دهه‌های تغییر؛ دامپزشکی و رسانه - دكتر محسن مشكوة

دهه‌های تغییر- دامپزشکی و رسانه

دكتر محسن مشكوة

دهه های اخیر تغييرات مهمی را در کلیه عرصه ها از جمله حوزه دام، دامپزشکی و رسانه به همراه داشته است. در این میان به برخی از این تغییرات، چالش ها و پیشرفت ها درکشور اشاره می شود:

 1- تغییرات اقلیمی:

 تبعات مستقیم و غیرمستقیم آن از جمله گرم شدن کره زمین که بر محیط  زیست، جمعیت های دامی و بهداشت دام، آثار منفی فراوانی به جای گذاشته است.

 2- رابطه درحال تغيير بين انسان، حيوان و محيط:

این رابطه در پی تغییرات اقلیمی، افزایش جمعیت انسانی، توسعه شهرها و دست درازی انسان به محیط زیست دستخوش تغییرات ناخواسته زیادی گردیده است.

 3- تغییر روش های نگهداری و پرورش دام:

 سیستم های زنجیره ای یکپارچه تولید دام و طیور، پرورش صنعتی ماهی در قفس، پرورش صنعتی اردک، پرورش صنعتی غاز، پرورش صنعتی بلدرچین (مادر- جوجه کشی- پرورش)، پرورش صنعتی کبک، پرورش صنعتی قرقاول (مادر- جوجه کشی- پرورش)، پرورش صنعتی الاغ شیری، تکثیر و پرورش صنعتی زالو، تکثیر و پرورش صنعتی آرتمیا، تکثیر و پرورش صنعتی عقرب در حد تولید تجاری و اقبال مردم به نگهداری حیوانات همراه (اسب و حیوانات خانگی) و... مورد توجه قرار گرفته است.

 4- تبعات ناشی از جهانی شدن تجارت دام، نهاده های دامی و فرآورده های دامی:

واردات دام، نهاده های دامی، فرآورده های دامی خوراکی و غیرخوراکی برای کشورهای متعهد به مبانی علمی، اصول و موازین بهداشتی، قوانین و مقررات ملی و بین المللی، مستلزم انجام فرآیند ارزیابی خطر مشتمل بر: رعایت الزامات بهداشتی، دارا بودن کد بهداشتی واحد تولیدی، پیاده سازی سامانه های بهداشتی در هر یک از حلقه های زنجیره تولید، مستند سازی نمونه برداری ها، نتایج آزمون ها، ممیزی های رسمی و غیررسمی و در نهایت صدور مجوز بهداشتی واردات، به منظور به حداقل رسانیدن احتمال ورود عوامل تهدید مخاطرات بیولوژیکی، شیمیایی، فیزیکی و رادیونوکلئیدی است.

در بازدیدی که به همراه رئیس وقت سازمان دامپزشکی کشور از بزرگترین بازار و مرکز پخش مواد غذایی، گل و گیاه جهان در 7 کیلومتری جنوب پاریس در نزدیکی فرودگاه بین المللی اورلی در زمینی به وسعت 234 هکتار و تعداد 200 ساختمان که در هرکدام از ساختمان ها موادغذایی مشخصی به فروش می رسید در سال 1386 صورت پذیرفت، تنوع انواع گوشت، مرغ، ماهی، خاویار، لبنیات، میوه، گل و گیاه از سراسر اروپا و سایر نقاط جهان در این بازار بزرگ بود. آن چه که برای ورود هر یک از اقلام به مرکز مشترک می باشد دارا بودن کد بهداشتی قابل قبول فرانسه و اتحادیه اروپا است.

 5- افزايش موارد بيماری های نوپديد و بازپديد دامی، قابل انتقال بين انسان و حيوان و انسانی:

بر اساس اعلام سازمان بهداشت جهانی، بيماری های نوظهور (نوپديد و بازپديد) كه در دهه های اخير در جهان افزايش داشته است، درآينده نيز ازاين روند برخوردارخواهند بود. رخداد پاندمی مرگبارکرونا (کووید-19) و ضرورت اعمال محدودیت ها و الزامات بهداشتی قرنطینه ای، اجرای پروتکل های بهداشتی، شناسایی و درمان مبتلایان، واکسیناسیون و پیامدهای ناگواراین پاندمی (بر اساس آمارهای رسمی این بیماری تاکنون بیش از 5850000 نفر در سراسر جهان قربانی گرفته است و آمارهای واقعی مرگ و میر بیماری به مراتب بیش از این میزان است) برامور فرهنگی، اجتماهی، اقتصادی و سیاسی، هشدار دیگری است برای ساده اندیشان و سبک شماران رعایت اصول، موازین و ضوابط بهداشتی. پاندمی کرونا ثابت نمود که مشکلات بهداشتی می تواند تمامی ارکان حیاتی، روانی و اقتصادی کشورها را تحت الشعاع قرار داده و به ورطه شکست و نابودی بکشاند. می دانیم که 61 درصد پاتوژن ها یا عوامل بیماریزای شناخته شده انسانی و 75 درصد پاتوژن های نوپدید و بازپدید شناخته شده انسانی، مشترک بین حیوان و انسان می باشند. آنفلوانزای فوق حاد پرندگان قابلیت ایجاد یک پاندمی شبیه کرونا را دارد.

 6- پس رفت سطح بهداشت جوامع انسانی و جمعیت های دامی در نواحی مرزی کشورهای همجوار شرقی (1932 کیلومتر مرزهای شرقی) و غربی (2095 کیلومتر مرزهای غربی):

عدم ثبات، درگیری، بیکاری و فقر در این نواحی موجب گردیده است تا رعایت اصول و موازین بهداشتی در حاشیه قرار گیرد. در ارزیابی خطر، این نواحی از باب تهدید مخاطرات بهداشتی برای جوامع انسانی و جمعیت های دامی پرخطر محسوب می گردد.

7- افزايش نگرانی ها از وجود آلاینده ها در مواد غذایی:

علاوه بر مخاطرات بيولوژيكی (باكتريایی، ويروسی، انگلی و قارچی)، آلاینده هایی از قبيل باقيمانده های دارویی بويژه آنتی بيوتيك ها، هورمون ها، مایکوتوکسین ها، سموم و آفت كش ها، رنگ ها، مواد ضدعفونی كننده، فلزات سنگين، دايوكسين ها، پلی كلروبی فنيل ها و راديونوكلئيدها، سلامت غذايی را تهدید می کنند و بايد پایش شوند.

8- افزایش بحران های ناشی از بلایای طبیعی، سوانح و حوادث قهری مانند سیل، زلزله و...:

 ايران يكی ازكشورهايی است كه بنا به موقعيت زمين شناسی و جغرافيایی خود در معرض انواع حوادث طبيعی چون زمين لرزه، سيل، طوفان، ریزگرد، خشکسالی  و... قرار دارد. تاكنون درسطح جهان بيش از 40 نوع بلايای طبيعی شناسایی شده كه وقوع 31 نوع آن در ايران به ثبت رسيده است. ايران روی يكی از كمربندهای فعال زمين لرزه كره زمين قرار گرفته است و هرچند مدت بك بار زمين لرزه ويران كننده ای در يكی از نقاط آن روی می دهد. در توزیع رقومی تعداد زمین لرزه ها در جهان 15 درصد کل زمین لرزه ها در کمربند آلپ- هیمالیا رخ داده است که ایران نیز بخشی از این کمربند کوهستانی است. تشکیل تیم های واکنش سریع با تجهیزات لازم در حوزه دامپزشکی با مشارکت بخش های دولتی و خصوصی در قالب مدیریت بحران به منظور آمادگی، حضور بموقع در صحنه حادثه و پاسخ دهی مناسب با انجام اقدامات اضطراری فوری بیش ازگذشته وجود دارد. 

 9- گسترش مقاومت میکروبی در برابر مواد ضد میکروبی بویژه آنتی بیوتیک ها:

كاهش اثربخشی و در مواردی بی اثری برخی از آنتی بيوتيك ها در درمان بيماری های عفونی، پزشكان و دامپزشكان را به چالش طلبيده است. مصرف بی رويه (بيش ازحد و اندازه، نابجا و خودسرانه) آنتی بيوتيك ها، خطر مقاوم شدن باكتری ها در برابرآن ها را به همراه دارد و امركنترل و درمان بيماری ها را در انسان و حیوان به مخاطره می اندازد. باكتری های مقاوم در برابر دارو درجمعيت های دامی و انسانی از طريق غذا، آب و محيط درحال چرخش می باشند و انتقال آن ها تحت تاثيرتجارت و جابجایی دام، سفر و مهاجرت انسان قرار می گيرند.

 10- نابسامانی موجود در هماهنگی مدیریتی حوزه های آموزشی و اجرایی دامپزشکی:

افزایش کمی تعداد دانشکده های دامپزشکی دولتی و آزاد اسلامی و افزایش پذیرش دانشجو بویژه توسط دانشکده های آزاد اسلامی بدون نیاز سنجی بازار کسب و کار به حد غیر قابل قبولی رسیده است. این موضوع تاثیر بسیار منفی روی کیفیت خدمات دامپزشکی خواهد داشت. چرا که منزلت و اعتبار دامپزشکان نزد اشخاص ذی نفع مرتبط با آن ها کاهش یافته، درآمد پائین تری خواهند داشت و برخلاف اخلاق حرفه ای به تجارت و رقابت ناسالم تمایل پیدا خواهند کرد.

در بازدیدی که از دانشکده دامپزشکی دانشگاه مسی University Massey در شهر پالمرستون شمالی کشور نیوزیلند در سال 1364 داشتم، حداکثر تعداد دانشجویان هر کلاس از 25 نفر تجاوز نمی کرد. در چند روز اخیر رئیس دانشگاه یزد در نشست با اصحاب رسانه از تلاش برای راه اندازی رشته دامپزشکی به دلیل افزایش جمعیت دانشجویی و ارتقای کیفیت آموزشی و پژوهشی و معاون سیاسی، امنیتی و اجتماعی استاندار خراسان جنوبی ازضرورت تشکیل کارگروهی متشکل از متخصصین امر و مدیران دانشگاههای استان برای ارزیابی راه اندازی دانشکده دامپزشکی خبر دادند (هر دم از این باغ بری می رسد، تازه تر از تازه تری می رسد).

 11- افزایش قیمت ها:

افزایش بیش ازحد بهای دام، نهاده های دامی و هزینه های خدمات ازجمله دارو و درمان دامپزشکی و نبود سازو کارهای حمایتی در موارد بسیاری به تغییر شغل دامداران خرده پا و خروج آن ها از عرصه تولید انجامیده و موجب کاهش درآمد دامپزشکان شاغل در بخش غیردولتی شده است.

 12- پیشرفت های شگرف بیوتکنولوژی در حوزه های دامپزشکی:

از جمله این پیشرفت ها می توان به بکارگیری تکنیک های جدید تشخیصی مانند روش های مولکولی، تولید واکسن های نوترکیب برای ایمن سازی، تولید پروبیوتیک ها، پری بیوتیک ها و سین بیوتیک ها به عنوان افزودنی خوراکی در پرورش دام، طیور و آبزیان به منظور بهبود سلامتی، افزایش بهره وری و تقویت پاسخ ایمنی بدن، اشاره نمود.

13- تغییر نگرش اندیشمندان در نظام سلامت  به استراتژی سلامت واحد ONE HEALTH :

برای تحقق سلامت واحد همکاری حوزه های پزشکی، دامپزشکی و محیط زیست الزامی است و جز اين نگرش، دستيابی به شاخص های سلامت، امری محال و غيرقابل دسترس است.

14- پیدایش رسانه های نوین، شیوه اطلاع رسانی را دگرگون کرده است:

با توجه به تغییرات، چالش های موجود و پیش رو، تعامل با رسانه نیز مستلزم تغییر و تحول است.  رسانه به مفهوم رساندن پیام است یا هر وسیله یا ابزاری که برای ارتباط بکار می رود رسانه است. پیام یا محتوا، مخاطب و بسترارتباطی سه مولفه اصلی رسانه را تشکیل می دهند. كتاب، کتابچه، جزوه، مجله، روزنامه، راديو، تلويزيون، اينترنت، ماهواره، سينما، تئاتر، تريبون، میکروفن، موبایل، بروشور، عكس/ تصویر، پوستر، پلاکارد، بیلبورد/ آگهی نما، بنر، استند، ویدئو، سی دی، نوار کاست و ... به عنوان ابزار رسانه شناخته می شوند. به بيان ديگر رسانه نوعی نهاد فرهنگی است كه بطورموثر به عنوان منبعی ارزان، كارآمد و قابل دسترس برای همه، می تواند در فرآيند آموزش، تغيير بينش و نگرش و سرانجام تغييررفتار مخاطبين خود نقش اساسی داشته باشد. در بين رسانه های نوشتاری، شنيداری و ديداری، راديو و تلويزيون با توجه به شعاع گسترده امواج آن مخاطبين بيشتری را در بر می گيرد و مهمترين سرمايه رسانه بر پایه جلب اعتماد مخاطبین استوار است.

توسعه و استفاده از فناوری روز در وسايل ارتباط جمعی نه تنها نزديكی جوامع را به يكديگر فراهم نموده است بلكه موجب شده است تا سطح فرهنگ، دانش (اندوخته های علمی)، بينش، نگرش و مهارت های (اندوخته های عملی) مخاطبين آن ها نيز افزايش يابد.

در هر برنامه توسعه فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی با استفاده درست و بجا از رسانه های جمعی، شبکه ها و رسانه های اجتماعی می توان آگاهی های مردم را ارتقا بخشيد، نوآوری، ايده ها و باورهای جديد را جايگزين تصورات نادرست، كهنه و حتی خرافاتی نمود، سطح بهداشت را بهبود بخشيد، توليد را افزايش داد، جامعه را به مشاركت و حمایت از فعاليت های و روند اجرایی برنامه تشويق نمود، فرهنگ سازی نمود و در نهايت فراهم نمودن زمينه های توسعه پايدار را ممكن و ميسر ساخت.

ارائه خدمات دامپزشكی دراقصی نقاط كشور به دامداران به یک قرن نزدیک می شود. همه آحاد جامعه به طور معمول به هنگام خوردن صبحانه، ناهار و شام به گونه ای از مواد غذايی با منشاء دامی و آبزی استفاده مي كنند كه دامپزشکان و پیرادامپزشکان در روند تامین بهداشت، نظارت بهداشتی و كنترل كيفی آن ها دخالت داشته است و يا در امر پيشگيری و كنترل بيماری های قابل انتقال بين حيوان و انسان، در خط مقدم مبارزه با اين بيماری ها حتی به قيمت از دست دادن سلامتی خود (ابتلا به تب مالت، هاری و ...) قرار داشته و دارند. دریافت کنندگان مستقیم خدمات دامپزشکی و مسئولین مرتبط شناخت نسبی و کافی از مسئوليت ها و خدمات كليدی و اثرگذار دامپزشکان در بهداشت و سلامت دام و فرآورده های دامی، امنيت غذايی و سلامت غذا، بهداشت عمومی و پژوهش های دامپزشكی و پزشكی دارند و این شناخت، سطح مطالبه گری و پاسخگویی را بالا برده است اما در بین عموم مردم و به ویژه مسئولین در رده تصمیم گیری شناخت موجود کافی نیست و تلاش بیشتری برای آگاهی جامعه و مسئولین از حرفه دامپزشکی و دامپزشكان و نقش خدمات آن ها باید صورت پذیرد. به بیان دیگر به تعامل بیشتری با رسانه نیاز است. در این جا باید به چند سئوال کلیدی پاسخ داده شود:

 - تعامل دامپزشكی با رسانه چگونه است ؟

 - آيا دامپزشكی از وسايل ارتباط جمعی استفاده نموده است و يا استفاده می كند؟

 - در صورت استفاده آيا انجام كار برنامه ريزي شده و يا به صورت موردی يا روزمرگی است؟

 - آيا براي تدوين و اجراي برنامه، مطالعه و يا نيازسنجی در سطح مخاطبين خاص و عام صورت پذيرفته است؟

 - در صورت استفاده از رسانه نتايج آن چگونه بوده است؟

 - کدام عامل نقش بیشتری به عنوان محدود کننده برای تعامل و استفاده بیشتر و بهتر از رسانه داشته است؟ منابع مالی/ منابع انسانی و ...

 - آیا برگزاری مناسبت هایی مانند روز دامپزشکی (14 مهر)، که فرصتی را فراهم می آورد تا ضمن پاسداشت خدمات صادقانه شاغلین این حرفه، به مطرح نمودن نقش و جایگاه دامپزشکی در سطح جامعه پرداخته شود، کفایت می کند؟

- و بسياری سئوالات ديگر. تصور نمی كنم كه پاسخ سئولات فوق قانع کننده باشد. پس چه باید کرد؟

خانواده دامپزشکی بیش از هر چیز به وفاق، همبستگی، همدلی و هم افزایی و نه تقابل نیاز دارد. با زير سئوال بردن عملکرد گذشته، افسوس خوردن، متهم نمودن يكديگر و در نهایت كار را به اميد ديگران رها كردن، مشكلی حل نمی شود بلكه باید با نقد منطقی، علمی و منصفانه وضعیت گذشته، برای حال و آينده برنامه ریزی (با تمرکز بر برنامه ریزی منطقه ای، ایران کشور وسیعی است با تفاوت ها و تنوع بسیار) کرد. می دانیم که برنامه ريزی امری است واقعی و مستمر و هرگز فعاليت مقطعی گسسته و غيرهدفمند را شامل نمی شود. درست است كه تك تك افراد خانواده دامپزشكی در عرصه های مختلف پژوهشی، آموزشی و اجرایی در بخش های دولتی و غيردولتی دراين زمينه مسئوليت دارند اما مسئوليت اصلی و همسو كردن فعاليت ها بعهده سازمان ها و مجامع دامپزشكی نظير سازمان دامپزشكی، سازمان نظام دامپزشكی و جوامع دامپزشكی قرار دارد. اينجاست كه بايد از سازمان ها و مجامع دامپزشكی سئوال نمود برنامه شما برای تعامل با رسانه و استفاده از رسانه های جمعی چيست؟

اصل مطلب: بيش ازاين نباید فرصت سوزی کرد، پيشنهاد می شود در سال 1401 در خانواده دامپزشكی كشور یکی از اولویت ها «تعامل دامپزشکی و رسانه و استفاده حداکثری از رسانه» در دستور کار قرار گیرد و با عزمی راسخ، هماهنگ و همصدا با برنامه ريزی، تقسيم كار و تامين و تخصیص منابع مالی کافی دراين زمينه تلاش نمود. از ظرفیت بالقوه صدا و سیمای استان ها باید بخوبی استفاده شود. نقش رسانه های خیابانی مانند نصب پوستر روی بدنه خودروهای حامل فرآورده های دامی را نباید نادیده گرفت.