استان سمنان با برخورداری از ۱۶ درصد از مناطق حفاظت شده کشور و میزبانی ۳۰ درصد از تنوع گیاهی و جانوری مامن امنی برای زادآوری و تکثیر نسل گونه‌های ارزشمند مانند یوزپلنگ آسیایی و گورخر ایرانی و رهایی آن ها از خطر انقراض به شمار می‌رود.
به گزارش حکیم مهر به نقل از ایرنا، پارک، اثر ملی و طبیعی، پناهگاه حیات وحش و منطقه حفاظت شده مناطق چهارگانه تحت مدیریت حفاظت محیط زیست به شمار می‌رود و استان سمنان به جز اثر ملی و طبیعی از تنوع زیستی دیگر مناطق چهارگانه برخوردار است.
مناطق حفاظت شده در استان سمنان ۲.۳ میلیون هکتار و در مجموع بین ۱۵ تا ۲۰ هزار هکتار عرصه های طبیعی تحت مدیریت اداره کل حفاظت محیط زیست استان است.
۲.۳ میلیون هکتار مناطق حفاظت شده، ۲ پارک ملی کویر گرمسار و پارک توران یا خارتوران شاهرود ۲ ذخیره گاه حفاظت شده حیات وحش مهم دنیا در استان سمنان است و هم چنین استان سمنان منطقه های حفاظت شده در محدوده جنگل ابر و پرور و پنج منطقه شکار ممنوع دارد.
در استان سمنان سه پارک شامل پارک ملی کویر واقع در گرمسار، پارک ملی توران واقع در شاهرود و پارک ملی صیدوا در مهدیشهر، ۲ پناهگاه حیات وحش در خوش ییلاق و توران و ۲ منطقه حفاظت شده در پرور شهرستان مهدیشهر و توران در شاهرود، پنج منطقه شکارممنوع و ۲ پناهگاه حیات در خوش‌ییلاق و توران شاهرود وجود دارد.
چاه شیرین در جنوب سمنان، منطقه شکار ممنوع خُنار مشترک بین گرمسار و سرخه، منطقه شکار ممنوع طالو و شیربند در شمال شرق دامغان، منطقه سفیدکوه و آرسک در شمال غرب دامغان و منطقه شکار ممنوع تپال در شمال غرب شاهرود جزو پنج منطقه شکار ممنوع در استان سمنان به شمار می‌روند.
مناطق تحت مدیریت حفاظت محیط زیست استان سمنان در واقع نمایشگاه طبیعی و ذخیره‌گاه گونه‌های کمیاب بیابانی و کویری حیات وحش مانند یوزپلنگ آسیایی، پلنگ ایرانی، زاغ بور و گورخر ایرانی، جبیر، قوچ و میش وحشی، گربه شنی، جبیر و گونه‌های گیاهی متنوع است
در بین گونه‌های حیات وحش یوزپلنگ آسیایی و گورخر ایرانی از جمله گونه‌های ارزشمند و در خطر انقراض هستند و استان سمنان جزو بهترین زیستگاه‌های این ۲ گونه نادر در جهان شناخته می‌شوند.
به گفته کارشناسان برخی نقاط طبیعت منحصر به فرد هستند و در هیچ جای کره زمین مانند آن را نمی توان یافت. این مناطق به ترتیب اولویت حفاظتی با نام‌های پارک ملی، آثار طبیعی ملی ، پناهگاه حیات وحش، مناطق حفاظت شده معرفی می شوند اما مفهوم جدید ذخیره گاه زیست کره از سال ۱۹۶۰ میلادی رونق گرفت. این مناطق حفاظت شده از طرف یونسکو تحت پوشش دفتر شورای هماهنگی بین‌المللی برنامه انسان و کره مسکون (MAB) قرار دارند و از آغاز اجرای آن تاکنون ۵۵۳ ذخیره گاه زیستکره در ۱۰۷ کشور جهان به ثبت رسیده‌است که پارک ملی و ذخیره گاه زیست کره توران با مساحتی بالغ بر یک میلیون و ۴۴۱ هزار هکتار در جنوب شرقی شهرستان شاهرود در این دسته بندی قرار گرفته است.
پارک ملی و ذخیره گاه زیست کره توران از سال ۱۳۵۵ به نام منطقه حفاظت شده و پناهگاه حیات وحش توران تحت حفاظت قرار دارد و در سال ۱۳۸۱ قسمتی از این منطقه به پارک ملی ارتقاء یافت . همچنین برابر تصویب و تایید دبیرخانه برنامه انسان و کره مسکون سازمان ملل متحد، در سال ۱۹۷۶ میلادی در شمار یکی از ۱۲ منطقه ذخیره گاه بیوسفر ایران قرار گرفته است.
این منطقه یکی از ذخایر بزرگ زیستی است که از نظر انجام تحقیقات و بررسیهای علمی و اقتصادی در زمینه گونه های جانوری و گیاهی بخصوص گونه های نادر و در حال انقراض از اهمیت ویژه ای برخوردار است و اکنون این منطقه میزبان آخرین بازمانده‌های گورخر ایرانی و یوزپلنگ آسیایی بوده و زیستگاه پرنده زاغ بور بعنوان تنها پرنده آندمیک (بومی) ایران است.
براساس گفته‌های کارشناسان محیط زیست پارک ملی کویر نیز یکی از بزرگترین پارک های ملی در کشور در جنوب غربی شهرستان گرمسار استان سمنان از مهم ترین زیستگاه های کویری و بیابانی در ایران است که بیش از نیم قرن از آغاز حفاظت آن می گذردو از سال ۱۳۴۳ بعنوان منطقه حفاظت شده تحت مدیریت قرار گرفت.
پارک ملی کویر در سال ۱۳۵۷ تمامی آن به پارک ملی ارتقاء یافت و در سال ۱۳۶۱ منطقه به دو قسمت تفکیک شد، بخش جنوبی و جنوب شرقی با مساحت۴۴۲ هزار هکتار به عنوان پارک ملی باقیمانده و بقیه آن مجددا به منطقه حفاظت شده تقلیل سطح یافت .
مجموعه پارک ملی و منطقه حفاظت شده کویر در سال ۱۳۵۴ به دبیر خانه یونسکو به عنوان ذخیره گاه زیست کره معرفی و در مجامع بین المللی نیز ثبت شد و در زمان حاضر دارای طرح جامع و تفضیلی مدیریت می باشد.
در معنای کلی ذخیره‌گاه زیستکره مناطق حفاظت‌شده طبیعی-زیستی بین‌المللی هستند که علاوه بر حفاظت، دستاوردهایی نظیر ارائه سایت‌های مطالعاتی کم‌نظیر به دانشمندان و تجربه مهارت انسان در پشتیبانی از توسعه پایدار را نمایان می‌سازند. اعلام ذخیره‌گاه‌های زیست کره برای جلوگیری از تغییرات برگشت‌ناپذیر و بهره‌برداری ناپایدار از منابع طبیعی، در عین نیاز به بهره‌برداری از طبیعت (باتوجه به رشد روزافزون جمعیت) شکل گرفته‌است و به یکی از تقسیم بندی‌های مهم حفاظتی جهان بدل شده‌است.
گورخر ایرانی و یوزپلنگ آسیایی از جمله گونه‌های ارزشمند و به نوعی انقراض یافته در جهان به دلیل تعداد کمشان شناخته می‌شوند، اما اکنون در ۲ پارک ملی کویر و پارک توران امیدها برای زادآوری و تکثیر نسل جان دوباره گرفته است.
یوزپلنگ ایرانی در فهرست اتحادیه بین المللی حفاظت از محیط زیست قرار دارد، به معنای اینکه گونه ای در خطر انقراض است، حدود ٢ هزار سال پیش یوزها در بیشتر نقاط آسیا حضور داشتند اما اکنون منحصر به نواحی بیابانی ایران شده اند.
در واقع ایران از دهه ۱۹۷۰ به عنوان تنها زیستگاه یوزپلنگ آسیایی شناخته شده است از این رو به آن یوزپلنگ ایرانی نیز می گویند.
گورخر آسیایی تنها بازمانده علف خوران تک سُم و از گونه های شاخص حیات وحش استان سمنان است.
گورخر ایرانی زیرگونه ای از گورخر آسیایی است که به شدت در معرض خطر انقراض قرار دارد ، گورخر آسیایی در گذشته جمعیت فراوانی در خاورمیانه، آسیای میانه و چین داشت اما اکنون نسل آن در اغلب مناطق منقرض شده و از زیرگونه ایرانی تنها دو جمعیت کوچک در منطقه خارتوران شاهرود و بهرام گور شهرستان نی ریز استان فارس باقی مانده است.
استان سمنان دوستدار محیط زیست
یکی از دوستداران محیط زیست در استان سمنان در گفت و گو با ایرنا ابراز داشت: سمنان استانی منحصر به فرد از لحاظ تنوع جغرافیایی، اقلیمی و آب و هوایی است که همین شرایط کافی است تا استان سمنان را به عنوان استان دوستدار حیات وحش نه تنها به ایران بلکه به جهان معرفی کرد.
«فاطمه سعید محمدی» ادامه داد: استان سمنان جنگل، کویر و کوهستان را در خود جای داده است و چنین شرایط فوق العاده جغرافیایی کمتر در کشور و جهان به چشم می‌خورد و همین شرایط فوق العاده و منحصر به فرد است که موجب شده تا استان سمنان در زمان حاضر میزبان تعداد اندک باقیمانده از گونه‌های ارزشمند مانند یوزپلنگ آسیایی و گورخر ایرانی در جهان باشد.
وی بیان کرد: انتقال یوزپلنگ‌های دوست داشتنی کوشکی، دلبر و ایران به زادگاهشان در پارک ملی توران در استان سمنان شرایط اولیه برای زادآوری این گونه ارزشمند در خطر انقراض را مهیا کرد.
این دوستدار محیط زیست اظهار داشت: انتقال موفق گورخر آسیایی به پارک ملی کویر گرمسار و زادآوری این گونه ارزشمند پس از انتقال مهر تایید و سندی دیگر بر منحصر به فرد بودن استان سمنان برای زادآوری گونه‌های ارزشمند است.
بر اساس شنیده ها، یوزپلنگ "ایران" سال ۱۳۹۷ به صورت غیررسمی از منطقه توران استان سمنان خارج شده بود. ایران پوزپلنگ ماده سه ساله است که اواسط فروردین امسال از پارک پردیسان تهران به پایگاه پشتیبان ۷۰۰ هکتاری در پارک ملی توران منتقل شده است.
کوشکی و دلبر نیز دو یوزپلنگ نر و ماده ای هستند که به ترتیب ۱۰ آذر ١٣٩٣ از پناهگاه حیات وحش میاندشت و ۱۱ آذر ١٣٩٣ از ذخیره گاه زیست کره توران به پارک پردیسان تهران منتقل شدند، این دو گونه ارزشمند با هدف تکثیر در اسارت و انجام تحقیقات بر روی رفتار گربه‌سانان به این مکان منتقل شدند.
هم چنین پس از انتقال پنج راس گورخر ایرانی از منطقه توران شاهرود و چهار راس گورخر از سایت تکثیر گوراب استان یزد به پارک ملی کویر استان سمنان در گرمسار در پاییز سال ۹۷ با هدف معرفی مجدد این گونه به منطقه، با انجام سه زایمان موفق، اکنون جمعیت این گونه ارزشمند در پارک ملی کویر به ۱۲ راس رسید.
افزایش شمار یوزپلنگ‌ها در استان سمنان
مدیرکل حفاظت محیط‌زیست استان سمنان گفت: ۲۱ قلاده یوزپلنگ در زیستگاه پارک ملی توران و منطقه شکارممنوع چاه شیرین استان سمنان در سال جاری شناسایی شد.
«امیر عبدوس» گفت و گو با ایرنا، ابراز داشت: از ابتدای امسال تا کنون ۱۹ قلاده یوزپلنگ آسیایی در پارک ملی توران شناسایی شد و با احتساب ۲ قلاده شناسایی شده در منطقه شکار ممنوع چاه شیرین، تعداد یوزپلنگ‌های شناسایی شده در استان سمنان به ۲۱ قلاده رسید.
مدیرکل حفاظت محیط‌زیست استان سمنان ادامه داد: در محدوده پارک ملی توران شهرستان شاهرود دوربین گذاری توسعه یافت تا احتمال شناسایی یوزپلنگ‌ها افزایش یابد.
وی بیان کرد: طرح‌های بزرگ برای ارتقای کیفیت زیستگاه، افزایش جمعیت و حفظ گونه ارزشمند یوزپلنگ آسیایی برنامه‌ریزی شده که برخی از طرح‌ها اجرایی و برخی در دست تکمیل است.
وی تصریح کرد: خروج دام از پارک ملی توران و محدوده امن توران از جمله اقدام‌های انجام شده برای تامین حریم امن برای زادآوری یوزپلنگ آسیایی در این منطقه است.
عبدوس خاطرنشان کرد: وسعت منطقه توران ۱.۵ میلیون هکتار است که از این وسعت تنها ۱۰۰ هزار هکتار پارک ملی است اما زیستگاه یوزپلنگ بیش از وسعت این پارک است.
وی یادآور شد: ۱۰۰ درصد محدوده پارک ملی توران و بخش‌هایی از محدوده امن که بهترین زیستگاه یوز آسیایی است از آغل و دام به منظور حفاظت از جان یوزپلنگ آزادسازی شد.
مدیرکل حفاظت محیط‌زیست استان سمنان اظهار داشت: حصار کشی و کاهش سرعت در جاده تهران مشهد در محدوده میاندشت عباس آباد در شهریور سال گذشته براساس گرفتن مصوبه از شورای راهبری تصادفات جاده ای استان سمنان از دیگر اقدامات انجام شده برای کمک به ارتقای کیفیت زیستگاه پارک ملی توران است.
وی افزود: پارک ملی توران در استان سمنان مناسب‌ترین زیستگاه زادآور یوزپلنگ محسوب می‌شود پارک ملی توران در استان سمنان مناسب‌ترین زیستگاه زادآوری یوزپلنگ محسوب می‌شود و انتقال ایران، کوشکی و دلبر به زادگاهشان در تکثیر این گونه ارزشمند موثر است.
وی بیان کرد: انتقال یوزپلنگ آسیایی ایران، کوشکی و دلبر به زادگاهشان در پارک ملی توران و نگهداری و مراقبت در شرایط اسارت می‌تواند زمینه‌ساز تکثیر نسل باشد .
عبدوس ادامه داد: زمانی که گونه‌ای در خطر انقراض قرار دارد جمع‌آوری و مراقبت در شرایط اسارت می‌تواند در تکثیر نسل موثر باشد، چرا که در طبیعت ممکن است به هر دلیل تلف شود ولی در اسارت به خوبی از گونه مراقبت می‌شود.
مدیرکل حفاظت محیط زیست استان سمنان ابراز داشت: گونه‌ای جانوری که تعداد آن کمتر از ۵۰ قلاده در طبیعت باشد گونه انقراض‌یافته تلقی می‌شود و اکنون تعداد یوزپلنگ آسیایی در کشور کمتر از ۵۰ قلاده است و تمام تلاش ها برای شکستن کد انقراض یوز و رسیدن به عدد ٥٠ فرد پیگیری می شود.
زایمان موفق گورخرهای انتقال یافته به پارک ملی کویر گرمسار
مدیرکل حفاظت محیط زیست استان سمنان گفت: تعداد گونه ارزشمند گورخرهای ایرانی انتقال یافته به پارک ملی کویر در شهرستان گرمسار با سه زایمان موفق به ۱۲ راس افزایش یافت.
عبدوس ابراز داشت: پس از انتقال پنج راس گورخر ایرانی از منطقه توران شاهرود و چهار راس گورخر از سایت تکثیر گوراب استان یزد به پارک ملی کویر استان سمنان در پاییز سال ۹۷ با هدف معرفی مجدد این گونه به منطقه، با انجام سه زایمان موفق، جمعیت این گونه ارزشمند در پارک ملی کویر به ۱۲ راس رسید.
مدیرکل حفاظت محیط‌زیست استان سمنان تصریح کرد: ۱۲ راس گورخر با ترکیب ژنتیکی متنوع در اختیار مرکز تحقیقات، تکثیر و رهاسازی گورخر ایرانی در پارک ملی کویر استان سمنان قرار دارد.
وی ادامه داد: پارک ملی کویر یکی از قدیمی ترین مناطق تحت حفاظت سازمان حفاظت محیط زیست است که تا چند دهه قبل بهترین ذخیره جمعیت گورخر آسیایی را میزبانی می‌کرد، اما در اثر خشکسالی و شکار غیر مجاز جمعیت این گونه ارزشمند از دست رفت.
عبدوس بیان کرد: حفظ و تکثیر ژن‌های باقیمانده گونه‌های در معرض تهدید و در معرض انقراض از اولویت‌های سازمان حفاظت محیط زیست است و به همین منظور ضمن در اولویت قرار دادن حفظ گونه در زیستگاه، باید به تکثیر و حفاظت ژن‌ها در اسارت هم توجه جدی شود.
وی اضافه کرد: مرکز تحقیقات، تکثیر و رهاسازی گورخر ایرانی پارک ملی کویر استان سمنان در کشور و حتی در منطقه منحصر به فرد است و تمام جزئیات این مرکز اعم از کاروان ایمن و استاندارد حمل گورخر و نقشه و مشخصات مرکز تکثیر و تجهزات و امکانات تعبیه شده در آن با اتکا به دانش بومی کارشناسان حفاظت محیط زیست استان سمنان طراحی و ساخته شده است.
عبدوس یادآور شد: برنامه معرفی مجدد گورخر به پارک ملی کویر نباید از بین گورخرهای مولد که ذخیره های ژنتیکی هستند انجام شود بنابراین رهاسازی گورخرهای حاصل از تکثیر در این مرکز فقط از موالید نسل دوم به بعد انجام خواهد شد.
وی بیان کرد: مرکز تحقیقات، تکثیر و رهاسازی گورخر ایرانی پارک ملی کویر استان سمنان با اعتباری بالغ بر ۲میلیارد ریال از محل طرح‌های ملی سازمان حفاظت محیط زیست در محل ورودی پارک ملی کویر گرمسار در استان سمنان از مسیر جاده سنگفرش احداث شده است.
به گفته عبدوس مرکز تحقیقات، تکثیر و رهاسازی گورخر ایرانی در پارک ملی کویر استان سمنان دارای هشت سلول قرنطینه برای انجام جداسازی به منظور تلاقی انتخابی ژن‌ها و زایمان ایمن گورخرها است و به گونه ای طراحی شده که تمام مراحل خونگیری، معاینه، جداسازی، انتقال، تبادل یا رهاسازی در طبیعت بدون استفاده از بیهوشی قابل اجراست.
مدیرکل حفاظت محیط زیست استان سمنان گفت: مرکز تحقیقات، تکثیر و رهاسازی گورخر ایرانی پارک ملی کویر استان سمنان علاوه بر کارکردهای تحقیقاتی، اکولوژیکی و بازسازی ذخایر ژنتیکی ، دارای جذابیت گردشگری است و می‌تواند به عنوان یکی از جاذبه های طبیعت گردی این پارک ملی موجب افزایش تعداد بازدید کنندگان شود.
استان سمنان به دلیل شرایط خاص جغرافیایی و آب و هوایی زیستگاه خوبی برای جانوران حیات وحش به شمار می‌رود و به گفته کارشناسان پارک‌ملی توران و کویر از ذخایر مهم ژنتیکی جهان شناخته می‌شود و حفظ این دستاورد و انتقال آن به نسل آینده به عنوان میراثی گرانبها نیازمند توجه بیش از بیش و تخصیص اعتبارات ویژه و استفاده از ظرفیت رسانه برای فرهنگ‌سازی بین مردم در حفظ محیط زیست است.
