لایکا نخستین سگ فضانورد جهان به شمار می‌رود که سوار بر اسپوتنیک-۲ مرزهای زمین را پشت سر گذاشت اما حیوانات دیگری از مگس میوه و گربه گرفته تا سگ و عنکبوت نیز به فضا فرستاده شده‌اند.
به گزارش حکیم مهر به نقل از آنا، اتحاد جماهیر شوروی در ۳ نوامبر ۱۹۵۷ با پرتاب اسپوتنیک-۲ جهان را متحیر کرد. این ماهواره، مدت کوتاهی پس از اسپوتنیک-۱ به مدار زمین ارسال شد. پرتاب اسپوتنیک-۱ از این جهت حائز اهمیت بود که آغازگر عصر فضا و مسابقه فضایی شد، این ماهواره اولین قمر مصنوعی بود که در مدار نزدیک زمین قرار می‌گرفت اما اسپوتنیک-۲ از جنبه دیگری متحول‌کننده بود. در آن ماهواره کوچک، یک سگ به نام لایکا حضور داشت. لایکا اولین حیوانی بود که به دور زمین چرخید. با این حال، لایکا اولین حیوان در فضا نبود. پیشتر کشورهای دیگری نیز از سال ۱۹۴۷ حیوانات را از طریق موشک به فضا فرستاده بودند.
اگرچه هیچ مرز مشخصی بین اتمسفر زمین و فضا وجود ندارد اما یک خط خیالی در حدود ۶۸ مایلی (۱۱۰ کیلومتر) از سطح جو قرار دارد که خط کارمان نامیده می‌شود. دانشمندان معمولاً این نقطه را به عنوان مرز بین جو زمین با فضای خارج از اتمسفر تلقی می‌کنند. اولین حیواناتی که به فضای ماورا راه یافتند، بدون احتساب باکتری‌هایی که احتمالاً سوار موشک‌های قبلی شده بودند، مگس‌های میوه بودند!
همه چیز از مگس‌ها شروع شد
در ۲۰ فوریه سال ۱۹۴۷، ایالات متحده مگس‌های میوه را در داخل موشک‌های V-۲ قرار داد، موشک‌هایی که غنیمت‌های جنگی از آلمان نازی محسوب می‌شدند. هدف این بود تا واکنش این موجودات در معرض تابش در ارتفاعات بالا بررسی شود. ظرف سه دقیقه و ۱۰ ثانیه، مگس‌های میوه سوار بر سفینه، به مسافت ۶۸ مایلی رسیدند.
اولین پستاندار در فضا، میمون رزوسی بود که توسط آمریکا به فضا فرستاده و آلبرت دوم نام نهاده شد! مأموریت آلبرت اول ناموفق بود اما آلبرت دوم در ۱۴ ژوئن ۱۹۴۹ به ارتفاع ۸۳ مایلی از زمین رسید. به آلبرت در حین پرواز بی‌حسی تزریق کردند و برای اندازه‌گیری علائم حیاتی، در بدن وی حسگر کاشتند. متأسفانه، آلبرت دوم بر اثر فشار شدید در هنگام بازگشت درگذشت.
شوروی، سگ را بر میمون ترجیح می‌دهد
در حالی که ایالات متحده در حال آزمایش میمون‌ها بود، اتحاد جماهیر شوروی مشغول آزمایش روی سگ‌ها بود. در طول دهه‌های ۱۹۵۰ و ۱۹۶۰، اتحاد جماهیر شوروی حداقل ۵۷ سگ را در پروژه‌های خود به کار گرفت. با این حال، از آنجایی که برخی از سگ‌ها بیش از یک بار پرواز کردند، کمتر از ۵۷ سگ در پروژه‌هایی فضایی به طور مستقیم شرکت کردند.
شوروی خیلی قبل‌تر از لایکا نیز سگ به خارج از جو فرستاده بود. اولین سگ‌هایی که از زمین به سوی فضا پرتاب شدند، دو سگ به نام تسیگان و دزیک بودند که سوار بر راکت R-۱ شدند. سگ‌ها در ۲۲ ژوئیه ۱۹۵۱ به فضا رسیدند اما به دور مدار زمین نچرخیدند. آنها را می‌توان اولین پستاندارانی تلقی کرد که با موفقیت از پروازی فضایی برگشتند.
پس از لایکا، اتحاد جماهیر شوروی در ۱۹ اوت ۱۹۶۰ دو سگ دیگر به نام‌های بلکا و استرلکا را نیز به فضا فرستاد. این حیوانات برخلاف لایکا خوش‌شانس بودند و به عنوان اولین موجوداتی شناخته می‌شوند که در حقیقت به دور مدار زمین چرخیدند و زنده برگشتند.
باغ‌وحش فضایی
سایر حیوانات مشهوری که به فضا فرستاده شدند
- یک خزمیمون به نام گوردو در تاریخ ۱۳ دسامبر ۱۹۵۸، روانه ارتفاع ۶۰۰ مایلی زمین شد.
- ابل و بیکر، دو میمون دیگر، در ۲۸ مه ۱۹۵۹ توسط ناسا پرتاب شدند. آنها ۳۰۰ مایل پرواز کردند و بدون آسیب برگشتند. با این وجود، ابل در حین عمل برای برداشتن الکترود از زیر پوستش درگذشت. بیکر تا سال ۱۹۸۴ زندگی کرد و در ۲۷ سالگی از نارسایی کلیه درگذشت!
- هام، یک شامپانزه آموزش‌دیده برای انجام وظایف در هنگام پرواز فضایی بود. این شامپانزه پس از پرواز در ۳۱ ژانویه ۱۹۶۱ به یک شخصیت مشهور تبدیل شد زیرا یاد گرفت که چطور در سفینه، وعده‌های غذایی موز خودش را دریافت کند و برای جلوگیری از شوک‌های الکتریکی اهرم را بکشد. می‌توان او را اولین حیوانی دانست که با موفقیت در واقع با یک سفینه فضایی تعامل برقرار کرد، نه اینکه صرفاً سوار بر آن شده باشد.
- در ۱۸ اکتبر ۱۹۶۳، دانشمندان فرانسوی اولین گربه را به فضا پرتاب کردند. این گربه که فیلیسیت نامیده شد با فرود از طریق چتر نجات، با موفقیت به زمین بازگشت.
- دو سگ روسی، به نام‌های یوگولیوک و ورتروک در ۲۲ فوریه ۱۹۶۶ به فضا پرتاب شدند. آنها برای ۲۲ روز در مدار چرخیدند و رکوردی را باقی گذاشتند که تا سال ۱۹۷۴ حتی انسان‌ها نیز نتوانستند از این رکورد پیشی بگیرند!
ایران و ارسال میمون به فضا
ایران طی ارسال هفتمین کاوشگر تحقیقاتی خود به نام پیشگام به خارج از جو زمین، در نهم بهمن ۱۳۹۱ یک میمون ماده سه ساله رزوس را از پایگاه فضایی سمنان با موفقیت به سفری شانزده دقیقه‌ای به فضا فرستاد. پیشگام پس از رسیدن به ارتفاع ۱۲۰ کیلومتری جو، مجدداً به زمین برگشت. در این مأموریت میمون ارسالی سالم در زمین فرود آمد. بررسی‌ها نشان داد که ضربان قلب میمون در زمان شتاب پیشگام تا ۱۴۰ بار در دقیقه رسیده بود.
برونو گروسل کارشناس ارشد بنیاد تحقیقات استراتژیک فرانسه در لوفیگارو اعلام کرد چنانچه این میمون حقیقتاً به فاصله ۱۲۰ کیلومتری زمین رسیده و سپس زنده بازگشته باشد و از خطر سوختگی و فشار جان سالم به در برده باشد، این بدان معناست که ایران از نظر تئوری به علم لازم برای سفرهای فضایی دست یافته است.
حیوانات دیگر در تحقیقات فضایی
اگرچه حیواناتِ فضانوردِ اولیه به شهرت زیادی دست یافتند اما بسیاری دیگر از حیوانات بی‌سروصدا به مجموعه دانش ما در مورد زیست در فضا کمک کردند. با عادی‌سازی سفرهای فضایی و سفرهای بی‌شمار انسان به فضا، حیوانات به تدریج از تیتر یک رسانه‌ها خارج شدند. با این وجود هنوز هم سهم آنها در این زمینه حائز اهمیت است.
در حال حاضر، برخی از حیوانات به عنوان بخشی از آزمایش‌ها و پژوهش‌ها توسط ناسا و سایر کشورها به فضا ارسال می‌شوند. تقریباً تمام این آزمایش‌ها با یک هدف اصلی طراحی شده‌اند: مطالعه اثرات ریزگرانش بر عملکردهای بیولوژیکی موجودات زمینی. برخی از عملکردهای بیولوژیکی که تاکنون مورد مطالعه قرار گرفته‌اند، عبارتند از: حالات مغزی، عملکرد رفتاری، وضعیت قلبی عروقی، تعادل مایعات و الکترولیت‌ها، حالت متابولیکی، رشد بافت‌ها و جفت‌گیری در جاذبه صفر.
در اینجا چند نمونه از آزمایش‌ها خاص را ذکر می‌کنیم:
- در نهم نوامبر ۱۹۷۰، دو قورباغه در یک مأموریت یک طرفه به فضا پرتاب شدند تا اطلاعات بیشتری در مورد بیماری حرکت فضایی کسب شود.
- در ۲۸ ژوئیه ۱۹۷۳، دو عنکبوت به نام‌های آرابلا و آنیتا برای بررسی چگونگی تأثیر زمین روی توانایی عنکبوت‌ها در بافتن تار مورد استفاده قرار گرفتند. یکی از آنها تار نسبتاً متقارنی را بافت، هر چند ضخامت تار با تار عنکبوت‌های زمینی فرق داشت.
- در سپتامبر ۲۰۰۷، موجودات میکروسکوپی به نام خرس آب از قرار گرفتن در معرض فضای باز، طی ۱۰ روز جان سالم به در بردند!
- در سال ۲۰۱۷ موش‌هایی سالم از اسپرم‌های میزبانی که نزدیک به ۳۰۰ روز در ایستگاه بین‌المللی فضایی نگهداری می‌شدند، به دنیا آمدند. این تحقیق نشان داد که اسپرم سایر گونه‌ها نیز می‌تواند در صورت وقوع فاجعه‌ای روی زمین حفظ شود.
- در سال۲۰۱۴ یک کلونی مورچه به ایستگاه بین‌المللی فضایی فرستاده شد و تأثیر ریزگرانش بر رفتار این مورچه‌ها در قیاس با مورچه‌های روی زمین مقایسه شد.
- آزمایش‌ها حتی در عصر حاضر نیز همیشه موفق نیستند برای مثال، روسیه در سال ۲۰۱۳ کپسول فضایی Bion» «M۱ را به مدت یک ماه در فضا پرتاب کرد تا رفتار موش‌ها و مارمولک‌ها را مطالعه کند اما هنگام فرود، کاشف به عمل آمد نیمی از موش‌ها و تمام مارمولک‌ها در حین پرواز به دلیل مشکلات فنی در تأمین مواد غذایی و پناهگاه‌شان، جان خود را از دست دادند.
