حشره‌شناس و متخصص کنترل آفات گفت: ایران از لحاظ گزش‌های مرگبار توسط مار و عقرب، دومین کشور جهان بعد از مکزیک است و سهم عقرب گزیدگی در کشور بیش از چهار برابر مارگزیدگی است.
به گزارش حکیم مهر به نقل از ایرنا، «دکتر وحید درخش احمدی» روز سه شنبه به مناسبت ششمین روز از هفته پیشگیری از مسمومیت ها که به روز پیشگیری از «مسمومیت ناشی از گزیدگی جانوران سمی» نامگذاری شده، در گفت و گو با خبرنگار اجتماعی ایرنا با بیان اینکه عقرب‌ها، سالانه عامل ۴۲ تا ۴۵ هزار مورد گزیدگی سمی در ایران هستند، گفت: سهم عقرب گزیدگی بیش از چهار برابر مارگزیدگی است و بیشترین آمار عقرب گزیدگی مربوط به استان‌های با آب و هوای گرم و مرطوب بخصوص استان خوزستان با ۷۰ درصد است.
وی با بیاان اینکه عقرب (کژدم) بندپایی است که نام آن همواره یادآور وحشت و مرگ است، گفت: تصور غالب مردم این است که عقرب ها فقط در مناطق بیابانی زندگی می‌کنند، ولی در واقع اینگونه نیست و با توجه به تنوع گونه هایی که دارند، آنها را می توان در زیستگاه های مختلف مشاهده کرد.
این متخصص آفات ادامه داد: عقرب‌ها رنگ‌های مختلفی همچون زرد مایل به قهوه‌ای، قهوه‌ای، خاکستری و سیاه دارند و اندازه آنها بین ۵.۱ تا ۱۸ سانتی‌متر متغیر است اما بواسطه شکل بدنی خود که حالتی تخت و صاف دارد، می‌توانند از شکاف‌هایی به عرض سه میلی‌متر نیز عبور کرده و به راحتی وارد محل سکونت انسان‌ها شوند.
به گفته وی، عقرب‌ها شب‌زی بوده و روزها در مکان های امن و خنکی نظیر شکاف دیوارها، زیر سنگ ها، زیر پوست درختان و یا حفره های حفر شده توسط خودشان زندگی می کنند و با تاریک شدن هوا از مخفیگاه خود خارج شده و به شکار می پردازند.
عقرب ها، سالانه عامل ۴۲ تا ۴۵ هزار مورد گزیدگی سمی در ایران هستند
درخش احمدی با یادآوری این موضوع که عقرب ها قادرند ماده سمی خطرناکی از قسمت عقب بدنشان (دم که دارای غده سمی بنام تلسن است) به طرف مهاجمان بپاشند یا تزریق کنند، گفت: تا کنون بیش از دو هزار گونه عقرب در دنیا شناسایی شده که حدود ۵۰ گونه از آنها اهمیت پزشکی دارند. در ایران هم ۶۴ گونه عقرب گزارش شده که متعلق به سه خانواده بوتیده، همیسکورپیده و اسکورپیونیده هستند.
این حشره شناس و متخصص آفات با بیان اینکه کمترین موارد گزیدگی در استان‌های شمالی و تهران گزارش شده، افزود: هر ساله به طور میانگین عقرب ها عامل ۴۲ تا ۴۵ هزار مورد گزیدگی سمی در ایران هستند که بر اساس آمارها، بیشترین عقرب گزیدگی و بیشترین موارد مرگ و میر ناشی از آن در استان خوزستان رخ می دهد و پس از این استان، استان‌های هرمزگان، سیستان و بلوچستان، بوشهر، فارس و کرمان به ترتیب بیشترین موارد عقرب گزیدگی را دارند.
سم عقرب های نواحی خشک و گرمسیر کشنده تر است
به گفته این حشره شناس، برخلاف شایعه‌ای که گفته می شود رنگ عقرب حکایت از پرخطر یا کم خطر بودن آن است، رنگ عقرب هیچ نقشی در غلظت سم یا خطرناک بودن آن ندارد. اما می‌توان گفت که سم عقرب‌های نواحی خشک و گرمسیر در ایران دارای غلظت بالایی است.
وی تاکید کرد: خوشبختانه خطرناک‌ترین عقرب‌ها هم هنگام گزش انسان به طور معمول همه سم خود را تزریق نمی‌کنند زیرا عقرب در مصرف سم صرفه‌جویی می‌کند و همیشه در گزش اول با تزریق مختصری آنزیم سعی در دور کردن دشمن دارد ولی چنانچه اسیر شود و راه فراری نداشته باشد، مجبور به تزریق سم اصلی خود می‌شود. عقرب برای جایگزینی سم خود نیاز به تغذیه بیشتر دارد و برای همین زیاد مایل نیست که سم خود را هدر دهد.
کودکان و افراد سالمند نسبت به سم عقرب اسیب پذیرتر هستند
درخش احمدی در ادامه این گفت و گو با یادآوری این موضوع که زهر اکثر عقرب‌های سمی باعث نابودی گلبول‌های قرمز خون می‌شود و در محل گزش نیز تغییر رنگ موضعی و تورم دردناک ایجاد می‌کند، تصریح کرد: در هنگام گزش، حتماً باید توسط پزشک معاینه شده و با تزریق سرم ضدعقرب درمان شود. علاوه بر آسیب به گلبول‌های قرمز، زهر عقرب علائم عصبی نیز ایجاد می‌کند که شامل بی‌قراری، تشنج، راه رفتن نامتعادل، آبریزش از دهان، حساسیت شدید پوست به لمس، انقباضات ماهیچه‌ای، درد شکم و کاهش کارکرد سیستم تنفسی می‌باشد که در اکثر موارد این علائم در عرض ۴۸ ساعت فروکش می‌کنند.
وی یادآور شد: کودکان و افراد سالمند، نسبت به سم عقرب آسیب پذیرتر بوده و نیازمند توجه بیشتری هستند.
علائم مسمومیت با زهر عقرب و راهکار درمان آن چیست؟
این متخصص درباره علائم عقرب زدگی و راهکارهای درمانی آن تاکید کرد: پس از چند دقیقه از گزش عقرب که اغلب در ناحیه دست و پا اتفاق می‌افتد، علایمی چون درد، تاول، قرمزی و تورم مشاهده می‌شود. تند شدن نبض، بالا رفتن فشار خون، سرگیجه، حالت تهوع و استفراغ، بی‌اختیاری ادرار و مدفوع، تنگی نفس، تشنج و افزایش ترشح بزاق از دیگر علائم آن است.
وی ادامه داد: شستشوی محل زخم با آب و صابون، بیرون آوردن وسایل تزئینی و جواهرات، استفاده از کمپرس سرد برای کاهش درد و تورم باید در وهله اول مورد توجه قرار گیرد، بدین منظور می‌توان از یک تکه یخ استفاده کرد ولی هرگز نباید اندام گزیده شده را در آب یخ غوطه‌ور ساخت.
درخش احمدی، از جمله راهکارهایی که برای پیشگیری از عقرب گزیدگی بخصوص در مناطق گرمسیری و به هنگام تاریکی هوا توصیه می‌شود را پوشیدن جوراب، شلوار و کفش مناسب، تکان دادن کفش و لباس ها قبل از پوشیدن، بهسازی محیط‌های کار و اقامت نظیر نصب توری در پنجره ها، پوشاندن فاصله در و کف زمین و درز دیوارها، جلوگیری از دپو کردن نخاله‌های ساختمانی، استفاده از تختخواب در در زمان استراحت خصوصا در محیط‌های باز و قرار گرفتن پایه‌های آن در یک ظرف محتوی آب یا نفت و رعایت فاصله ۳۰ سانتی متری تخت با دیوار باشد عنوان کرد.
وی یادآور شد: روش های شیمیایی کنترل و کاهش عقرب‌ها در اماکن عمومی و خانگی شامل استفاده از مواد دورکننده در خارج اماکن و سمپاشی پیرامون داخلی و خارجی اماکن بوسیله آفت‌کش‌ها مورد تأیید وزارت بهداشت و با فرمولاسیون های مناسب با شرایط آب و هوایی موجود با توجه به مواردی چون حفظ محیط زیست، ایمن ماندن افراد در مقابل آفت‌کش‌ها نیز باید زیر نظر متخصصان امر انجام شود.
در تقویم رسمی کشور، هفته اول آبان ماه به هفته پیشگیری از مسمومیت ها، نامگذاری شده که امسال این هفته به شعار «پیشگیری از مسمومیت در همه گیری کرونا، با افزایش آگاهی، مانع مسمومیت دارویی شویم» مزین شده است.
روز های این هفته به ترتیب، پنجشنبه اول آبان روز «پیشگیری از بروز مسمومیت ناشی داروها»، جمعه ۲ آبان، روز پیشگیری از «مسمومیت ها در کودکان»، شنبه ۳ آبان روز «پیشگیری از مسمومیت ناشی از گازها و منوکسید کربن»، یکشنبه ۴ آبان روز «پیشگیری از مسمومیت با مواد غذایی، قارچ ها و گیاهان سمی»، دوشنبه ۵ آبان روز پیشگیری از «بروز مسمومیت با سموم دفع آفات نباتی، مواد شیمیایی (شامل اسید، قلیا و شوینده های خانگی، فرآورده های نفتی، فلزات سنگین مانند سرب، جیوه و باتری مینیاتوری)» سه شنبه ۶ آبان روز پیشگیری از «مسمومیت ناشی از گزیدگی جانوران سمی»، چهارشنبه ۷ آبان روز پیشگیری از «مسمومیت ناشی از سوء مصرف مواد مخدر، مواد محرک و الکل» نامگذاری شده است.
پانزدهمین دوره هفته پیشگیری از مسمومیت ها به سرپرستی سازمان غذا و دارو و با همکاری معاونت ها و ادارات وزارت بهداشت، دانشگاههای علوم پزشکی کشور، سازمان پزشکی قانونی کشور، انجمن های علمی پزشکی، سازمان آتش نشانی، اداره آموزش و پرورش و بسیاری از ادارات و سازمانهای مرتبط با موضوع برگزار می شود.
