حکیم مهر- محسن طاهرمیرزایی: چند روز پیش مسئولین بهداشتی روسیه از ابتلای ۷ نفر از کارگران یک واحد مرغداری در جنوب روسیه به بیماری آنفلوآنزای فوق‌حاد پرندگان خبر دادند که نخستین مورد ابتلای انسان به آنفلوآنزای پرندگان در سطح جهان محسوب می‌شد.
برای ارزیابی ابعاد مختلف این اتفاق و پاسخ به این سؤال که چقدر احتمال دارد که ابتلای انسانی آنفلوانزای فوق حاد پرندگان، همانند کووید-۱۹ تبدیل به یک پاندمی جهانی شود، به سراغ استاد دانشکده دامپزشکی دانشگاه آدلاید استرالیا رفتیم.
به گفته «دکتر فرهید همت‌زاده» از آنفلوانزاهای طیوری که تاکنون به انسان سرایت کردند، انتقال انسان به انسان دیده نشده است. وی در گفت‌وگو با حکیم مهر تصریح می‌کند: «سازمان جهانی بهداشت در سال ۲۰۰۵ درباره H5N1 گفته که اگر بتواند به جمعیت‌های انسانی منتقل شود، پتانسیل این را دارد که ظرف یک سال، بیش از ۷ میلیون نفر را آلوده کند، بنابراین احتمال پاندمی وجود دارد اما منوط به آن است که در ویروس موتاسیون یا آنتی‌ژنیک شیفتی ایجاد شود که بتواند به خوبی به رسپتور انسانی بچسبد.»
حکیم مهر: آقای دکتر، آیا اساسا آنفلوانزای فوق‌حاد پرندگان قابلیت سرایت به انسان را دارد؟
اگر به آنچه که تا امروز گذشته به شکل تاریخی نگاه کنیم، کل سویه‌های آنفلوانزای طیور قابل سرایت به انسان، گروه H5 و H7 هستند. موارد متعددی از سرایت انسانی این ۲ سویه دیده شده است. البته جدای از این ۲ سویه، سایر آنفلوانزاهای دیگری که پتانسیل آلودگی پرندگان هم داشته‌اند، مثل H1 ، H3 و H9 هم می‌توانند انسان را آلوده کنند و اگر آنتی‌ژنیک‌شیفت در آنها اتفاق بیفتد، تمایل به گسترش در انسان را بیشتر از سایر سویه‌ها دارند.
حکیم مهر: وضعیت در مورد سویه اتفاق افتاده در روسیه به چه شکل است؟
آنچه در روسیه اتفاق افتاده H5N8 است که این مقوله هم در رده سایر H5ها قرار می‌گیرد که بالقوه می‌توانند انسان را آلوده کنند و این مساله دیده شده است.
حکیم مهر: آیا امکان انتقال انسان به انسان هم وجود دارد؟
از آنفلوانزاهای طیوری که تاکنون به انسان سرایت کردند، انتقال انسان به انسان دیده نشده است. مورد روسیه در ماه سپتامبر و در ۷ کیس در جنوب این کشور اتفاق افتاده و این ۷ نفر کارگران مرغداری بودند که آلوده شده‌اند. این افراد علائم و حتی حالت پنومونی نشان دادند و زمانی که از نظر آنفلوانزای طیور مورد تست قرار گرفتند، H5N8 مثبت می‌شوند. البته خوشبختانه این افراد بهبود پیدا کردند.
گرچه در گذشته H5N1 در جنوب شرق آسیا و کشور اندونزی شروع شد و بعد به همه دنیا گسترش پیدا کرد، تلفات انسانی هم داشت و میزان کشندگی آن حدود ۷۰ درصد بود. به این معنا که ۷۰ درصد کیس‌های انسانی که مبتلا می‌شدند، از بین می‌رفتند، اما خوشبختانه آن مورد هم انتقال انسان به انسان نداشت و تمام کیس‌هایی که دیده شد، انتقال از طیور به انسان بوده است.
حکیم مهر: این ویروس چطور می‌تواند به انسان منتقل شود؟
اولا که انسان باید با لود خیلی بالایی از ویروس مواجه شود؛ مثلا در مرغداری یا کارگرانی که با مرغ‌های بیمار سروکار دارند، با شدت زیادی در معرض ویروس قرار بگیرند. البته در این کیس خاص روسیه، یک موتاسیون هم دیده شده است که خوشبختانه در موتیف مربوط به رسپتور انسانی نیست. اما به نظر می‌رسد که این موتاسیون گسترش ویروس در بدن انسان را تسهیل کرده است. اگر این ویروس بتواند با همین سهولتی که توانسته یک موتاسیون ایجاد کند و در انسان مستقر شود، همین فرایند ادامه پیدا کند و این موتاسیون‌ها بیشتر شوند، شانس مستقر شدن ویروس در جمعیت انسان را زیادتر خواهد کرد اما همچنان ریسک خیلی بزرگی در این حالت آن نیست.
حکیم مهر: در چه حالتی ریسک بیشتر است؟
بزرگترین ریسک در آن حالت است که موتیف مربوط به پروتئین H که به انسان و رسپتورهای انسانی می‌جسبد، آن موتاسیون اتفاق بیفتد، کمااینکه ویروس آنفلوانزا خاصیت عفونت‌زایی بسیار زیادی دارد. دوم اینکه ما می‌دانیم که ویروس‌های آنفلوانزای طیور وقتی در انسان مستقر شوند، به علت تفاوت درجه حرارت بدن طیور با بدن انسان راحت‌تر می‌توانند در قسمت‌های تحتانی دستگاه تنفس انسان مستقر شده و عفونت‌های سخت تنفسی مثل سندروم‌های تنفسی سخت فوق‌حاد ایجاد کنند که منجر به مرگ و میر انسان می‌شوند.
بنابراین به طور خلاصه این ریسک و این خطر وجود دارد و طبیعتا در همه جا دیده شده که کنترل بیماری در پرندگان از طریق بایوسکوریتی، قرنطینه و امحا و هم چنین واکسیناسیون توانسته به کنترل کیس‌های انسانی کمک کند.
حکیم مهر: آیا این احتمال وجود دارد که این سویه به یک پاندمی شبیه کرونا تبدیل شود؟
این صحبت من نیست و صحبتی است که سازمان جهانی بهداشت در سال ۲۰۰۵ راجع به H5N1 گفته که اگر بتواند به جمعیت‌های انسانی منتقل شود، پتانسیل این را دارد که ظرف یک سال بیش از ۷ میلیون نفر را آلوده کند. بنابراین پاسخ به این سوال مثبت اما منوط به آن است که در ویروس موتاسیون یا آنتی‌ژنیک شیفتی ایجاد شود که بتواند به خوبی به رسپتور انسانی بچسبد.
حکیم مهر: در حال حاضر بهترین کاری که دولت‌ها می‌توانند انجام دهند چیست؟
همان کاری که در حال انجام آن هستند. اینکه بیماری را در جمعیت‌های پرندگان کنترل کنند. خود من در آن اپیدمی که ۳ سال پیش در آنفلوانزای طیور در ایران اتفاق افتاد، برحسب تصادف حضور داشتم و مدت زمان طولانی‌تری در ایران ماندم و دیدم نه تنها کارکنان صنعت طیور مثل مرغداران، بلکه حتی دامپزشکان ما هم دریافت دقیقی از خطر ابتلای انسان به ویروس‌های گروه H5 نداشتند. یعنی دیده می‌شد که بازرسین حتی با لباس‌های معمولی خودشان که با آن در محل کار حاضر می‌شوند، در مرغداری‌ها هم تردد می‌کردند. اگر هم مجبور می‌شدند که لباس محافظ بپوشند، اما ماسک نمی‌زدند. در صورتی که همان طور که می‌دانیم ویروس می‌تواند در دستگاه تنفس انسان مستقر شود و انسان یک ناقل مکانیکی ویروس باشد. ویروس می‌تواند چندساعتی زنده بماند و در نتیجه آنفلوانزا را منتقل کند. لذا بهترین کاری که می‌توانند بکنند این است که واکسیناسیون در جمعیت‌های طیور انجام گیرد و همچنین سطح آموزش را بالا ببرند که این مساله به کارکنان مرغداری‌ها و کل کسانی که در صنعت طیور کار می‌کنند و دامپزشکان گوشزد شود که خطر انتقال به انسان بالقوه وجود دارد.
حکیم مهر: ممنون از فرصتی که در اختیار ما قرار دادید.
دو بار ایشان بر واکسیناسیون طیور تاکید فرمودند.