ورود فاضلاب به تالاب میانکاله؛ عامل مرگ ۱۰۰ هزار پرنده مهاجر در دو زمستان متوالی/ تشکیک در «بوتولیسم» به عنوان عامل تلفات

حکیم مهر: در شرایطی که سازمان دامپزشکی کشور اعلام کرده است که سم بوتولیسم، عامل اصلی تلف شدن پرندگان مهاجر در تالاب بین المللی میانکاله در دو سال اخیر بوده است، «محمدعلی یکتانیک»، کارشناس حیات وحش در گفت و گو با رکنا با استناد به نتایج آزمایشات موسسه رازی تاکید دارد که دچار شدن پرندگان مهاجر به بیماری وبای پرندگان عامل اصلی بروز این فاجعه زیست محیطی در دو سال اخیر بوده است.

به گزارش حکیم مهر به نقل از رکنا، او معتقد است که باکتری «پاستورلا مولتوسیدا» به عنوان عامل ایجاد بیماری وبای پرندگان همراه با ورود فاضلاب واحدهای صنعتی و مسکونی به تالاب میانکاله، به این تالاب راه یافته و منجر به مرگ حدود صد هزار پرنده مهاجر در زمستان سال های 98 و 99 شده است.

تالاب میانکاله بخشی از شبه جزیره میانکاله است که در منتهی الیه جنوب شرقی دریای خزر واقع شده است. بخشی از تالاب میانکاله در استان مازندران و بخشی دیگر از آن در استان گلستان قرار دارد. تالاب میانکاله یکی از مهمترین محل های زمستان گذرانی پرندگان مهاجر در ایران است. در این میان در زمستان سال های 98 و 99 شاهد مرگ مشکوک حدود صد هزار پرنده مهاجر در تالاب میانکاله بودیم. اتفاقی که از نظر محمدعلی یکتانیک، کارشناس حیات وحش، به علت ابتلای پرندگان مهاجر به بیماری وبای پرندگان و بر اثر ورود فاضلاب واحدهای صنعتی و مسکونی به تالاب میانکاله رخ داده است. او معتقد است با توجه به این که امسال هم اتفاق خاصی برای جلوگیری از ورود فاضلاب واحدهای صنعتی و مسکونی موجود در منطقه به تالاب میانکاله رخ نداده، بنابراین بعید نیست که زمستان 1400 نیز مانند دو سال قبل از آن شاهد تلف شدن حجم عظیمی از پرندگان مهاجر باشیم.

ماجرای تلف شدن حدود 100 هزار پرنده مهاجر در دو زمستان متوالی

به گزارش خبرنگار اجتماعی رکنا، دی ماه سال 98 بود که بروز یک فاجعه زیست محیطی در تالاب بین المللی میانکاله که به عنوان پناهگاه حیات وحش و ذخیره گاه زیست کره در فهرست جهانی یونسکو به ثبت رسیده است، بسیاری از فعالان محیط زیست را شوکه کرد. ماجرا به مرگ مشکوک حدود 50 هزار پرنده مهاجر در تالاب میانکاله بازمی‌گردد که با وجود این که سازمان دامپزشکی کشور بعد از بیش از یک سال بررسی ماجرا، اعلام کرد که سم بوتولیسم علت اصلی مرگ این پرندگان مهاجر بود، اما هنوز هم بسیاری از کارشناسان محیط زیست گزارشات سازمان دامپزشکی را رد می کنند.

کارشناسان محیط زیست برای اثبات سخنان خود به اظهارات محققان موسسه رازی و صحبت های برخی مسئولان و فعالان محلی محیط زیست استناد می کنند که در آنها، بیماری وبای پرندگان به عنوان عامل اصلی مرگ پرندگان مهاجر میانکاله معرفی شده و ریخته شدن فاضلاب به تالاب میانکاله نیز عامل اصلی دچار شدن این پرندگان به بیماری وبا دانسته شده است.

بهمن 99 نیز در شرایطی که کارشناسان محیط زیست و مسئولان سازمان دامپزشکی در تقابل برای اثبات فرضیه خود بودند، بار دیگر حدود 50 هزار پرنده مهاجر در پناهگاه حیات وحش میانکاله به طرز مشکوکی جان خود را از دست دادند و در شرایطی مجددا سم بوتولیسیم به عنوان عامل اصلی مرگ پرندگان میانکاله معرفی شد که بازهم فعالان محیط زیست محلی، ورود فاضلاب به تالاب میانکاله را عامل اصلی بروز این فاجعه زیست محیطی دانستند.

بوتولیسم چیست؟

بوتولیسم نوعی سم است که توسط یک باکتری به نام کلستریدیوم بوتولینوم تولید می شود. این باکتری در شرایط بی هوازی فعالیت می کند و در کف تالاب میانکاله تولید می شود. این باکتری بی هوازی در هر جایی که شرایط ورود هوا را  نداشته باشد، شروع به فعالیت می‌کند و سم بوتولیسم را می سازد و اگر اکسیژن به اندازه کافی در محیط تالاب وجود داشته باشد، این باکتری دیگر فعالیت نمی کند، ولی اگر اکسیژن نباشد، باکتری کلستریدیوم بوتولینوم فعال می شود و با تولید سم بوتولیسم، به عاملی برای مرگ پرندگان مهاجر تبدیل می شود.

اما در شرایطی سازمان دامپزشکی برای دو سال پیاپی، سم بوتولیسم را به عنوان عامل اصلی مرگ مشکوک پرندگان مهاجر میانکاله معرفی کرده است که جامعه دامپزشکان ایران اسفند سال 99، با صدور بیانیه ای معرفی بوتولیسم به عنوان عامل تلفات میانکاله را زیر سوال برد و تاکید داشت که در آزمایش های سال 98 موسسه رازی روی لاشه‌ پرندگان میانکاله، وجود باکتری پاستورلا مولتوسیدا یعنی عامل بیماری وبای پرندگان (پاستورلوز) در لاشه کشف شده پرندگان تایید شده بود.

بعد از صدور این بیانیه نیز بسیاری از کارشناسان محیط زیست تاکید کردند که بیماری وبای پرندگان، به دلیل ورود فاضلاب واحدهای صنعتی و مسکونی موجود در منطقه به تالاب میانکاله ایجاد می شود و همین مساله، عامل اصلی مرگ پرندگان مهاجر در تالاب بین المللی میانکاله در دو سال اخیر بوده است.

این کارشناسان محیط زیست برای اثبات مدعای خود همچنین روی این نکته دست گذاشتند که باکتری کلستریدیوم بوتولینوم اساسا یک باکتری گرمادوست است و اگر قرار بود این باکتری، عامل اصلی مرگ پرندگان میانکاله باشد، باید در سال های اخیر در فصل تابستان نیز شاهد تلف شدن پرندگان بومی این تالاب می بودیم، این در حالی است که در دو سال گذشته، صرفا مرگ پرندگان مهاجر تالاب میانکاله در فصل زمستان مشاهده شده است.

اختلاف سازمان دامپزشکی و موسسه رازی درباره علت مرگ پرندگان

این نکته ای است که محمدعلی یکتانیک، کارشناس حیات وحش در گفت و گو با رکنا روی آن دست گذاشت و اظهار داشت: دی ماه 98 برای اولین بار شاهد وقوع یک فاجعه زیست محیطی در تالاب بین المللی میانکاله بودیم و در شرایطی که در روزهای اول، روزانه 200 تا 300 لاشه پرنده مهاجر از محیط اطراف این تالاب جمع آوری می شد، رفته رفته در مدت چند هفته، آمار لاشه های مشاهده شده به روزانه 5 تا 7 هزار لاشه رسید.

به گفته این فعال محیط زیست، با توجه به این که وسعت پناهگاه حیات وحش میانکاله به 68 هزار هکتار می رسد و زمین های این منطقه نیز به صورت باتلاقی است، طبیعتا بسیاری از نقاط در تالاب میانکاله در دسترس نیست و قطعا آمار واقعی تلفات پرندگان مهاجر بسیار بیشتر از آمار لاشه های جمع آوری شده است. ولی در هر صورت، اداره کل محیط زیست مازندران با بسیج کردن تمام نیروهای محیط بانی این اداره کل و نیروهای مردمی، در مجموع توانست حدود 50 هزار لاشه پرنده مهاجر را در زمستان 98 از محیط اطراف تالاب میانکاله جمع آوری کند.

یکتانیک با بیان این که از سال 98 نهادهای مختلفی از جمله سازمان دامپزشکی و موسسه رازی تلاش کردند با آزمایش لاشه های جمع آوری شده، به علت اصلی مرگ پرندگان مهاجر پی ببرند، عنوان کرد: با وجود این که موسسه رازی، وبای پرندگان را به عنوان علت اصلی مرگ پرندگان مهاجر در زمستان 98 عنوان کرده است، اما سازمان دامپزشکی کشور اصرار دارد که مرگ پرندگان را به شرایط بی هوازی ایجادشده در تالاب و تولید سم بوتولیسم توسط باکتری کلستریدیوم بوتولینوم نسبت دهد.

وی در ادامه تاکید کرد: سازمان دامپزشکی کشور تاکید دارد که به دلیل شرایط بی هوازی موجود در کف تالاب میانکاله و رسوب باکتری ها و جلبک ها، سم بوتولیسم تولید شده است و چون پرندگان از آب تالاب و رسوبات جلبکی تغذیه کرده اند، رسوبات وارد بدن آنها شده و همین مساله به مرگ پرندگان دامن زده است. البته گزارش موسسه رازی با این مساله در تناقض قرار دارد.

تاکید موسسه رازی بر وجود باکتری عامل وبای پرندگان در لاشه های کشف شده

یکتانیک با اشاره به نتایج تحقیقات انجام شده توسط موسسه رازی توضیح داد: هم زمان با سازمان دامپزشکی کشور، موسسه رازی نیز به عنوان یکی از مهمترین موسسات فعال در حوزه سم شناسی، روی لاشه پرندگان کشته شده در میانکاله تحقیق کرد و با بررسی ده ها گونه مختلف از پرندگان کشته شده در این فاجعه، اعلام کرد که تمام پرندگان تالاب، نه به علت سم بوتولیسم بلکه به علت بیماری وبای پرندگان، جان خود را از دست داده اند.

این کارشناس حیات وحش ادامه داد: با وجود تاکید صریح موسسه رازی بر مرگ پرندگان به علت دچار شدن به بیماری وبای پرندگان و اظهارات فعالان محیط زیست مبنی بر این که بیماری وبا از طریق ورود فاضلاب به تالاب میانکاله در بین پرندگان شیوع پیدا کرده است، سازمان دامپزشکی به هیچ وجه زیر بار این مساله نرفت و سعی داشت که شرایط بی هوازی خود تالاب میانکاله و تولید سم بوتولیسم در این شرایط را به عنوان عامل اصلی مرگ پرندگان میانکاله معرفی کند.

وی در ادامه تاکید کرد: سازمان دامپزشکی کشور اساسا در دو سال گذشته سعی داشت که شرایط را طبیعی جلوه دهد و اعلام کند که مرگ پرندگان بر اثر دچار شدن به سم بوتولیسم در بسیاری از تالاب های جهان رخ داده است. این در حالی است که اگر بوتولیسم عامل اصلی مرگ پرندگان میانکاله بود، باید کلستریدیوم بوتولینوم در لاشه تمام پرندگان جمع آوری شده از تالاب میانکاله یافت می شد، اما تحقیقات موسسه رازی نشان می دهد که باکتری پاستورلا مولتوسیدا به عنوان عامل بیماری پاستورلوز یا همان وبای پرندگان در لاشه پرندگان مهاجر کشته شده در این حادثه کشف شده است.

ورودی فاضلاب واحدهای دامی، صنعتی و مسکونی به تالاب میانکاله

یکتانیک با ذکر دلایل بیشتری برای اثبات مرگ پرندگان میانکاله بر اثر ابتلا به بیماری وبای پرندگان و نه مواجه شدن با سم بوتولیسم، توضیح داد: مرگ مشکوک پرندگان مهاجر در تالاب میانکاله هم در سال 98 و هم در سال 99 از یک نقطه مشخص آغاز شد و این نقطه هم چایی نبود جز حوالی پاسگاه محیط بانی قلعه پایان در شهرستان گلوگاه استان مازندران.

این کارشناس حیات وحش ادامه داد: در فاصله بین پاسگاه قلعه پایان تا تالاب میانکاله، دشت بسیار وسیعی وجود دارد که در آن، چندین دامداری، مرغداری، کشتارگاه، کشت و صنعت، واحدهای کوچک و بزرگ صنعتی، روستا و ... وجود دارد که متاسفانه تمام فاضلاب های این واحدهای صنعتی و مسکونی به تالاب میانکاله سرازیر می شود.

این فعال محیط زیست درباره شرایط اکولوژیکی تالاب میانکاله گفت: تالاب میانکاله تهویه آبی بسیار محدودی دارد و فقط یک کانال ورودی و خروجی به دریای خزر دارد که این کانال هم در حوالی بندر ترکمن واقع شده است. بنابراین طبیعتا عمده فاضلاب هایی که وارد تالاب می شود، در این تالاب می ماند و به ندرت به دریای خزر راه پیدا می کند.

وی در ادامه تاکید کرد: در سال های اخیر ما شاهد پس‌روی شدید دریای خزر بودیم که این مساله در کاهش عمق تالاب میانکاله نقش داشته است. ضمن این که در فصل زمستان که شاهد بارش های مختلف هستیم، طبیعتا سطح ایستایی آب در دشت های منتهی به تالاب میانکاله بالاتر می آید و همین مساله منجر به ماندگاری بیشتر فاضلاب های حاوی باکتری پاستورلا مولتوسیدا یعنی عامل بیماری وبای پرندگان در تالاب می شود.

تلفات مشکوک مرغداری های شمال همزمان با مرگ پرندگان میانکاله

یکتانیک در بخش دیگری از صحبت هایش گفت: فاضلاب های واحدهای صنعتی و مسکونی که در دشت های اطراف تالاب میانکاله قرار گرفته اند، عمدتا به صورت روان آب وارد این تالاب می شوند. البته باید توجه داشت که در فصل های کم بارش مثل تابستان، بخشی زیادی از این فاضلاب ها در دل خاک نفوذ می کنند، اما در فصل زمستان که بارش ها شدیدتر است، چون سطح ایستایی آب بالا می آید، این روان آب ها کمتر در دل خاک نفوذ می کنند و به همین دلیل، حجم بیشتری از فاضلاب وارد تالاب می شود.

این کارشناس حیات وحش ادامه داد: در سال های 98 و 99، نه تنها تلفات عظیمی از پرندگان مهاجر در تالاب میانکاله رخ داد، بلکه مرغداری های شمال کشور نیز شاهد حجم وسیعی از تلفات بودند و متاسفانه هیچ گاه به صورت شفاف اعلام نشد که کدام بیماری عامل بروز تلفات سنگین در مرغداری های شمال کشور در این دو سال بوده است.

بنابراین به گفته این فعال محیط زیست، حتی اگر بیماری وبای پرندگان نیز عامل مرگ مشکوک پرندگان میانکاله در دو سال گذشته نباشد، بازهم ممکن است که بیماری مرغ های صنعتی از طریق فاضلاب مرغداری ها و کشتارگاه های موجود در منطقه وارد تالاب میانکاله شده باشد و مرگ پرندگان مهاجر را به همراه داشته باشد.

وی در ادامه تاکید کرد: بسیاری از پرندگانی که در دو سال گذشته در تالاب میانکاله تلف شدند، اساسا پرندگانی نبودند که جلبک بخورند که ما بخواهیم مرگ این پرندگان را به سم بوتولیسم ربط دهیم. این در حالی است که به گفته مسئولان سازمان دامپزشکی رسوب جلبک ها عامل تولید این سم بوده است، ولی این صحبت ها صحیح نیست و ما در سال های اخیر، شاهد آن بودیم که جمعیت وسیعی از پرندگان ماهی خوار میانکاله از بین رفتند که به نظر می رسد باکتری عامل وبای پرندگان از طریق آلوده شدن ماهی های موجود در تالاب به این باکتری، به پرندگان منتقل شده باشد.

بوتولیسم گرمادوست است و در زمستان فعال نمی شود

یکتانیک با تاکید بر این که تمام این تحلیل ها نشان می دهد که ورود فاضلاب به تالاب میانکاله، مهمترین عامل مرگ پرندگان مهاجر میانکاله در دو سال گذشته بوده است، عنوان کرد: اساسا امکان این که این حجم از فاضلاب وارد تالاب میانکاله شود و ما هیچ تلفاتی را از این اتفاق مشاهده نکنیم، بسیار بعید است. همچنین در تالاب های مختلفی در جهان که سم بوتولیسم منجر به مرگ پرندگان شده، همواره در فصل تابستان این اتفاق رخ داده است و بنابراین بسیار بعید است که سم بوتولیسم، منجر به مرگ پرندگان مهاجر میانکاله شده باشد.

این کارشناس حیات وحش تاکید کرد: باکتری کلستریدیوم بوتولینوم، یک باکتری بی هوازی و گرمادوست است که در دمای بالای 22 درجه سانتی گراد فعال می شود. بنابراین به هیچ وجه ممکن نیست در فصل زمستان که در هیچ روزی دمای آب در تالاب میانکاله به بالاتر از 20 درجه سانتی گراد نمی رسد، سم بوتولیسم تولید شود و مشخص نیست که سازمان دامپزشکی کشور، با کدام توجیه علمی، این سم را به عنوان عامل اصلی مرگ پرندگان مهاجر معرفی کرده است.

صیادان غیرمجاز نمی توانستند عامل ریختن سم به تالاب میانکاله باشند

یکتانیک در پاسخ به برخی ابهامات مبنی بر این که صیادان غیرمجاز پرندگان در پناهگاه حیات وحش میانکاله، به جهت انتقام جویی از محیط بان ها، داخل تالاب سم ریخته اند، گفت: به نظر می رسد که این فرضیه صحیح نباشد، چون تلفات پرندگان مهاجر میانکاله در دو سال اخیر بسیار شدید بود و اگر کسی سم ریخته باشد، باید حجم بسیار زیادی سم در تالاب ریخته شده باشد.

این کارشناس حیات وحش ادامه داد: انجام این کار در سطح بسیار بزرگ تالاب میانکاله از سوی تعدادی صیاد، بعید به نظر می رسد، چون ریختن این حجم سم در تالاب، مستلزم صرف هزینه های بسیار زیادی است که بعید است صیادان چنین هزینه هایی را صرف کنند. البته نباید از این نکته گذشت که برخی صیادان غیرمجاز با انتشار بیانیه ای اعلام کردند که آنها سال 98 در تالاب میانکاله سم ریختند، اما به نظر می رسد انتشار این بیانیه صرفا یک بلوف باشد.

این فعال محیط زیست در پاسخ به این سوال که چرا در سال های 98 و 99 شاهد ابتلای پرندگان مهاجر میانکاله به بیماری وبای پرندگان بودیم، اما در سال های قبل از آن این اتفاق رخ نداده بود، گفت: مهمترین دلیل این که در سال های 98 و 99 شاهد تلف شدن پرندگان مهاجر میانکاله بر اثر ابتلا به بیماری وبای پرندگان بودیم و این مساله در سال های قبل رخ نداد، پسروی محسوس دریای خزر در سال های اخیر است که باعث شده سطح آب در تالاب میانکاله کاهش یابد و تاثیر باکتری عامل این بیماری بر تالاب میانکاله تشدید شود.

وی در پایان تصریح کرد: با توجه به این که هنوز اتفاق خاصی برای جلوگیری از ورود فاضلاب واحدهای صنعتی و مسکونی موجود در منطقه به تالاب میانکاله رخ نداده و در سال جاری هم سطح ایستایی آب شبیه سال گذشته است، بنابراین بعید نیست که امسال هم مانند دو سال قبلی شاهد تلف شدن حجم عظیمی از پرندگان مهاجر میانکاله باشیم.