همه چیز درباره رشته «فیزیولوژی دامپزشکی» به روایت دانشیار دانشکده دامپزشکی دانشگاه آزاد واحد شبستر

حکیم مهر: دانشیار گروه آموزشی فیزیولوژی دامپزشکی دانشگاه آزاد اسلامی گفت: فیزیولوژی به‌عنوان پدر علوم پایه مطرح بوده است و از لحاظ تاریخچه بسیاری از علوم نوین از فیزیولوژی مشتق شده‌اند.

به گزارش حکیم مهر به نقل از آنا، با صدور حکمی از سوی «دکتر محمدمهدی طهرانچی» رئیس دانشگاه آزاد اسلامی، مرتبه علمی «دکتر توحید وحدت‌پور» استادیار و عضو هیئت علمی تمام‌وقت گروه آموزشی فیزیولوژی دامپزشکی دانشگاه آزاد اسلامی واحد شبستر به مرتبه دانشیاری ارتقا یافت.

در حکم طهرانچی آمده است: با توجه به پیشنهاد کمیته منتخب واحد شبستر درباره ارتقای مرتبه جنابعالی به دانشیاری، موضوع در یکصد و هفتاد و پنجمین نشست مورخ ۱۴۰۰/۰۹/۰۷ هیئت ممیزه دانشگاه مطرح و مورد موافقت قرار گرفت.

رئیس دانشگاه آزاد در حکم خود با تبریک به توحید وحدت‌پور آورده است: به‌موجب این حکم از تاریخ ۹۹/۱۰/۰۲ به مرتبه دانشیاری گروه آموزشی مربوطه در دانشگاه آزاد اسلامی ارتقا می‌یابید.

توحید وحدت‌پور دارای مدرک دکتری تخصصی فیزیولوژی دامپزشکی و فوق‌دکتری فیزیولوژی پزشکی است.

خبرنگار خبرگزاری آنا به مناسبت ارتقای علمی توحید وحدت‌پور دانشیار و عضو هیئت علمی تمام‌وقت گروه آموزشی فیزیولوژی دامپزشکی دانشگاه آزاد شبستر درباره جایگاه علم فیزیولوژی، گرایش‌ها و زیرشاخه‌های آن و چالش‌های پیش روی دانشجویان و علاقه‌مندان به این رشته گفت‌وگو کرده است که مشروح آن را می‌خوانید.

لطفاً تحصیلات و فعالیت‌های دانشگاهی خود را تشریح کنید.

توحید وحدت‌پور دانشیار پایه ۱۴ فیزیولوژی هستم. از سال ۱۳۸۶ پس از پذیرش (رتبه دوم کشوری) در دوره دکتری تخصصی فیزیولوژی، عضو هیئت علمی تمام‌وقت دانشگاه آزاد اسلامی هستم.

سال ۱۳۹۵ به‌عنوان نخستین عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد اسلامی در سطح کشور، موفق به پایان دوره پست‌دکتری مصوب وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی از دانشگاه علوم پزشکی تبریز شدم و سال‌های گذشته افتخار داشتم در رشته‌های پزشکی، پیراپزشکی، دامپزشکی، روانشناسی، زیست‌شناسی، مهندسی پزشکی، علوم دامی و جانوری و ... تدریس و در اجرای پروژه‌های تحقیقاتی فعالیت کنم.

علم فیزیولوژی برای پزشکی و دامپزشکی چه جایگاه و اهمیتی دارد؟

فیزیولوژی دانشی ضروری برای شناخت عملکرد اندام‌ بدن انسان یا حیوانات است. فیزیولوژی یعنی بررسی پیدایش، تکامل، توالی و مرگ یک انسان یا یک سیستم زنده که از دیدگاه فلاسفه با عنوان علم خودشناسی و خداشناسی مطرح شده است. در واقع فیزیولوژی به مفهوم بررسی عملکرد طبیعی سلول‌های بدن انسان یا حیوانات به‌ویژه در حوزه پزشکی در حیوانات آزمایشگاهی است. فیزیولوژی علم سلامت و شناخت اجزای فیزیکی و روانی در برابر مخاطرات محیطی و تغذیه‌ای و ارتقای کیفیت زندگی است.

فیزیولوژی فقط یک درس و رشته مهم دانشگاهی نیست؛ بلکه می‌تواند یک آگاهی بسیار ضروری برای همگان محسوب شود. اگر بتوانیم خودمان را بهتر و کامل‌تر بشناسیم، جهان و خدای خود را بیشتر خواهیم شناخت (هر آن کس که خود را شناخت، خدایش را خواهد شناخت). یک جاذبه بسیار عجیبی در باطن همه انسان‌ها برای شناخت و آگاهی از خود درونی وجود دارد و در واقع انسان به هیچ چیزی بیش از خود بها نمی‌دهد. این علم منشأ ماورای انسانی دارد و مانند اکثر علوم دیگر، علم بشری و انسانی نیست؛ بلکه ما انسان‌ها سعی بر کاوش و اکتشاف یک قدرت ناشناخته ماورای بشری داریم که سطح و عمق بسیار گسترده‌ای دارد و حداقل بخشی از این علم خدایی خارج از ظرفیت‌های علمی بشر امروزی است و ما امروز فقط توانسته‌ایم گوشه‌هایی از این اقیانوس بیکران را بشناسیم، به‌عنوان مثال عمل پمپی مداوم قلب که براساس جریان الکتریسیته ایجاد می‌شود به یک معجزه شبیه است یا عملکرد مغز انسان که دنیای کنونی را با تمام علوم مختلف ساخته است یک دستگاه بی‌نظیر است که هنوز علامت‌های سؤال بی‌شماری دارد و نقشه‌برداری مغز انسان هنوز یک علم جوان در حوزه فیزیولوژی است. اکنون جهان پزشکی در آستانه ورود به علم متافیزیولوژی قرار دارد.

زیرشاخه‌های اصلی فیزیولوژی کدام موارد هستند و در چه رشته‌هایی تدریس می‌شود؟

فیزیولوژی علم مهم و پایه برای همه رشته‌های تحصیلی علوم تجربی و زیستی محسوب می‌شود؛ بنابراین استادان این رشته، معمولاً با اکثر دانشجویان این رشته‌های تحصیلی ارتباط دارند. ماهیت این علم برمبنای شناخت درون بدن انسان است و لزوم تدریس برای بسیاری از رشته‌های تحصیلی را نشان می‌دهد نه برای رشته‌های خاص. به‌طور کلی، فیزیولوژی به زیرشاخه‌هایی مانند فیزیولوژی جانوری، فیزیولوژی گیاهی، فیزیولوژی پزشکی (انسانی)، فیزیولوژی دامپزشکی و فیزیولوژی ورزش و ... تقسیم می‌شود؛ اما از لحاظ آموزشی در اکثر دانشگاه‌های جهان دو رشته اصلی با عنوان فیزیولوژی گیاهی و فیزیولوژی پزشکی و دامپزشکی مطرح هستند، یعنی برخلاف علوم بالینی از جنبه آموزشی تفاوتی بین فیزیولوژی انسان و حیوانات به‌ویژه حیوانات آزمایشگاهی وجود ندارد، به‌عبارتی در فیزیولوژی سلول، فیزیولوژی قلب، فیزیولوژی مغز، فیزیولوژی تنفس، فیزیولوژی کلیه، فیزیولوژی غدد و هورمون‌شناسی عملکردهای فیزیولوژیک بسیار مشابه هستند (به‌طور مثال عملکرد فیزیولوژیک قلب یک موش آزمایشگاهی مشابه قلب یک انسان است) و به همین دلیل پایه تحقیقاتی فیزیولوژی انسان براساس تحقیقات در حیوانات آزمایشگاهی بنا نهاده شده است، هرچند که در برخی حیوانات، تفاوت‌هایی در فیزیولوژی تولیدمثل و فیزیولوژی گوارش در مقایسه با انسان وجود دارد.

به‌دلیل اهمیت و ارزش ویژه فیزیولوژی، جایزه جهانی نوبل در حوزه علوم زیستی و پزشکی با عنوان جایزه نوبل «فیزیولوژی یا پزشکی» اعطا می‌شود.

برای علاقه‌مندان این رشته، چالش‌ها و حوزه‌های کاربردی فیزیولوژی را چگونه ارزیابی می‌کنید؟

فیزیولوژی به‌عنوان پدر علوم پایه مطرح است. از لحاظ تاریخچه بسیاری از علوم نوین از فیزیولوژی مشتق شده‌اند، علومی مانند بیوتکنولوژی، ایمونولوژی، پاتولوژی و... از نوادگان فیزیولوژی محسوب می‌شوند و به دلیل این اهمیت و ارزش ویژه فیزیولوژی، جایزه جهانی نوبل در حوزه علوم زیستی و پزشکی با عنوان جایزه نوبل «فیزیولوژی یا پزشکی» اعطا می‌شود؛ البته نمی‌توان بین این علوم دیوار حائل مشخصی در نظر گرفت و در واقع این علوم زیستی کاملاً در ارتباط با هم و مکمل یکدیگرند و در بدن به‌صورت یکپارچه عمل می‌کنند و صرفاً از لحاظ آموزشی به‌عنوان تخصص‌های جدا از هم محسوب می‌شوند.

در خود فیزیولوژی نیز به‌صورت آموزشی، فیزیولوژی سیستم‌های بدن را به‌صورت مستقل بحث می‌کنیم به‌طور مثال فیزیولوژی مغز و اعصاب، فیزیولوژی گوارش، فیزیولوژی تنفس، فیزیولوژی کلیه‌ها، فیزیولوژی تولیدمثل و ... اما در اصل، مطالعه ارتباط عملکردی بین این سیستم‌ها یکی از مهم‌ترین، جذاب‌ترین و پیچیده‌ترین مباحث علم فیزیولوژی است و چه بسا بسیاری از فارغ‌التحصیلان سطوح عالی و حتی در سطح کلینیکی برخی از پزشکان، دامپزشکان، روانشناسان و ... غفلت‌هایی از این ارتباطات بین‌سیستمی درون بدن دارند و تسلط کافی در این خصوص ندارند و متأسفانه این امر موجب بروز برخی خطاهای بالینی ازجمله تشخیص و تجویز اشتباه نیز می‌شود و بخشی از آمار خطاهای ملموس و ناملموس پزشکی مربوط به این مقوله می‌شود که به‌نظر نیاز به تقویت کمی و کیفی آموزش در این خصوص وجود دارد.

علاوه‌بر این، فیزیولوژی از لحاظ کاربردی در دو حوزه تحقیقات آزمایشگاهی عمدتاً با استفاده از حیوانات مدل، کشت سلولی و علوم شناختی و... همچنین در حوزه فیزیولوژی ورزشی برای کنترل شرایط بدنی نرمال در سطح عمومی و همگانی و هم به‌صورت حرفه‌ای دارای نقش بسیار حائز اهمیتی است. علاوه‌بر اینکه در دو حوزه اختصاصی فیزیولوژی هوانوردی و فیزیولوژی غواصی نیز به دلیل تأثیرات و شرایط خاص این دو محیط بر بدن دارای کاربردهای تخصصی است.

علاقه‌مندان به تحصیل فیزیولوژی در کدام دانشگاه‌های کشور و در چه شرایطی می‌توانند ادامه تحصیل دهند؟

فارغ‌التحصیلان دکتری حرفه‌ای (دامپزشکی، پزشکی و داروسازی) برای ادامه تحصیل در دوره دکتری تخصصی فیزیولوژی و فارغ‌التحصیلان اکثر رشته‌های کارشناسی مجموعه علوم تجربی (ازجمله پیراپزشکی‌ها، زیست‌شناسی، علوم جانوری و دامی، مهندسی پزشکی و ...) علاوه‌بر امکان ادامه تحصیل در رشته خودشان، در صورت علاقه‌مندی می‌توانند برای تحصیل در دوره کارشناسی ارشد فیزیولوژی و سپس دکتری تخصصی اقدام کنند، امکان ادامه تحصیل در مقاطع ارشد و دکترای فیزیولوژی هم در دانشگاه آزاد اسلامی (واحد علوم و تحقیقات تهران) و هم در بسیاری از دانشگاه‌های علوم پزشکی و دانشگاه‌های وزارت علوم وجود دارد.

فیزیولوژی منشأ ماورای انسانی دارد، بلکه ما انسان‌ها سعی بر کاوش و اکتشاف یک قدرت ناشناخته ماورای بشری داریم که سطح و عمق بسیار گسترده‌ای دارد و حداقل بخشی از این علم خدایی خارج از ظرفیت‌های علمی بشر امروزی است.

اکنون در این دانش در مقایسه با دیگر کشورهای جهان در چه وضعیتی قرار داریم؟

کشور ما از لحاظ دانش علوم پایه پزشکی و دامپزشکی در وضعیت مناسبی قرار دارد و از لحاظ رده‌بندی بین‌المللی فعلاً در حوزه‌های مختلف علوم پایه در رده‌های ۵ الی ۱۶ جهانی قرار داریم؛ البته برای ارتقای وضعیت موجود و تحقیقات پیشرفته (های‌تک) با محدودیت‌های بودجه‌ای مواجه هستیم و همین‌طور از لحاظ مسائل تحریمی، محدودیت‌هایی به‌ویژه برای تأمین برخی دستگاه‌ها و مواد مورد نیاز وجود دارد که البته تا حدود زیادی نیز برای حل این مشکل، ابتکارهای خوبی داریم، به‌طور مثال به‌تازگی دستگاه تبخیرکن نیتروژن را با بازدهی مناسب و در یک طرح تحقیقاتی برای خشک‌کردن داروها و مینی‌پپتیدها طراحی و کاربردی کردیم، یا سیستم لیوفلایزر با خلأ بالا را مهندسی معکوس و اُوِرهال کردیم و در پایان‌نامه‌های دانشجویی سیستم‌های بسیار خوبی را طراحی کرده‌ایم، مانند پیس‌میکر (محرک قلب) مدل حیوانی برای مداخله الکتریکی بر روی قلب حیوانات آزمایشگاهی و ژنراتور الکترومغناطیسی برای تحقیقات اثرات میدان‌های مغناطیسی در مدل‌های حیوانی؛ البته ناگفته نماند که برخی از روش‌های دور زدن تحریم‌ها را هم یاد گرفته‌ایم.

در آزمایشگاهای فیزیولوژی دانشگاه‌های آزاد اسلامی استان آذربایجان شرقی، امکانات خوبی داریم، ازجمله سیستم‌های فیزیوگراف، الکتروکاردیوگراف، استریوتاکسی، ست‌های تشریح فیزیولوژیک و نمونه‌برداری از حیوانات آزمایشگاهی، تجهیزات مربوط به آزمایش‌های خون‌شناسی و مواد و امکانات مورد نیاز برای ایجاد مدل‌های حیوانات آزمایشگاهی که برای اهداف آموزشی و پژوهشی استفاده قرار می‌گیرند.

گروه آموزشی و نحوه تدریس استادان فیزیولوژی در دانشگاه آزاد اسلامی چه‌قدر موفق بوده است؟

دانشگاه آزاد اسلامی امروز یکی از موفق‌ترین دانشگاه‌های کشور در این زمینه محسوب می‌شود. با جذب اعضای هیئت علمی تمام‌وقت و ارتقای این استادان، دانشگاه آزاد اسلامی در حال پوست‌اندازی و در مسیر تحول کیفی است و در چند سال آینده با رفع برخی موارد و موانع مالی شاهد پیشرفت‌های مهمی خواهیم بود؛ البته آموزش دانش پیچیده‌ای مانند فیزیولوژی یک مقوله مهم دوطرفه است، یعنی استاد و دانشجو باید به‌صورت تعاملی و به‌صورت توأم با هم موجب ارتقای آموزش و یادگیری شوند.

نحوه تدریس استاد بسیار مهم است و یک استاد باید سعی کند یک سری ویژگی‌هایی را در خودش حفظ و تقویت کند تا بتواند شایسته عنوان استاد باشد، ویژگی‌هایی ازجمله نظم، تعامل، اشراف بر دانش روز در حوزه تخصصی، احترام به دانشجو، سخت‌گیری نسبی و منطقی در آموزش، تقدیر و تشویق، رعایت اصول اخلاقی، تأکید بر اهمیت تحقیق و انتشار علم، انتقادپذیری، عدم خودبزرگ‌بینی، عدم حاشیه در کلاس ازجمله مهم‌ترین شاخصه‌های یک استاد هستند. در کنار این ویژگی‌های معلم، ویژگی‌های دانشجوی خوب، به‌ویژه نظم، تمرکز و پشتکار دانشجو که مهم‌ترین عوامل هستند که باید در این خصوص بیشتر تلاش کنیم و اصل پرورش و فرهنگ‌سازی را در دانشگاه توسعه دهیم.

و کلام آخر...

امیدواریم با کمک مسئولان و مدیران و فراهم کردن شرایط مناسب‌تر در دانشگاه، برای پیشرفت‌های علمی سریع‌تر، علاوه‌بر الگوگیری از دانشگاه‌های پیشرو جهان، توجه بیشتری بر بیانات رهبری و تأکید آنها بر حمایت و استفاده از ظرفیت جوانان جویای علم و نخبگان معطوف کنیم‌.