آیا گوشت تولید شده از سلول‌های بنیادین حلال است؟!

حکیم مهر: در حالیکه تلاش برای تولید گوشت از سلول‌های بنیادین در لابراتوارها برای مقابله با افزایش جمعیت کره زمین بیش از پیش مورد توجه قرار می‌گیرد، تولیدکنندگان این دست محصولات غذایی در بازارهای مسلمان و یهودی با چالش مساله گوشت حلال و کاشر روبه‌رو هستند.

به گزارش حکیم مهر به نقل از ادیان نیوز، طبق دستور شریعت اسلام، گوشت برای مصرف مسلمانان باید محصول ذبح شرعی باشد. این قاعده، همانند بسیاری دیگر از دستورات شریعت اسلامی، هزاران سال پیشتر در یهودیت، البته با کم و کیف متفاوت وجود داشته است.

همزمان با پیشرفت در فنآوری استفاده از سلول‌های بنیادین، در سال‌های اخیر ساخت گوشت قرمز و سفید در لابراتوارها هم ممکن وهم تجاری شده است.

براساس یک گزارش اخیرا منتشر شده در نشریه بلومبرگ، در حالیکه شرکت‌های پرشمار اسرائیلی کار بر روی این فنآوری را پیشاپیش آغاز کرده اند، گروهی از خاخام‌های یهودی در سراسر جهان تلاش می‌کنند تا با تفسیر منابع مذهبی راهی را برای کاشر (معادل یهودی حلال) اعلام کردن گوشت آزمایشگاهی پیدا کنند. این در حالی است که جوامع ارتدوکس (راست‌آیین یهودی) عمدتا با استفاده از چنین گوشتی مخالف هستند.

استارت‌‌‌آپ ایت جاست (Eat just) ایالات متحده آمریکا موفق شده در سال ۲۰۲۰ ناگت مرغ آزمایشگاهی را به کشور مسلمان سنگاپور صادر کند. قرار است این روند امسال با صادرات گوشت سینه مرغ آزمایشگاهی ادامه پیدا کند. با وجود مجوز دولتی برای فروش و مصرف این محصول در سنگاپور،شورای اسلامی این کشور، متصدی رسمی صدور فتوا، می‌گوید گوشت‌ لابراتواری مساله‌ای جدید است و به نتیجه رسیدن درباره حلال و حرام بودنش، زمان می‌برد.

شرکت ایت جاست می‌خواهد خط تولید گوشت آزمایشگاهی را در قطر هم راه‌اندازی کند اما چنین کاری مستلزم دریافت اجازه مراجع دولتی از مقام‌های مذهبی است. قطر یکی از حامیان اصلی و پشتیبانان جدی اخوان‌المسلمین در جهان است.

در اندونزی، پرجمعیت‌ترین کشور مسلمان جهان ماجرا بسیار پیچیده‌تر از سنگاپور و قطر است. نهضت العلما، مرجع سنتی صدور فتوا در این کشور جنوب شرق آسیا ماه سپتامبر با صدور بیانیه (فتوا)یی اعلام کرد سلول گوشت آزمایشگاهی از لاشه مردار به دست می‌آید که نجس [عین نجاست] است. بنابراین چنین گوشتی نمی‌تواند حلال باشد.

در پاکستان، دومین کشور پرجمعیت مسلمان محمد تقی عثمانی یکی از علمای بزرگ اهل سنت با صدور فتوایی اعلام کرد گوشت آزمایشگاهی تنها در صورتی که از سلول حیوان شرعا ذبح شده تولید شده باشد، حلال است. این پاسخ اما در بسیاری از موارد کارگشا نیست، چرا که تولید کنندگان معمولا سلول بنیادین را از حیوان زنده می‌گیرند و نه از حیوان ذبح شده.

حکم گوشت آزمایشگاهی برای علمای شیعه

اگرچه مساله استنباط حکم جدید برای علمای اهل سنت احتمالا چالشی دشوار و زمان بر است اما از قرار معلوم مساله در میان علمای شیعه پیشاپیش حل شده است. برای مثال آیت‌الله مکارم شیرازی در پاسخ به استفتایی در این مورد پاسخ داده است: «در صورتی که تغذیه آن گوشت [گوشت پایه تهیه سلول بنیادین] به‌وسیله مواد حلال باشد و خوردن آن ضرر قابل توجهی نداشته باشد، مانعی ندارد.»

این تفاوت میان فقه شیعه و سنی البته موضوعی مسبوق به سابقه و عمدتا بر مبنای اصول استنباط احکام اسلامی است. احتمالا یکی از جالب‌ترین موارد از این دست، بدیهی بودن شرب آبجو بدون الکل، با نام فقهی ماءالشعیر نزد شیعیان و حرمت همین نوشیدنی نزد اهل تسنن به‌ویژه در کشورهای مسلمان شمال آفریقا باشد. در حالی که علمای شیعه با استناد به «عقل»، بدون الکل بودن ماءالشعیر را دلیل جواز نوشیدن آن می‌دانند، روحانیون سنی با «قیاس» و کشف تشابه میان آبجو بدون الکل با آبجو تخمیری (بی‌یر اروپایی) مصرف آن را حرام می‌دانند.