حکیم مهر: «روز جهانی شیر» امسال مصادف با ۱۹ مرداد ماه در حالی در دنیا بزرگداشته می‌شود که یکی از زیرگونه‌های آن یعنی شیر ایرانی که زمانی در دشت‌های کشور زیست می‌کرد، بیش از ۸۰ سال است که به دلایلی از جمله تخریب زیستگاه و شکار در ایران منقرض شده است و تنها یک جفت شیر نر و ماده ایرانی در یکی از باغ وحش‌های کشور در شرایط اسارت زندگی می‌کنند. دامپزشک این باغ وحش می‌گوید: که هر دو آن‌ها حال خوبی دارند.
به گزارش حکیم مهر به نقل از ایسنا، شیر آسیایی با نام علمی «Panthera leo persica» که با نام‌های شیر ایرانی، شیر اورآسیایی و شیر هندی نیز خوانده می‌شود زیر گونه‌ای از شیر است که هم‌اکنون تنها در جنگل «گیر» در هند یافت می‌شود. این زیرگونه از شیر زمانی از ایتالیا و یونان در ساحل دریای مدیترانه تا شمال شرقی هندوستان شامل ایران و عربستان و آسیای میانه پراکندگی داشت اما شکار بیش از حد، آلودگی آب‌ها و کاهش شدید طعمه‌های این جانور به نابودی آن‌ها در ایران منجر شده است.
هدف از بازگشت شیر ایرانی به کشور چه بود؟
گرچه پیش از پیروزی انقلاب اسلامی، طرح‌های احیای شیر ایرانی ریخته شد اما دو سال پیش پس از گذشت ۸۰ سال از انقراض آن در کشور، یک جفت شیر نر و ماده ایرانی با توافق میان باغ وحش ارم و انجمن آبزیگاه و باغ وحش‌های اروپا به ایران بازگشتند. شیر نر ایرانی به‌نام «کامران» در اردیبهشت ماه سال ۹۸ از باغ وحش بریستول انگلستان به باغ وحش تهران منتقل و «هیرمان» نامگذاری شد و«ایلدا» - شیر ماده - نیز یک ماه بعد از دوبلین ایرلند به این باغ وحش منتقل شد.
همزمان با ورود هیرمان به این باغ وحش، «سیدمحمدرضا پرهیزکار» مدیر عامل وقت مجموعه ارم سبز هدف اصلی از تلاش برای بازگرداندن این گونه به کشور را «کمک به ازدیاد نسل این حیوان و آشنا کردن هموطنان با حیات وحش کشور» عنوان کرده بود اما کمتر از یک هفته پس از این اظهارات، «مجید خرازیان مقدم» مدیرکل سابق دفتر حفاظت و مدیریت حیات وحش سازمان حفاظت محیط زیست هدف از ورود «هیرمان» به کشور را تنها نگهداری در باغ وحش دانست و گفت که این سازمان برنامه‌ای برای احیای زیرگونه شیر ایرانی در کشور ندارد.
چند ماه بعد در چنین روزی همزمان با روز جهانی شیر که برای نخستین بار این دو شیر ایرانی باغ وحش ارم در کنار یکدیگر قرار گرفتند. ایمان معماریان - دامپزشک وقت این باغ وحش- اظهار کرده بود که این شیر نر و ماده فعلا فقط برای زندگی مشترک به یکدیگر معرفی شده‌اند و در حال حاضر برنامه‌ای برای تکثیر آن‌ها نداریم مگر با اعلام برنامه EEP «اتحادیه باغ وحش‌های اروپا» و مشخص بودن اتفاقی که برای توله‌ها در صورت انجام تکثیر می‌افتد.
با وجود برخی انتظارها برای تکثیر زیرگونه شیر ایرانی و احیای نسل آن و از طرفی نیز انتقادات برخی کارشناسان و فعالان حقوق حیوانات نسبت به این اقدام که معتقدند بودند چنین کاری به معنای احیای نسل نیست، هیچ موقع تکثیر در اسارت این حیوان در کشور اتفاق نیفتاد و مهر ماه سال گذشته امیر الهامی - مدیر سابق باغ وحش ارم - در این خصوص خاطرنشان کرد که در حال حاضر، دو قلاده شیر نر و ماده بنا به دلایل ژنتیک اجازه تکثیر ندارند.
«افشین علیزاده» استادیار دانشگاه تهران و متخصص اکولوژی حیات وحش و مدیریت زیستگاه‌ها که از موافقان تکثیر شیر ایرانی در باغ وحش تهران بود همان موقع با ورود «هیرمان» و «ایلدا» به کشور به ایسنا گفته بود که «امروزه باغ وحش‌های دنیا به سمتی می‌روند که به باغ جانورشناسی تبدیل شوند و بتوان از آن‌ها برای تحقیقات و ایجاد بانک ژنی زنده استفاده کرد و با وجود اینکه قرار است یک جفت شیر ایرانی نر و ماده تحت نظر اتحادیه باغ وحش‌های اروپا در باغ وحش تهران تولید نسل کنند اما این تصور که می‌توانیم با احیای نسل شیر ایرانی آن‌ها را در طبیعت کشور رها کنیم اشتباه است چراکه زیستگاه‌های این گونه از بین رفته و گونه‌های دیگری مانند گورخر که در گذشته طعمه شیر بود نیز رو به انقراض است بنابراین این گونه از حیات وحش به هیچ عنوان قابلیت رهاسازی در طبیعت را ندارد.»
هیرمان بهمن ماه سال گذشته بد حال و علائم بالینی آن بیحالی و آبریزش بینی اعلام شد همچنین گفته شد که این شیر دچار اختلال در قسمت فوقانی سیستم تنفسی شده است. «پرویز قندالی» مدیر باغ وحش ارم مدتی پس از این ماجرا به ایسنا گفت که بر اساس اعلام نظر متخصصان «هیرمان» به بیماری ویروسی «هرپس» مبتلا شده بود که دستگاه تنفسی فوقانی را تحت تاثیر قرار می‌دهد و ترشحات بینی و دهان او نیز به‌دلیل ابتلا به همین ویروس بود و حال این شیر ایرانی روبه بهبود است.
حال هر دو شیر ایرانی خوب است
حال با گذشت دو سال «دکتر پیمان محمدزاده» دامپزشک باغ وحش ارم درباره آخرین وضعیت این جفت شیر نر و ماده ایرانی ۹ و ۵ ساله به ایسنا می‌گوید: حال هر دو شیر ایرانی خوب است و از زمان بهبود بیماری هیرمان، این دو حیوان درکنار یکدیگر زندگی می‌کنند.
او ضمن تاکید بر اینکه هدف از بازگرداندن این دو شیر ایرانی هیچ زمان زادآوری و احیای نسل آن نبوده است، اظهار می‌کند که اصولا احیای نسل و معرفی مجدد یک گونه جانوری به اکوسیستم به‌شکلی نیست که بتوان از طریق یک جفت شیر نر و ماده صورت گیرد. هدف از ورود این جفت شیر تنها نمایش عمومی و شکل‌گیری ارتباط و همکاری با اتحادیه باغ وحش اروپا بود و امکان این تکثیر مطلقا با این جفت شیر وجود ندارد.
محمدزاده می‌گوید: اتحادیه باغ وحش‌های اروپا که ما نیز عضو آن هستیم، به منظور اینکه میزان توانایی و قدرت یک باغ وحش در نگهداری از یک گونه خاص را بررسی کند در مرحله نخست یک جفت از آن گونه را که به‌لحاظ شرایط فیزیولوژیک و ژنتیک نیز از رده‌های پایین ژنتیکی به حساب می‌آیند را به باغ وحش مورد نظر منتقل می‌کنند و توانایی و مهارت آن را در نگهداری از آن حیوان می‌سنجند. این دو شیر ایرانی نیز به همین ترتیب در مرحله نخست به باغ وحش ارم تحویل داده شده است تا طی یک فرایند زمانی مشخص توانایی این باغ وحش ارزیابی شود.
به گفته این دامپزشک، باغ وحش ارم طی دو سال اخیر در نگهداری این دو شیر ایرانی موفق عمل کرده است و اتحادیه باغ وحش‌های اروپا در آینده تصمیم می‌گیرد که شیرهایی با خلوص ژنتیک یا تعداد بیشتری را به این باغ وحش منتقل کند یا خیر.
به گزارش ایسنا، حدود ۱۱۰ سال پیش دولت ایران حدود ۱۰ قلاده از شیرهای ایرانی را به انگلستان هدیه داد که به دنبال آن، این شیرها در آن کشور تکثیر شدند و در حال حاضر نیز در باغ وحش‌های اتحادیه اروپا به‌صورت پراکنده زندگی می‌کنند.
