حکیم مهر- محسن طاهرمیرزایی: دانشیار دانشکده دامپزشکی دانشگاه لرستان، در فهرست ۲ درصد دانشمندان برتر دنیا قرار گرفت و این خبر بهانهای شد تا به سراغ او برویم و از چگونگی این اتفاق بپرسیم.
«دکتر مسعود علیرضایی» ضمن اشاره به جزئیات این انتخاب، میگوید: «متاسفانه در سالهای اخیر و در دولتهای حاضر، سهم پژوهش از بودجه کمتر شده است؛ فروش نفت کاهش پیدا کرده و بودجهها به سمت و سوی دیگری رفته است و ما در دانشگاه با این معضل دست و پنجه نرم میکنیم.»
وی تصریح میکند: «دامپزشکی از رشتههای خیلی خوب است که متاسفانه به آن کمتوجهی شده است. بحث محرومیت از مطب که خیلی از پزشکان دریافت میکنند، در دامپزشکی هم باید تسری پیدا کند. به طور کلی جدا کردن دامپزشکی از بدنه وزارت بهداشت یک اشتباه بود.»
حکیم مهر: آقای دکتر، چه شد که به دامپزشکی علاقهمند شدید؟
بنده هم مانند خیلی از افراد دیگر دغدغه تحصیل در رشته پزشکی داشتم. در سال ۷۳ در کنکور سراسری شرکت کردم اما رتبه خوبی نیاوردم. سال بعد با سهمیه مناطق محروم، رتبه من ۱۰۰۰ شد که با رشته پزشکی شیراز و همچنین شهرستان جهرم حدود ۱۴ رتبه فاصله داشتم. در نهایت در رشته دامپزشکی دانشگاه شیراز پذیرفته و به این رشته علاقهمند شدم. شاید روزهای اول علاقه زیادی به دامپزشکی نداشتم اما خوشبختانه دانشکده دامپزشکی شیراز از دانشکدههای معتبر و پر قدمت است و همه این مسائل من را به دامپزشکی علاقهمند کرد. بعد از فارغالتحصیلی در دوره عمومی دامپزشکی، برای طرح دوران سربازی در دانشگاه لرستان مشغول به خدمت و در آنجا به بیوشیمی علاقهمند شدم. چند سالی این رشته را تدریس کردم و بعد در آزمون تخصص رشته بیوشیمی در همان دانشگاه شیراز شرکت کردم و پذیرفته شدم و در سال ۸۹ در رشته تخصصی بیوشیمی فارغالتحصیل شدم.
حکیم مهر: از چه سالی عضو هیات علمی شدید؟
از سال ۸۰ عضو هیات علمی دانشگاه لرستان هستم.
حکیم مهر: ضمن تبریک به مناسبت قرارگیری حضرتعالی در فهرست ۲ درصد دانشمندان برتر دنیا، لطفا کمی از سازوکار این انتخاب برایمان بگویید.
یک پایگاه جهانی به نام اسکوپوس وجود دارد که افرادی را که در علم تاثیر به سزایی داشتند، بر اساس شاخص جهانی اچ-ایندکس انتخاب میکند. اچ-ایندکس شاخصی است که میزان ارجاعات به مقاله را اعلام میکند. مثلا اگر شخصی ۵ مقاله به چاپ رسانده باشد و به هر ۵ مقاله، ۵ بار ارجاع داده شده باشد، اچ-ایندکس او عدد ۵ میشود. البته افرادی هستند که مثلاً همان ۵ مقاله را چاپ کردند اما اچ-ایندکس خیلی بالایی دارند. مثلا مرحوم مریم میرزاخانی که در علم ریاضیات، شهره بود. افرادی هم هستند که با تعداد مقالات زیاد، اچ-ایندکس بالایی دارند.
حکیم مهر: اچ-ایندکس شما چند است؟
اچ-ایندکس بنده ۲۰ است. این شاخص تعداد مقالاتی را که افراد منتشر کردند، در یک برهه زمانی از نظر تعداد بازدیدها و ارجاعاتی که به آنها داده شده، بررسی میکند. این ارجاعات به دو گروه تقسیم میشوند؛ گروه اول آن است که خود شخص به مقاله خود رفرنس میدهد. گروه دیگر اینکه سایر افراد به مقالات او ارجاع میدهند که این خیلی مهمتر است.
شاخص دیگر اچ۱۰-ایندکس است. یعنی تعداد مقالاتی که بیش از ۱۰ بار یا حداقل ۱۰ بار ارجاع خورده باشند که این هم در آن ردهبندی جهانی قرار میگیرد. اینکه فردی یک مقاله بنویسد اما هیچکس از آن استفاده نکند، فاقد ارزش است. هر چقدر ارجاعات بیشتر باشد، ارزش کار بالاتر میرود. مثلا در دانشگاه لرستان دکتر منصور پناه، مقالاتی دارند که بیش از ۵۰۰ ارجاع خوردند که این خیلی مهم است. اچ۱۰-ایندکس من عدد ۲۸ است.
حکیم مهر: وضعیت دانشگاه لرستان در این ردهبندی جهانی چگونه است؟
در دانشگاه لرستان ۶ نفر در فهرست ۲ درصد دانشمند قرار گرفتند که این رقم در دانشگاه شیراز معادل ۱۵ نفر بود. این اولین بار بود که دانشگاه لرستان در ردهبندی جهانی قرار گرفت و این مهم مرهون تلاش و فعالیت این ۶ نفر بود.
حکیم مهر: شما چند مقاله دارید؟
من فکر میکنم حدود ۸۰ مقاله چاپ کرده باشم. مقالات مرتبطی که پایه آن روی انیمال مدل بوده است. فیلد تخصصی خود من «استرس اکسیداتیو» است. استرس اکسیداتیو در حال حاضر بهعنوان یکی از زمینههای اصلی بیماریهای ناحیه اعصاب و بیماریهایی مانند آلزایمر، پارکینسون و بیماریهای قلبی عروقی مطرح است. همه اینها به استرس اکسیداتیو برمیگردد که ناشی از عدم بالانس رادیکالهای آزاد است. اگر این رادیکالهای آزاد به میزان کافی در بدن تولید شود و آنتی اکسیدانی نتواند آن را خنثی کند، ما استرس اکسیداتیو داریم که در اکثر بیماریها مثل دیابت، بیماریهای قلبی عروقی و... وجود دارد و زمینه را برای بیماری فراهم میکند.
حکیم مهر: اشاره کردید که ۶ نفر از دانشگاه لرستان در فهرست ۲ درصد دانشمند قرار گرفتهاند. این میان این افراد فقط شما در حوزه دامپزشکی بودید؟
بله. البته در ردهبندی جهانی، من در حوزه علوم پایه هستم. چون ردهبندی جهانی براساس شاخصهایی که میآید، صورت میگیرد که ابتدا در ۲۲ حوزه کلی است و بعد شامل ۱۷۶ زیرشاخه دیگر بررسی میشود. من در حوزه علوم پایه و basic science توانستم این موفقیت را بهدست بیاورم.
حکیم مهر: آیا خود اسکوپوس اسامی افراد را اعلام میکند یا خود فرد باید در این زمینه اقدام کند؟
زمانی که فرد مقالهای را چاپ میکند، در یک ژورنال بینالمللی و در سایتهای معتبر مینشیند. یک سایت دیگر به اسم ریسرچگیت وجود دارد که دارای شاخصی است که اصطلاحا به آن شاخص آر میگویند و این شاخص یک ضریب دارد. بر این اساس ما در گوگل اسکولار، اچ-ایندکس داریم و در ریسرچ گیت، شاخص. مقالاتی که آنجا مینشیند، مشخص و ایمیل آکادمی دانشگاهی فرد معلوم است. این سایتها در یک بازه زمانی، هر ساله افراد را مشخص و اعلام میکنند که در یک بازه زمانی دو ساله یا یک ساله، این افراد اینقدر در علم تاثیر داشتند. این افراد در پایگاه اسکوپوس مشخص میشوند و بعضا به دانشگاهها اعلام میشود که مثلا در دانشگاه شما این افراد بودند و این یک ردهبندی جهانی است.
حکیم مهر: از نظر شما مهمترین چالشها در حوزه پژوهش چه چیزهایی هستند؟
متاسفانه در سالهای اخیر و در دولتهای حاضر یک مقدار سهم پژوهش کمتر شده است؛ فروش نفت کاهش پیدا کرده و بودجهها به سمت و سوی دیگری رفته است. ما در دانشگاه با این معضل دست و پنجه نرم میکنیم.
حکیم مهر: البته برخی منتقدان نسبت به غیرکاربردی بودن پژوهشها انتقاد میکنند.
به هر حال ما در مرحله گذر از علوم پایه به علوم کاربردی هستیم و باید قبول کنیم که از خیلی از کشورها عقبیم. باید آن بیس اطلاعات اولیه و پایه را به دست بیاوریم و در مراحل بعدی بتوانیم خیلی از علوم را کاربردی کنیم. همچنان که ما این کار را در زمینه کیتهای آزمایشگاهی با کمک شرکتهای دانشبنیان انجام دادیم. یادم هست زمانی که وارد دانشگاه شدم، در زمینه کیتها به دلیل تحریمها مشکلات زیادی داشتیم اما تهدید را تبدیل به فرصت کردیم. کمااینکه در حال حاضر با همکاری یک شرکت دانشبنیان در زمینه استرس اکسیداتیو کیتهای آنتیاکسیدان طراحی کردیم که از ۶ سال پیش مورد استفاده قرار میگیرند. همچنین در این حوزه مقالات خوبی چاپ و از خروج ارز از کشور جلوگیری شده است. هماکنون کیتی را که باید ۵ میلیون تومان میخریدیم، با ۸۰۰ هزار تومان در ایران تامین میکنیم.
حکیم مهر: بهعنوان حرف آخر...
دامپزشکی از رشتههای خیلی خوب است که متاسفانه به آن کمتوجهی شده است. بحث محرومیت از مطب که خیلی از پزشکان دریافت میکنند، در دامپزشکی هم باید تسری پیدا کند. در مورد حقوق اعضای هیات علمی هم همینطور است.
جدا کردن دامپزشکی از بدنه وزارت بهداشت یک اشتباه بود؛ کمااینکه دامپزشکی در بحث بیماریهای مشترک کمک زیادی میتواند به وزارت بهداشت کند. جدایی دامپزشکی از وزارت بهداشت و الحاق آن به وزارت علوم یک ظلم بزرگ بود که هم به بهداشت جامعه و هم به خود دامپزشکان صورت گرفت. الان وقتی نگاه میکنیم، بهترین رتبهها به رشته دامپزشکی میآیند. حتی ممکن است خیلیها علاقهمند باشند و دامپزشکی را بالاتر از رشتههای پزشکی انتخاب کنند.
به هر حال نقش دامپزشکی در تامین مواد غذایی و همچنین در بحث بیماریهای مشترک بین انسان و حیوان خیلی مهم است. در بحث داروها نیز، افرادی در موسسسه رازی فعالیت میکنند که اصولا دامپزشک هستند. امیدواریم که نگاه بهتری به دامپزشکی شود و این رشته بتواند به جایگاه واقعی خود برسد.
حکیم مهر: ممنون از فرصتی که در اختیار ما قرار دادید.
مگر ما رشته بد هم داریم.تمام رشته ها بر اساس نیاز بشر به وجود آمده اند.در کشور ما به رشته ها نمره بر اساس در آمد زایی داده میشود و علت عقب افتادگی علمی ما هم همین است که میبیند. دامپزشکی هیچگاه به بدنه وزارت بهداشت متصل نبوده که اکنون از آن جدا شداه باشد.دلیل نا موفق بودن این رشته مثل سایر رشته های تولیدی و جود دلال های متعدد در مملکت میباشد که بیشتر به واردات فکر میکنند از گوشت گرفته تا سایر نهاده های دامی.فرق نمیکند که سهم پژوهش در بودجه چقدر باشد مگر آنوقت که زیاد بود کاری صورت گرفت تنها افتخارمان این بود که داریم از لحاظ مقالاتISI به ترکیه میرسیم. مقالاتی که اگر بیشترشان را روی هم بگذاریم یک کیسه برنج به ما نمیدهند. شاید هزاران مقاله در ارتباط با کشاورزی نوشته شده و چاپ هم شده ولی همینطور که میبینید یکی از کشاورزیهای عقب افتاده دنیا را داریم و دامپروری هم همینطور.دوست من تحقیقات هدف مند نیست. 100 درصد دانشگاهی های ما به این فکر نمیکنند که این تحقیقی را که انجام میدهند چقدر کاربردیست و چه مشکلاتی از مشکلات جامعه را حل میکند. دانشگاهی ما برای ارتقاءش به درو دیوار میزنه تا مقاله بسازه و در یک مجله معتبر چاپ کنه. مسلما مجلات اروپایی و آمریکایی برایشان معضلات جهان سوم زیاد مهم نیست مقالاتی را می پذیرند که یکی از معضلات آنها را حل کند. مثلا شما یک مقاله بسیار عالی در ارتباط تب برفکی یا PPR , تیلریوز بفرستید برای JAVMA احتمال چاپش بسیار ناچیز است ولی کافیه یک کاری در ارتباط با مثلا پان لکوپنی گربه یا فلان بیماری تغذیه ای سگ انجام بدهید بسرعت پذیرش میگرید. بدین دلیل اکثر محققین جهان سوم روی مقالاتی کار میکنند که گاها در کشور خودشان به هیچ وجه کار آی ندارد. بعبارت دیگر محقق جهان سومی برای ارتقاء خودش ناخواسته ابزاری شده در دست اروپا یا آمریکاییها.ما هم سالهاست دل خوش کرده ایم به القابی نظیر نفر اول در چه و رتبه دوم درفلان در صورتیکه همواره از جایمان تکان نمیخوریم. درسته ما از لحاظا تعداد مقاله فلان رتبه را داریم ولی از بهره نبردن از نتایج این مقاله ها نیز جز رتبه های نخستیم
البته در دسته بندی کلی رشته ها برای سهولت مدیریت رشته های نزدیک به هم و دارای شباهت در دروس در یک گروه قرار میگرفتند مانند گروه هنر یا گروه مهندسی و از جمله گروهی با عنوان کلی گروه پزشکی که دامپزشکی هم در آن دسته قرار داشت ولی هر رشته ای مستقل ار دیگری بود .
با تاسیس وزارت بهداشت جدید ، آنچه رخ داد ، جداشدن رشته های مربوط به پزشکی انسانی از وزارت علوم بود نه جدا شدن رشته دامپزشکی از گروه پزشکی !!