انتشار تصاویر آزاردهنده معدوم‌سازی گسترده جوجه‌های یک‌روزه در کارخانه‌های جوجه‌کِشی در روزهای گذشته، افکار عمومی جامعه را مکدر و آزرده و بسیاری از مسئولان را نیز ناگزیر به واکنش و پیگیری کرد. صرف‌نظر از ابعاد اخلاقی و باورهای دینی و اعتقادی، مجرمانه بودن یا نبودن این عمل از منظر حقوقی قابل بررسی است.
به گزارش حکیم مهر به نقل از شرق، به این منظور بایسته است ابتدا فرایند تولید صنعتی مرغ را مورد مداقه قرار داد. نگارنده در بررسی و تحقیق زنجیره تولید مرغ، آگاهی یافته که پس از مرحله «نژاد»، مرغ‌هایی که به اصطلاح آنها را «مرغ مادر» نامیده‌اند، در آغاز چرخه تولید قرار دارند.
وظیفه مرغ مادر در چند ماه حیات خود در مزارع، تولید تخم‌مرغ نطفه‌دار است که برای تبدیل‌شدن به جوجه از واحدهای تولیدکننده مرغ مادر خارج شده و به کارخانه‌های جوجه‌کشی ارسال می‌شوند. تخم‌مرغ‌های نطفه‌دار به مدت تقریبی سه هفته در دستگاه جوجه‌کشی نگهداری و در زمان مشخص جوجه‌ها متولد می‌شوند. جوجه‌های تولیدشده در کارخانه جوجه‌کشی حداکثر چند ساعت در کارخانه باقی می‌مانند که این زمان نیز صرفا برای تفکیک جنسیت، شمارش، واکسیناسیون و مقدمات ارسال به مزارع پرورش مرغ گوشتی است. در این مرحله اولین معدوم‌سازی صورت می‌گیرد. یعنی تقریبا نیمی از جوجه‌ها به دلیل «خروس»بودن معدوم می‌شوند، چراکه کیفیت گوشت جوجه خروس و سرعت رشد و پروارشدن آن، صرفه اقتصادی برای تولید صنعتی ندارد. این معدوم‌سازی که به صورت روزمره و دور از چشم جامعه و کاملا متداول انجام می‌شود، امری عادی و رایج است که تولیدکننده گریزی از آن ندارد.
پس از ارسال جوجه‌مرغ‌های یک‌روزه به مرغداری‌ها، به مدت معین پرورش یافته و با رسیدن به وزن مورد نظر برای کشتارگاه‌ها ارسال می‌شوند و در نهایت به عنوان محصول آماده به دست مصرف‌کننده می‌رسند. با نگاهی گذرا به این فرایند چند نکته مشخص می‌شود. نخست اینکه مرحله به مرحله تولید صنعتی گوشت مرغ از یکدیگر منفک هستند و معدود مجموعه‌های زنجیره‌ای یکپارچه در ایران وجود دارند که همه چرخه را کامل در اختیار داشته باشند.
با این وصف، تولیدکننده جوجه یک‌روزه، فقط مأموریت دارد تخم‌مرغ نطفه‌دار را دریافت کرده، در دستگاه‌های جوجه‌کشی قرار داده و و پس از تولید برابر مقررات قانونی مکلف به ارسال آنها حداکثر در یک روز به واحدهای تولیدکننده است. حال اگر جوجه‌های تولیدشده خریدار نداشته یا به هر دلیل قابل ارسال به مرغداری‌ها نباشد، تنها یک سرنوشت در انتظار جوجه‌هاست و آن معدوم‌شدن است. چند علت بسیار موجه برای این وضعیت خلاف اخلاق وجود دارد.
نخست اینکه در کارخانه‌های جوجه‌کشی، هیچ امکانی برای انبارداری گسترده این موجود کوچک – که از نظر تولیدکننده یک کالا محسوب می‌شود - وجود ندارد.
دوم اینکه محصول تولیدشده، حتی از جمله مواد خوراکی فاسدشدنی هم نیست که بتوان آن را در سردخانه یا گرمخانه نگهداری کرد، بلکه کالا و محصول کارخانه جوجه‌کشی، موجود زنده‌ای است که باید به مزرعه پرورش مرغ منتقل شود.
سوم اینکه در یک مجموعه صنعتی جوجه‌کشی، با توجه به فرایند سه‌هفته‌ای تولید جوجه، کارخانه به صورت پی‌درپی و طبق برنامه از پیش تعیین‌شده هر روز و بعضا هر دو یا سه روز یک بار در حال تولید جوجه است و بنابراین باید محصول قبلی را خارج کرده باشد تا محصول جدید را پردازش کند.
چهارم اینکه بر اساس مقررات بهداشتی اداره دامپزشکی، توزیع جوجه به‌صورت غیرمجاز و به افراد و اشخاص غیرمجاز به دلیل امکان گسترش بیماری‌های مشترک میان طیور و انسان، ممنوع بوده و قابل تعقیب است. با این اوصاف، اگر محصول یک واحد تولیدکننده جوجه‌کشی را کسی خریداری نکند، سرنوشت محتوم جوجه‌های بیچاره حتما مرگ خواهد بود.
حال این بحث از منظر حقوقی مطرح می‌شود که آیا رفتار این تولیدکنندگان در معدوم‌کردن این مخلوقات بی‌آزار و دلفریب خداوند می‌تواند «جرم» باشد یا خیر؟
برخی گفته‌اند این اقدام از مصادیق حیوان‌آزاری است و مشمول ماده 679 قانون مجازات اسلامی، برخی دیگر بر این باورند که مشمول ماده 698 قانون مجازات اسلامی با موضوع تشویش اذهان عمومی است و برخی دیگر ابعاد امنیتی و سیاسی به موضوع به‌وجود‌آمده بار می‌کنند.
به دلایل زیر اقدام صورت‌گرفته نمی‌تواند وصف مجرمانه داشته باشد، اگرچه از منظر اخلاقی قبیح و غیرقابل پذیرش است. اول اینکه تولیدکننده جوجه یک‌روزه نه به قصد تفریح و سرگرمی و نه به قصد آزار و اذیت بلکه دقیقا به دلیل تکلیف و اجبار قانونی ناشی از مقررات بهداشتی دامپزشکی که کارخانه جوجه‌کشی را مکلف کرده است بر اساس ضوابط، مازاد تولید را معدوم کند، این کار را می‌کند.
پس در اینجا رکن مادی و معنوی جرم وجود ندارد. چه برای جرم تشویش اذهان عمومی و چه برای جرم حیوان‌آزاری؛ بلکه برعکس عدم انجام دستور بهداشتی معدوم‌سازی که می‌تواند به گسترش بیماری‌های مشترک میان انسان و حیوان بینجامد، قابل تعقیب و برخورد قضائی است. دوم اینکه اقتضای این بخش از تولید صنعتی، معدوم‌سازی است و اگر بنا باشد فرایند معدوم‌سازی در تولید جوجه را منتفی بدانیم، دیگر نامش تولید صنعتی نخواهد بود.
با این وصف رفتار ارتکابی توسط این تولیدکنندگان نیازهای اساسی مردم که دسترنج و محصول خود را به هر دلیل نتوانسته‌اند به فروش برسانند و معدوم کرده‌اند، نمی‌تواند مشمول هیچ‌کدام از قوانین کیفری جاری کشور باشد.
اینکه مقصر این وضعیت فلان نهاد سیاست‌گذار یا فلان نهاد تصمیم‌گیر بوده، بحث دیگری است که در جای خود قابل مداقه است. اما در مورد اخیر حتما جرمی رخ داده، چراکه افکار عمومی جریحه‌دار شده و موجب تشویش اذهان عمومی شده است. انتشار تصاویر و فیلم‌ها در رسانه‌های عمومی و فضای مجازی، حتما و قطعا موجب بروز این آزردگی عمومی شده و قابل تعقیب است اما اینکه این رفتار را بتوان به تولیدکنندگان جوجه به صورت عام منتسب کرد، محال به نظر می‌رسد.
اما، جرمی دیگر در این میان رخ داده که در هیاهوی بهره‌برداری‌ها و دعواهای جناحی و سیاسی از نظرها مغفول مانده و آن، جرم تضییع اموال و اتلاف دارایی‌های ملی مردم با سوءتدبیرها و ناکارآمدی‌های نهادهای متصدی امر است که امیدوارم با ورود قوه قضائیه به موضوع، این گوشه ظریف و ناکوک از دستگاه موسیقی نظام تدبیر کشور شناسایی شود و با رفع آن امکان شنیدن نوای خوش تولید ملی و بومی که اشتغال و ارتزاق میلیون‌ها ایرانی را تأمین می‌کند، محقق شود.
خروسهای گوشتی پرورش داده میشن