تدوین اولین برنامه اقدام ملی پستانداران دریایی خلیج فارس/ ایجاد مراکز امداد و نجات دریایی در آب‌های جنوب

نهنگ‌ها پستاندارانی اجتماعی هستند از این‌رو انسان همواره نسبت به آنها احساس نزدیکی می‌کند، همیشه در داستان‌های کودکیمان از مهربانی نهنگ‌ها و ارتباطشان با انسان شنیده‌ایم و امروز نوبت ما است تا به ادامه حیاتشان کمک کنیم چون در خطر هستند.

به گزارش حکیم مهر به نقل از ایرنا، حدود یک ماه پیش بود که دو خبر در فاصله کمتر از ۱۴ روز منتشر شد مبنی بر اینکه لاشه نهنگ در سواحل جنوبی کشور مشاهده شده که اولی در ساحل سیمرغ و دومی در ساحل مارینا در جزیره کیش بوده است، این دو خبر در فاصله کوتاه نگرانی جامعه محیط زیستی را به همراه داشت.

عوامل مختلفی برای به گل نشستن نهنگ ها یا دلفین ها وجود دارد از جمله آلودگی ها، نویزهای راداری و از همه مهمتر که آن را معمولا اصلی ترین علت می دانند فعالیت های صید و صیادی است که عرصه را بر این جانوران عظیم الجثه در پهنه های آبی بی نهایت تنگ کرده است.

در خلیج فارس و دریای عمان هفت گونه نهنگ از جمله نهنگ گوژپشت، براید، باله ای، آمورایی، عنبر، قاتل و نهنگ شبه قاتل وجود دارد که از همه آنها اطلاعات دقیقی در دست نیست اما به گفته «حامد مشیری» مدیر موسسه طرح سرزمین و فعال در زمینه حفاظت از پستانداران دریایی از میان این نهنگ بیشترین اطلاعات درباره نهنگ گوژپشت است که نشان می دهد در معرض انقراض قرار دارد از بقیه نهنگ ها اطلاعات چندانی در دست نیست.

وی به خبرنگار محیط زیست ایرنا گفت: ۷ گونه نهنگ در آبهای خلیج فارس و دریای عمان زندگی می کنند که از دو گونه بالن دار شامل نهنگ گوژپشت، براید، باله ای و آمورایی و گونه دندان دار شامل نهنگ عنبر، قاتل و شبه قاتل هستند که هر کدام از نظر حفاظتی شرایط مختلفی دارند. 

وی افزود: نهنگ های بالن دار حجم زیادی از آب را وارد بالن خود می کنند و با رد کردن آن از بالنی که مانند شانه است موجودات ریز دریایی را می خورند اما گونه دندان دارها شکارگرند.

اطلاعات کافی از نهنگ ها در دسترس نیست 

مشیری درباره میزان اطلاعات از وضعیت این نهنگ ها گفت: فقط از نهنگ گوژپشت اطلاعاتی در دست داریم چون گونه ای است که روی آن کار شده است در واقع از سال ۱۹۹۰ در کشور عمان روی گونه نهنگ گوژپشت کار می کند از این رو اطلاعات این گونه از گونه های دیگر بیشتر است.

وی اظهار داشت: مثلا گونه هایی مانند نهنگ قاتل چون پراکنش جهانی دارد و حتی در برخی از دلفیناریوم های بزرگ از آنها نگهداری می کنند می شود روی آن مطالعه کرد اما در مورد گونه هایی مانند براید که ۱۵ متر است و زندگیش در آبهای آزاد می گذرد قطعا اطلاعات کمتری به دست خواهد آمد حتی اینکه وضعیت حفاظتی آنها به چه صورت است و چه تعداد از آنها باقیمانده نیاز به کار زیادی دارد، این وضعیت در تمام دنیا اینطور است و فقط مختص کشور ما نیست.

این فعال در زمینه حفاظت از پستانداران دریایی تاکید کرد: اطلاعات گونه های موجود در خشکی به نسبت گونه های دریایی بسیار بیشتر است بنابراین نمی توانیم بگوییم که برای گونه های دریایی اطلاعات و داده های زیادی داریم چون تحقیق در آبها نسبت به خشکی دشوارتر است.

فعالیت های صیادی علت اصلی به گل نشستن نهنگ ها 

وی درباره دلایل مرگ و میر نهنگ ها و به اصطلاح به گِل نشستن این گونه های دریایی ارزشمند گفت: در دلایل مرگ و میر و به گل نشستن نهنگ ها عوامل مختلفی دخیل است اما اصلی ترین و مهمترین آنرا باید فعالیت های صید و صیادی دانست.

مشیری افزود: در واقع دو نوع به گِل نشستن داریم یکی فردی و دیگری جمعی، در به گل نشستن های جمعی در یک مرتبه ۱۰ یا ۴۰ نهنگ یا دلفین با هم به گل می نشینند معمولا اگر بیشتر از دو تا باشد به گل نشستن جمعی می گویند اما اگر کمتر از دو حیوان یا همان یک حیوان به گل بنشیند به آن به گل نشستن فردی می گویند، عوامل فردی با عوامل دسته جمعی در چند مورد متفاوت است اما در مجموع عوامل آن می تواند به صید و صیادی، برخورد با شناور، خوردن جسم خارجی، بیماری، آلودگی ها که می تواند سمی یا نفتی باشد اشاره کرد که می تواند باعث مرگ حیوان شود.

وی ادامه داد: اما در به گل نشستن های جمعی مسائلی مانند وابستگی های خانوادگی تاثیر گذار است، معمولا این طور است که وقتی یک نهنگ به گل می نشیند بقیه هم به خاطر آن یکی می آیند لب ساحل که ممکن است در این شرایط گیر کنند و به گل بنشینند چون نهنگ ها و به طور کلی پستانداران دریایی به صورت اجتماعی زندگی می کنند، البته این زندگی اجتماعی در دلفین ها بزرگتری و در نهنگ ها کوچک تر است.

نویز علت دیگر مرگ نهنگ ها 

این فعال در زمینه حفاظت از پستانداران دریایی درباره تاثیر فعالیت های راداری شناورها و یا همان نویز در به گل نشستن نهنگ ها گفت: البته وجود نویز هم یکی از عوامل به گل نشستن است که ممکن است بیشتر در به گل نشست های جمعی تاثیر داشته باشد و نقش آن در به گل نشستن های فردی تا حدودی کمتر است.

وی ادامه داد: مثلا زمانی که دارند در دریا  تحقیقاتی انجام می دهند نویزهایی که ساطع می شود موجب سردرگمی نهنگ ها و یا دلفین ها شود و سبب می شود آنها به سمت ساحل بروند و در نهایت به گل بنشینند، البته در آبهای ما به گل نشستن های دسته جمعی زیاد نیست تا جایی که یادم می آید سه مورد بوده که دو مورد در سال ۱۳۸۶ و دیگری سال ۱۳۹۰ بود که عمدتا هم در دریای عمان اتفاق افتاد که آنهم دلفین بود.

کشتی ها به نهنگ ها ضربه می زنند، بدنشان را می شکافند 

مشیری به نقش تردد کشتی ها در به خطر افتادن زندگی پستانداران اشاره کرد و گفت: چون زیستگاه نهنگ ها آبهای عمیق است و این آبها نیز مسیرهای بین المللی برای کشتی های بزرگ است از این رو برخورد کشتی ها با پستانداران می تواند یکی از عوامل مرگ این پستانداران دریایی باشد، البته کشتی های بزرگ می توانند از ناحیه دماغه به این حیوانات ضربه وارد کنند و کشتی های کوچک تر با برخورد پروانه به آنها و ایجاد شکاف بر روی بدنشان موجب مرگ آنها شوند بنابراین زمانی که حیوان ضربه می خورد دیگر علت مرگ مشخص نمی شود چون علائم ظاهری ندارد اما زمانی که با پروانه کشتی برخورد می کند و شکاف در بدنش ایجاد می شود کاملا علت مرگ را می توان تشخیص داد.

نهنگ ها مانند انسان ها اجتماعی زندگی می کنند 

وی درباره علت قرابت و نزدیکی انسان به نهنگ و یا دلفین توضیح داد که اینها پستاندارانی هستند که به صورت اجتماعی زندگی می کنند و انسان هم موجودی اجتماعی است از سوی دیگر همه ما همیشه در داستان هایمان از کودکی به ماجرای نهنگ و مهربانی و ارتباطش با انسان ها شنیدیم برای همین از نظر حسی خیلی ارتباط برقرار می کنیم، همچنین نهنگ های بالن دار که سایزهای بزرگ دارند ( مگافون ها ) به خاطر سایز بزرگ و هیجان انگیز بودنش توجهات بیشتری را جلب می کند.

ثبت به گل نشستن پستانداران در شبکه ملی امداد و نجات دریایی 

مشیری اظهار داشت: یک شبکه امداد و نجات پستانداران دریایی داریم که داده های به گل نشستن ها را ثبت ملی می کنیم تقریبا حداقل سالی دو تا از گونه نهنگ براید به گل نشسته در ساحل داریم همچنین مشاهدات زیادی از نهنگ ها را در سواحل خود به صورت زنده داریم.

بسیاری از لاشه ها مختص آبهای ایران نیست 

وی با اشاره به اینکه ممکن است بسیاری از لاشه هایی که در سواحل ما پیدا می شوند مختص آبهای ما نباشند گفت: چون جهت چرخش آب از شمال خلیج فارس است آنقدر که ما به گل نشستن را مشاهده می کنیم در جنوب خلیج فارس کمتر است، برخی از نهنگ هایی را هم جریان آب از تنگه هرمز به صورت لاشه می آورد عمدتا در سواحل ما به گل می نشینند در حالی که این حیوانات متعلق به آبهای ما نیستند.

وی ادامه داد: در واقع چرخه آب در خلیج فارس از شمال به جنوب است یعنی آب از تنگه هرمز و از سواحل شمالی می آید دور خلیج می چرخد و از جنوب بیرون می رود به این خاطر ما بیشتر به گل نشستن ها را در سواحل شمالی که سمت ایران است مشاهده می کنیم و مثلا اگر در کیش به گل می نشیند الزاما اینطور نیست که مربوط به آبهای نزدیک کیش باشد البته می تواند باشد اما می تواند هم از فاصله های دورتری با جریان آب به این قسمت آمده باشد.

زادآوری نهنگ ها در آبهای سرد قطبی 

این فعال در زمینه حفاظت از پستانداران دریایی درباره نحوه سفر نهنگ ها گفت: سفر نهنگ ها با توجه به نوع گونه، بلندی یا کوتاهی آنها متفاوت است برخی برای زادآوری مهاجرت های بزرگ دارند و برخی هم مهاجرت نمی کنند و در همان اقلیم خود ثابت هستند،  معمولا برخی  از گونه ها در آبهای سرد زادآوری می کنند به همین خاطر به سمت قطب شمال یا قطب جنوب مهاجرت می کنند تا فرزندان خود را به دنیا بیاورند.

وی ادامه داد: درباره نهنگ گوژپشت که در عمان زیست می کند و زیاد هم روی آن کار شده به این نتیجه رسیدند که این جمعیت برای زادآوری به سمت قطب مهاجرت نمی کند و در همین جریان های آب سردی که در سواحل عمان اتفاق می افتد زادآوری می کند.

مشیری گفت: زادآوری نهنگ بر اساس نوع گونه متفاوت باشد، از نظر زیستی بسیار شبیه انسان هستند، خون جهنده دارند، بدنشان مو دارد و به بچه هایشان شیر می دهند، اینها پستاندار هستند و نفس می کشند بنابراین وقتی در تور گیر می کنند و نمی توانند به سطح آب بیایند زیر آب خفه می شوند.

تدوین اولین برنامه اقدام ملی پستانداران دریایی خلیج فارس 

«داوود میرشکار» مدیر کل دفتر زیست بوم های دریایی سازمان حفاظت محیط زیست به خبرنگار ایرنا گفت: سازمان حفاظت محیط زیست در صدد است اولین برنامه اقدام ملی پستانداران دریایی خلیج فارس را با کمک سازمان های مردم نهاد و تمامی ذینفعان در پارک ملی نخیلو تدوین کند.

وی افزود: در آبهای استان هرمزگان و بوشهر دو گونه نهنگ زیست می کند یک گونه ثابت و یک گونه مهاجرند که برای زادآوری وارد آبهای ما می شوند، یعنی تعدادی بومی و تعدای مهاجر هستند که برای بومی ها همواره بحث حفاظت را داریم.

شناسایی مسیر کشتی ها و پستانداران دریایی 

میرشکار درباره برنامه حفاظتی گونه های مهاجر گفت: برای مهاجرها با توجه به کنوانسیون AMO که بر اساس آن باید مناطق حساس ساحلی دریایی را معرفی کنیم تا بتوانیم خطوط کشتیرانی را جابجا کنیم در صدد هستیم با سازمان بنادر و ارگان های مرتبط یک بررسی اجمالی داشته باشیم که بتوانیم مسیرهای تردد پستانداران دریایی را شناسایی و مسیرهای کشتیرانی را از آنجا دور کنیم.

وی اظهار داشت: این کار مستلزم داشتن یک سری تجهیزات است که از سال های قبل درصدد تهیه آنها هستیم، با وجود اینکه در حوزه بین الملل یک سری محدودیت ها برای تهیه این تجهیزات داریم اما همچنان در تلاشیم از سوی دیگر سعی می کنیم تا از پتناسیل داخلی برای تامین تجهیزات مورد نیاز استفاده کنیم تا بتوانیم بسته های ماهواره ای را برای رصد پستانداران دریایی تهیه کنیم.

ایجاد مراکز امداد و نجات دریایی در خلیج فارس و دریای عمان  

مدیر کل دفتر زیست بوم های دریایی سازمان حفاظت محیط زیست ادامه داد: اکنون مراکز امداد و نجات پستانداران دریایی را در دریای خزر داریم و در صدد ایجاد چنین مرکزی در خلیج فارس و دریای عمان هستیم تا تیم امداد و نجات داشته باشیم که در صورت نیاز به کمک پستانداران بشتابند،

وی تاکید کرد: تمام اینها مستلزم این است که اولا پژوهشکده ها و موسساتی که در حوزه دریایی کار می کنند در این زمینه نقش ایفا کنند با توجه به اینکه نمایندگی هایی را در حوزه خلیج فارس دارند بنابراین به این مورد ورود کنند و به کمک ما بیایند، از سوی دیگر مطالبه گری سازمان های مردم نهاد که در این زمینه ورود می کنند؛ می تواند به ما کمک کند تا بودجه مورد نیاز را تامین و تجهیزات را تهیه کنیم در این صورت می توانیم اقدام موثری در این حوزه داشته باشیم.

میر شکار گفت: البته در چند سال اخیر اقدامات خوبی انجام دادیم، مثلا برگزاری کارگاه های آموزشی در راستای ارتقاء اطلاعات در زمینه پستانداران دریایی یکی از این اقدامات است به طوری که از سال ۱۳۸۷ تاکنون بیش از هزار نشست کارشناسی برای اطلاع رسانی جوامع بومی و محلی و کارشناسان تخصصی حوزه دریایی در استان های جنوبی داشتیم، یک سری مطالعات هم انجام دادیم، جمعیت پستانداران را شناسایی کردیم و برنامه های مدیریتی آنها هم در دست اقدام است.