کند و بر مبنای آن به دنبال تریگرهای ثانویه ای بگردد تا به مشکل اصلی برسد؛ تریگرهایی همچون میزان مسمومیت یا بیماری‌های خاص در کارگران مرغداری و دامداری و سیلوهای نگهداری محصولات کشاورزی و نهاده های دامی، میزان مسمومیت و بیماری‌های خاص در کارکنان کارخانجات خوراک دام که هر یک از آنها می تواند مبین وجود میزان بالایی از این سم و قارچ‌های تولید کننده آن در این مراکز باشد؛ حتی فراتر از آن آیا تاکنون سازمان دامپزشکی کشور برنامه ای برای پایش خوراک سگ و گربه در کشور داشته است و آنها را از نظر وجود چنین متابولیت های سمی بررسی نموده است؟ چه اگر به این کار اهتمام نورزد، اتحادیه پت شاپ داران به زودی مدعی مسئولیت در این حوزه خواهند شده و سازمان دامپزشکی کشور چون همیشه مجبور به رها سازی.

12- سازمان دامپزشکی علاوه بر وظیفه ذاتی اش در طراحی سیستم هشدار دهی مخاطرات سموم و آلودگی‌های محصولات خام دامی، موظف است تا پروتکل های مصوبی در خصوص نحوه برخورد با این اورژانس ها داشته و منتشر نماید یا حداقل در اختیار بخش تخصصی دولتی و خصوصی قرار دهد که در صورتی که دامداری یا مرغداری یا وارد کننده نهاده های دامی یا تولید کننده خوراک دام و مرغی که با نهاده حاوی آفلاتوکسین برخورد نمود، چه کاری می بایست انجام دهد؟ چگونه گزارش دهد؟ چگونه خسارت بگیرد و چگونه مراجع ذیصلاح را در جریان بگذارد؟ آیا اصلا به‌جز شیر، از دان‌های تولید شده در کارخانجات تولید خوراک دام و طیور نمونه برداری شده است؟

 13- درگیری اعضای کلیدی سازمان دامپزشکی کشور، سایر سازمان‌ها و وزارت خانه ها و بخش های مرتبط با مراقبت های بهداشتی و بهداشت عمومی مردم و همچنین سازمان های غیر دولتی همچون دامپزشکان بخش خصوصی در یک راهبرد ارتباطی موثر و تمامی فعالیت‌های مربوط به پاسخ به یک رخداد بهداشتی در خصوص باقیمانده ها و متابولیت های سمی به منظور تضمین موفقیت یک سیستم هشدار دهنده ملی ضروری است.

14- تشریح و انتشار برنامه ملی کنترل سموم و باقیمانده ها و تعریف برنامه های استراتژیک طولانی مدت بهداشت عمومی منطبق با فرهنگ قومیت های مختلف در کشور ایران در حوزه دامپروری و مسائل مرتبط بهداشتی آن از نظر آفلاتوکسین و سایر متابولیت های سمی هم از جمله اقداماتی است که اجرای آن ضروری به نظر می رسد.