تراژدی تلخ و تکراری مرگ خاموش ماهیان یک سد در زنجان/ ماهی‌های گُلابر در گِل جان می‌سپارند

حکیم مهر: چندی است که گُلابر زنجان در فصل بهار برای ماهیان این سد، گِل‌آب است.فصلی که بارش‌های آن برای همه موجودات زنده، انسان، حیوان و گیاه دل انگیز، باطراوت و زندگی بخش است، زندگی را از ماهیان این سد، می‌ستانَد و بهار برای دسته دسته از ماهیان سد گلابر فصل خزان است.

به گزارش حکیم مهر به نقل از ایرنا، چندی است که گویا بارش‌های بهاری و آبهای ورودی به سد گلابر واقع در شهرستان ایجرود استان زنجان، برای ماهی‌های این سد دیگر مایه حیات نیست، بلکه شروع این بارندگی ها با استرس این آبزیان، سختی در تنفس و در نهایت مرگ آنها همراه می شود.

به گفته مسوولان ذیربط، عمده دلایل مرگ ماهی‌های گلابر، ناشی از کمبود اکسیژن به دلیل ورود مواد آلاینده و گل و لای زیاد به آب این سد همراه با بارش های بهاری است.

رییس اداره حفاظت محیط زیست شهرستان ایجرود در این خصوص در گفت و گو با خبرنگار ایرنا، با بیان اینکه چند سالی است که مرگ ماهی‌های سد گلابر در زمان های خاصی اتفاق می افتد، گفت: مرگ آنها از زمان شدت بارندگی ها در بهار (نیمه های اردیبهشت) آغاز و بین ۲۰ روز تا یک ماه پس از آن ادامه دارد که البته در یکی ۲ بارندگی اولیه که حالت سیلابی دارد تلفات ماهی ها هم بیشتر می‌شود.

 «امیرحسین کاظمی» اظهار داشت: بعد از گذشت ۲۰ روز تا یک ماه از این تاریخ دیگر تلفات ماهی ها در سد گلابر اتفاق نمی افتد.

وی با بیان اینکه تقریبا از نیمه های اردیبهشت تا یک ماه پس از آن، فصل تخم ریزی ماهی ها است افزود: بیشترین استرسی که به ماهی ها وارد می شود در زمان تخم ریزی است که البته این موضوع نه تنها در ماهی ها بلکه در همه حیوانات و به طور کلی در موجودات زنده صدق می کند که در فصل تولید مثل بدن ضعیف می شود و کمترین استرس به آنها لطمه می زند.

این مسوول با بیان اینکه در شرایط فعلی چون رودخانه های دائمی در مسیل ها نداریم، به مدت یک سال هر آنچه در مسیر سیلاب است از فاضلاب گرفته تا پسماند، زباله و نخاله های ساختمانی در مسیر انباشته می‌شود، گفت: چون بارندگی ها موجب روان شدن آب های سطحی می شود، در زمان بارش با شستشوی این آلاینده ها آنها به دریاچه سد وارد می‌شوند.

رییس اداره حفاظت محیط زیست شهرستان ایجرود تصریح کرد: ماهیان سد گلابر چون بیشتر از نوع کف‌زی هستند در زمان بارش و ورود گل و لای لای به سد، اکسیژن آب کم و باعث تلفات و مرگ و میر ماهی ها می‌شود.

کاظمی با تاکید بر اینکه مدیریت مسیل ها و حوضچه های سد با اداره منابع آب شهرستان است، خاطرنشان کرد: متاسفانه ساماندهی این مسیل ها انجام نمی شود و اگر هم باشد، بسیار ضعیف است.

وی برداشت حوضچه های سد، آزادسازی مسیرهای آن و نبود نظارت بر کشت و کار را عامل دیگر در بهم خوردن وضعیت فیزیکی آب گلابر و مرگ ماهی ها عنوان کرد و افزود: کشاورزان تا مرز آب اقدام به کشت صیفی‌جات کرده‌اند که آفت‌کش‌ها، سموم و کودهای شیمیایی که استفاده می کنند در اثر بارندگی ها به حوزه های سد وارد شده و سطح اکسیژن آب را پایین می آورند.

رییس اداره حفاظت محیط زیست شهرستان ایجرود تصریح کرد: جهاد کشاورزی باید به کشاورزان الگوی کشت بدهد و هر محصولی نباید در آنجا کشت شود، آفت کش ها و سمومی هم که در آنجا استفاده می شود باید بر اساس استانداردها باشد.

منکر آلودگی آب سد نیستیم 

کاظمی با تاکید بر وجود آلودگی در آب سد هم گفت: منکر آلودگی آب سد نیستیم اما این آلودگی ها به گونه‌ای نیست که بخواهد باعث تلفات ماهی ها شود.

وی آلودگی های قارچی، ویروسی و باکتریایی آب سد را ناشی از وجود فاضلاب عنوان کرد و افزود: فاضلاب آبهای جاری همه روستاهای مسیر از سجاسرود تا روستای شیوه وارد سد می شود که  متاسفانه مدیریت نمی شوند.

رییس اداره حفاظت محیط زیست شهرستان ایجرود مدیریت فاضلاب روستاهای مذکور را ضروری خواند و تاکید کرد: حداقل باید علاوه بر احداث حوضچه های زباله‌گیر، با ایجاد حوضچه های مخصوص نیز املاح و کدورت آب گرفته شود که متاسفانه نه حوضچه ها ‏و نه سیل‌بندی ایجاد شده است.

کاظمی با رد نظریه های مبتنی بر مرگ ماهیان گلابر در اثر تراکم آنها اظهار داشت: جمعیت زیاد ماهی ها همیشگی است و کمبود اکسیژن و بیماری هم همیشه وجود دارد اما باید بررسی شود که چرا مرگ ماهی ها را فقط در این برهه از فصل بهار داریم.

وی با طرح این سوال که چرا به باور بعضی از مدیران جمعیت ماهی ها فقط در این ۲۰ روز (  از ماه اردیبهشت) زیاد می شود اما در ۱۱ ماه دیگر از سال جمعیت آنها کم  است، تاکید کرد: پس بارندگی ها عامل اصلی آنها است و مسیل‌های مشرف به سد و ورودی آن حتماً باید سیل‌بند زده و آشغال‌گیر نصب شود و فاضلاب های سطحی روستاها حتماً باید توسط آب و فاضلاب روستایی مدیریت شود.

این مسئول با بیان اینکه البته مرگ ماهی ها در جاهای دیگر هم اتفاق می‌افتد گفت: در جاهایی مانند کرمانشاه و کردستان هم که مسیل‌های رودخانه ها به سدها می ریزند و سیل بند وجود ندارند و ماهی های سدها کف‌زی هستند، این مشکل وجود دارد.

کاظمی تاکید کرد: در استان زنجان هم در ۲۳ منطقه چنین اتفاقی می افتد که البته تلفات ماهی های آنها محدود است و چون سد گلابر ماهی های زیادی دارد تلفات آن به چشم می‌آید.

وی با بیان اینکه اگرچه در ۲ سال اخیر نسبت به سال‌های قبل تلفات ماهی های گلابر هم کمتر شده است تصریح کرد: در حالی که در ۲ تا سه سال قبل حجم تلفات زیاد بوده که ۹۰ درصد تلفات هم  مربوط به ماهی کاراس ( کپورچه) است.

 رییس اداره حفاظت محیط زیست شهرستان ایجرود، در خصوص دلیل کاهش تلفات ماهیان هم اظهار داشت: با کمک دهیاری ها ریختن زباله و نخاله های ساختمانی در مسیرهای رودخانه های منتهی به سد را ممنوع کرده و پسماند تا حدودی مدیریت شده است.

کاظمی مدیریت پسماند و جایگاه آن را یکی از آیتم های تشویقی و اضافه کاری دهیاری ها عنوان کرد و گفت: برای دهیارها روشن شده است که مسئولیت پسماند در روستا به طور مستقیم با آنهاست و باید آن را مدیریت کنند.  

وی با اشاره به اینکه متاسفانه در موارد بسیاری شاهد هستیم که زباله ها باعث مرگ حیوانات می شوند افزود: به عنوان نمونه اردک مرده ای پیدا شده است که وجود نایلون در گلوی آن موجب مرگ  بوده است و یا حیوانی که داخل قوطی افتاده و مرده است که بسیار تاسف آور است.

یک دست صدا ندارد

این مسئوول با تاکید بر اینکه تنها با اداره منابع آب و یا محیط زیست کاری از پیش نمی رود و همه باید در حفاظت از ماهی های سد و بطور کلی محیط زیست مشارکت کرده و سهیم شوند گفت: بر اساس اصل ۵۰ قانون اساسی حفاظت از محیط زیست وظیفه عمومی تلقی شده است که فرمانداری، بخشداری، شهرداری، مرکز بهداشت و ... همه باید مشارکت داشته باشند.

رییس اداره حفاظت محیط زیست شهرستان ایجرود، اظهار داشت: بهداشت باید به پسماند و فضولات دامی در روستا نظارت کرده و مدیریت کرد چراکه پای سلامت عمومی در میان است.

کاظمی با بیان اینکه خوشبختانه ارگان ها تا حدودی در بحث مدیریت پسماند دخیل شده‌اند و اگر این موضوع از طریق استانداری مصوب شود بسیار کارساز خواهد بود، افزود: اهتمام دولت در موضوع مدیریت پسماند و سلامت آبها بسیار قابل توجه است و اگر ادامه داشته باشد، نتایج خوبی می توان گرفت.

وی با اشاره به اینکه ما هر اقدامی که بخواهیم در خصوص حفاظت از ماهی های سد انجام دهیم باید از طریق استان باشد گفت: متاسفانه منابع آب در شهرستان متولی ندارد و هنگام استعلام از منابع آب می گویند برای نمونه برداری حتی اگر قایق هم بخواهید، باید از استان هماهنگ شود که این موضوع پروسه را طولانی می کند در حالی که تعامل باید نزدیکتر باشد و زمان آن به حداقل برسد.

کاظمی با بیان اینکه اداره منابع آب هر ماه ۲ بار نمونه برداری می کند تصریح کرد: تاکنون نتایجی از آزمایش هایی که انجام شده، ارائه نشده است. 

وی درخواستی هم مبنی بر انجام طرح مطالعاتی، پژوهشی و تحقیقاتی در سد داشت و گفت: از آغاز ایجاد سد در سال ۸۶ تاکنون هیچ طرح مطالعاتی در این سد انجام نشده است تا ظرفیت و آلودگی های سد مشخص شود.

رییس اداره حفاظت محیط زیست شهرستان ایجرود، با تاکید بر اینکه این سد می تواند پتانسیل گردشگری منطقه باشد افزود: متاسفانه به دلیل عدم مدیریت، کاری برای گردشگری هم انجام نشده است.

حاکمیت ماهی‌های دارای اصالت رودخانه ای با محیط زیست است

کاظمی با بیان این که حاکمیت ماهی های دارای اصالت رودخانه ای، با محیط زیست بوده و کنترل شده هستند، افزود: آنهایی که توسط مردم رها شده‌اند باعث ایجاد بیماری در ماهی‌ها می شوند و از این رو از مردم عاجزانه درخواست داریم ماهی های غیربومی را درسد رها نکنند.

وی با تاکید بر اینکه، البته می توان ماهی هایی مانند قزل‌آلا را در سد پرورش داد، تصریح کرد: به شرطی که با ایجاد فنس هایی داخل سد، آنها در محدوده مخزن های بزرگ مشخص شده پرورش و نگهداری شوند تا هم مردم با صید آنها از پتانسیل گردشگری منطقه استفاده کنند و هم به هیچ وجه غیربومی سازی در سد انجام نشود.

رییس اداره حفاظت محیط زیست شهرستان ایجرود اظهارداشت: معمولا در ایام عید نوروز، از رهاسازی ماهی های قرمز توسط مردم در سد جلوگیری می کنیم.

کاظمی با بیان اینکه در حال حاضر تلفات ماهی های سد بیشتر از نوع  کاراس و ماهی های مهاجم غیربومی است گفت: ماهی های مهاجم غیربومی ۲۰ روز قبل از ماهی های اصلی سد تخم ریزی می کنند و در زمان تخم ریزی ماهی های بومی سد، آن ها را می خورند که به عنوان یک عامل مهاجم برای ماهی های سد تلقی می شود.

مرگ ماهی های گلابر بر اثر برهم خوردن بستر رودخانه ها موضوع جدیدی نیست

وی به نتیجه بررسی های دامپزشکی در خصوص علت مرگ ماهی های گلابر هم اشاره کرد و افزود: نظریه دامپزشکی استان هم آلودگی های قارچی، عفونی، ویروسی و آلودگی آب های ورودی به سد را  تایید کرده و تقریباً با حفاظت محیط زیست هم عقیده است.

رییس اداره حفاظت محیط زیست شهرستان ایجرود تصریح کرد: در نظریه مکتوب دامپزشکی استان آمده است که " بر اساس گزارش ها و مشاهدات تلفات ماهیان و آبزیان در سد گلابر در مورخه ۱۷  اردیبهشت ۱۴۰۱، از محل، بازدید و مشاهده شد که مانند سال های گذشته اکثر ماهی های تلف شده در سد گلابر، ماهی کاراس است که کف‌زی بوده و متعاقب بارندگی و سیلاب و برهم خوردن بستر رودخانه ها تلف می شوند که موضوع جدیدی نبوده و در سال های گذشته نیز موارد مشابهی اتفاق افتاده است."

کاظمی اظهار داشت: در ادامه این نظریه قید شده است که" مکاتبات نیز صورت گرفته است اما متاسفانه اقدام موثری در راستای پیشگیری از تکرار آن تاکنون انجام نشده است و یافته ها و آزمایش های صورت گرفته در سال های گذشته مجدداً جهت استحضار و بهره برداری به حضور اعلام می شود."

وی در پایان به اهداف ایجاد سد گلابر هم اشاره کرد و گفت: گردشگری، صنعت و کشاورزی پایدار از اهداف اصلی احداث این سد است و به همین دلیل حتماً باید نمونه برداری پایش و آنالیز شود و ورودی آن هم باید کنترل شود.

این مسئول با تاکید بر اینکه ما ۶۰ تا ۷۰ درصد نیروی خود را برای سد گلابر گذاشتیم تصریح کرد: این در حالی است که متولیان امر متاسفانه ضعیف عمل می کنند.

کاظمی گفت: با تعامل و همکاری مدیریت منابع آب، می توانیم از زیبایی و پتانسیل گردشگری منطقه استفاده کنیم.

به گزارش ایرنا، به هر حال علت مرگ ماهیان سد گلابر هر چه که بوده و هست، غیرقابل قبول بودن تکرار آن و جفایی نابخشودنی در حق این آبزیان بوده و انتظار بر این است که مسوولان ذیربط یک بار برای همیشه راهکار و چاره ای برای این تراژدی غم انگیز بیندیشند.