چرا رویا، امید را در مسیر مهاجرت همراهی نکرد؟

حکیم مهر: خبر رسید که رویا جفت بلژیکی امید تک درنای سیبری در تنکابن فرود آمد این یعنی اینکه این دو درنا در مسیر مهاجرت از هم جدا شدند. کارشناسان معتقدند چون رویا زمان کافی برای بازیابی ماهیچه‌ها و چربی بدنش نداشت از این رو توانایی پرواز هزاران کیلومتر را به دست نیاورد بنابراین از همراهی با امید بازماند.

به گزارش حکیم مهر به نقل ازایرنا، این روزها نام امید و رویا را زیاد شنیده‌اید، دو درنای سیبری که قرار بود در مسیر مهاجرت از تالاب بین‌المللی فریدونکنار تا سیبری با هم همراه باشند. داستان از این قرار است؛ فریدونکنار ۱۵ سال میزبان امید تک درنای سیبری است زمانی که امید جفت خود آرزو را با شلیک گلوله در ۱۵ سال گذشته از دست داد اما پیوند خود را با فریدونکنار قطع نکرد و تمام این سال‌ها مسیر پنج تا ۶ هزار کیلومتری سیبری تا مازندران را برای زمستان گذرانی به تنهایی بال زد و بعد از گشت و گذار در منطقه دوباره این مسیر را یکه و تنها برگشت، این وفاداری شگفت انگیز و شعف برانگیز است.

اما مساله این است که اگر امید که تنها بازمانده از جمعیت غربی درنای سیبری است به هر دلیلی دیگر به فریدونکنار نیاید؛ کریدرو غربی مهاجرت درناها که به ایران ختم می شود، کور و از بین خواهد رفت. این دغدغه سازمان حفاظت محیط زیست به عنوان متولی حیات وحش است؛ از این رو در صدد یافتن راهکاری برای حفظ این مسیر برآمد، این شد که با رایزنی با یک مرکز نگهداری درنا در بلژیک موفق شد جفت مناسبی را برای امید پیدا کند. این جفت که رویا نام گرفت ۶ بهمن سال جاری با هماهنگی دفتر حفاظت و مدیریت حیات وحش سازمان حفاظت محیط زیست از بلژیک وارد ایران و سپس به منطقه فریدونکنار منتقل شد تا در کنار امید قرار گیرد.

شاید در ابتدا کسی گمان نمی کرد که این دو درنا به این زودی با هم جفت شوند اما گویی رویا با اولین رقص های امید شروع به دلبری کرد و دو پرنده خیلی زود در کنار هم قرار گرفتند و شروع کردند به گشت و گذار در تالاب فریدونکنار تا اینکه زمان سفر فرا رسید و بالاخره در ۱۴ اسفند امسال یعنی وقتی که ۳۴ روز از در کنار هم قرار گرفتن این دو پرنده گذشته بود، خبر رسید که امید و رویا مهاجرت خود را آغاز و از فریدونکنار به سمت سیبری حرکت کردند.

این خبر، شادی وصف ناپذیری برای همه دوستداران محیط زیست و کسانی که وضعیت این دو پرنده را دنبال می کردند به همراه داشت؛ حالا دیگر تمام توجهات به مسیر پرواز درناها بود، همه منتظر بودند تا این دو در آذربایجان دیده شوند. با هماهنگی های صورت گرفته تمام مسیر پروازی رصد می شد اما خبری از آنها نبود. کم کم نگرانی‌ها شروع شد تا اینکه ۲۱ اسفند یعنی هفت روز بعد از شروع مهاجرت، خبر رسید که رویا به تنهایی در تنکابن - یکی از شهرهای غربی مازندران - دیده شده؛ با این خبر آه از نهاد همه بلند شد این یعنی اینکه دوباره امید تنها رفت.

بعد از آن، رویا زنده گیری و به فریدونکنار برگردانده شد. حال سوال این است که چرا این اتفاق افتاد؟ همه چیز که خوب پیش می رفت ؟ چرا رویا از همسفری با امید منصرف شد؟ حالا تکلیف رویا چه می شود؟

«محمد علی یکتا نیک» عضو کمپین پرواز درباره این سوالات به خبرنگار محیط زیست ایرنا گفت: مدیریت حیات وحش کاری تخصصی است که باید توسط کارشناسان و متخصصان انجام شود و اگر کاری در این مسیر درست پیش نرود حتما یک یا چند نفر مقصر هستند.

وی افزود: در روند حفاظت از حیات وحش اصل مساله حفاظت از زیستگاه است، اینکه اگر امید به عنوان تک درنای سیبری تنها مانده دلیل اصلی آن بر می‌گردد به ضعف حفاظت از زیستگاه، چون اگر زیستگاه امن بود این درنای نر تنها نمی ماند، اما آوردن یک درنای ماده و جفت شدنش با امید یکی از اتفاقات خوش و شاید تنها اتفاق خوب محیط زیستی در چند سال اخیر بود. در واقع آوردن این درنا به دور از میلیون‌ها دلاری که قبلا خرج شده بود و هیچ نتیجه‌ای هم نداشت، این بار بدون ریخت و پاش یک درنای پرورشی ماده هفت ساله را از مرکزی از بلژیک آوردند، پرنده قوی و باتجربه ای بود، از قبل آموزش پرواز دیده بود این خود یک موفقیت است.

وی تاکید کرد: با توجه به اینکه درنای ما (امید) ، پرنده‌ای وحشی، با تجربه و مسن است لازم بود پرنده‌ای مثل خودش با تجربه در کنارش قرار گیرد که این اتفاق هم افتاد. همه چیز خوب پیش رفت و کارها جواب داد و این دو پرنده خیلی سریع همدیگر را پذیرفتند، با توجه به اینکه درناها جزو پرندگان تک همسر است و این به معنای آن است که دو پرنده نر و ماده همدیگر را انتخاب می کنند اینطور نیست که وقتی یک پرنده نر را کنار یک پرنده ماده قرار دهیم حتما همدیگر را بپذیرند، ممکن است دهها بار این اتفاق بیفتد و اینها جفت نشوند اما این دو پرنده خیلی سریع واکنش نشان دادند و با هم جفت شدند و همه این مدت با هم بودند اما اتفاق بسیار بدی در این روند افتاد.

این فعال محیط زیست گفت: قدرت بدنی در روند مهاجرت مساله مهمی است؛ از این رو هر پرنده‌ای باید برای این مسیر به طور کامل آماده شود اما رویا زمان زیادی برای این کار نداشت. فقط ۶ هفته زمان داشت تا آماده یک مهاجرت چند هزار کیلومتری شود؛ آنهم برای اولین بار، تصور کنید مثلا یک شناگر آماتور بخواهد در مدت ۶ هفته برای المپیک آماده شود که قطعا امکان ندارد. زمان این پرنده هم خیلی کم بود. فقط ۶ هفته وقت داشت هر چند در این مدت هم هر دو با هم تمرین می کردند. ما که تلاش آنها را می دیدیم اشک شوق از چشمانمان جاری می شد، امید، رویا را دائم می پراند و تعلیم می داد؛ این دو رفتارشان در کنار هم به گونه‌ای بود که گویی سالهاست با هم جفت بودند؛ همه چیز خوب پیش رفت اما باز به علت شاید بی نظمی، موفق نشدند.

وی تصریح کرد: وقتی می‌دانیم که درنا دهه اول اسفند مهاجرت می‌کند چرا باید جفتش را بهمن وارد کشور کنیم. فرایند مهاجرت بسیار پیچیده است، یعنی پرنده‌ها در این مدت چه زمانی که می‌خواهند مهاجرتشان را از اراضی شمالی زمین که روز کوتاه می شود و زمین یخ می زند شروع کنند، چه اکنون که روز بلندتر شده و اینها می‌خواهند برگردند به زیستگاه های شمالی، از قبل باید ذخیره چربی بدنشان درست باشد. میزان چربی کبدشان باید به اندازه درستی برسد، ماهیچه های آنها یک فرایند شگفت انگیزی دارد. برای مهاجرت، ماهیچه های کتف آنها رشد می کند و ماهیچه‌های سینه تحلیل می‌رود و پرنده توانایی مضاعفی برای پرواز پیدا می‌کند و وقتی که به مقصد می‌رسند دوباره ماهیچه‌های سینه شروع می‌کنند به حجم گرفتن و ماهیچه‌های کتف از آن حالت خیلی قوی به حالت اولیه برمی‌گردند.

یکتا نیک افزود: این فرایند زمان بر است، با این حساب رویا برای این سازوکار طبیعی مهاجرت، زمان کافی نداشت تا چربی لازم را به دست بیاورد و ماهیچه‌ها را تغییر دهد. این حیوان حتی از مازندران هم نتوانست خارج شود، این کاملا بدیهی است که نتوانسته پرواز کند چون توان پرواز چند هزار کیلومتری را نداشت؛بنابراین زمانبندی نادرست موجب شد طرحی که تا ۹۹ درصد موفق پیش رفته بود شکست بخورد.

وی ادامه داد: معمولا درنا اوایل دی ماه وارد فریدونکنار می‌شود؛ بنابراین باید رویا را همان زمان یا حداقل اواخر آذر یا اوایل دی وارد کشور می کردند. مهاجرت امید همیشه یک الگوی ثابتی دارد؛ حالا ممکن است سال‌هایی این زمان عقب و جلو شود اما معمولا در دهه اول آبان می‌آید؛ امسال هم همان زمان آمد؛ بنابراین از آبان وقت داشتند که پرنده ماده را بیاورند اما ۶ هفته قبل از مهاجرت آوردند؛ در حالی که اگر زمان بندی درست بود طرح موفق می‌شد چون همه چیز خوب پیش رفته بود. اصل موضوع این بود که این دو پرنده همدیگر را بپذیرند و به طرز شگفت انگیزی هم این اتفاق افتاد اما این حیوان وقت نداشت تا ماهیچه های خود را تقویت کند.

وی اظهار داشت: در حالی که پنج ماه وقت داشتند تا این حیوان را وارد کشور کنند اما تمام این زمان صرف کاغذ بازی شد و ۶ هفته آخر پرنده به کشور آمد.

مهاجرت فرایند پیچیده ای است که پرنده قبل از آن بدنش را آماده سفر کند به طوری که چربی بدن، چربی کبد و ماهیچه های کتف را تقویت کند اما رویا زمان کافی را برای این کار نداشت از این رو توان پرواز طولانی را به دست نیاورد.عضو کمپین پرواز گفت: مهاجرت یک پدیده ناشناخته است؛ از دو هزار سال پیش ارسطو ، هومر و دانشمندان آن زمان فکر می کردند که پرنده ها چگونه مهاجرت می کنند؛ امروزه هم با این همه پیشرفت علم هنوز نمی دانیم که چگونه مهاجرت می کنند؟ با چه ساز و کاری پرنده ای که ۷ تا ۸ کیلومتر از سطح زمین فاصله می گیرد در آن ارتفاع شمال و جنوب زمین را چگونه تشخیص می دهد، چگونه مسیریابی می‌کند؟ چگونه در دمای ۴۵ درجه زیر صفر با میزان اکسیژن بسیار پایین پرواز می‌کند. علم امروز ما به این سوالات جواب های محدودی آنهم در حد نظریه و فرضیه داده است.

یکتانیک در پاسخ به اینکه آیا مرکز بلژیک این مساله را نمی‌دانست، گفت: وقتی پرنده‌ای در کنوانسیون منع تجارت گونه‌های در خطر انقراض (سایتیس) قرار می‌گیرد، جابه‌جایی آن کار دشواری است چون یکی از بندهای آن این است که هر گونه نقل و انتقال گونه‌های جانوری در خطر انقراض ممنوع است و برای اینکه اینها بتوانند این کار را انجام دهند باید کارهای اداری صورت گیرد که زمان بر است؛ از این رو می‌شد که زودتر اقدام می‌کردند یا تلاش می‌کردند که این فرایند در زمان کوتاه‌تری انجام شود.

وی درباره داشتن یا نداشتن ردیاب این پرندگان گفت: این پرندگان ردیاب ندارند و خدا را شکر که ندارند، این ردیاب‌ها فقط یک کارکرد دارند و آنهم ارسال سیگنال مرگ است، قرار گرفتن یک جسم خارجی چه روی بدن پرنده چه پستاندار باعث نزاع های درون گروهی و در نهایت ترد شدن آن حیوان می‌شود، مسیریابی طبیعی حیوان را به هم می‌ریزد، فکر می کنم اگر به رویا فرستنده وصل می‌کردند اصلا امید قبولش نمی‌کرد البته برای برخی حیوانات مانند علفخواران ظاهرا جواب داده اما در مجموع هر جانوری که روی بدنش فرستنده نصب شد به زودی سیگنال مرگش آمد، در واقع گونه‌ای که ردیاب به بدنش وصل شده در هر نقطه ای روی زمین بیفتد دستگاه سیگنالی ارسال می کند که مخصوص مرگ است.

وی اظهار داشت: برای امید و رویا برنامه این بود که رویا با امید که یک پرنده وحشی است، پرواز کند؛ در واقع امید راهنمای رویا شود و کم کم این مسیر در حافظه ژنتیکی جوجه هایشان هم ثبت شود البته مسیر به طور ژنتیکی در حافظه رویا هم ثبت است اما پرنده‌ای است که از اول زندگی در اسارت بود و هیچ وقت مهاجرت نکرد؛ بنابراین برای آموختن و استفاده از این حافظه نیاز به راهنما داشت که امید بهترین گزینه بود.

یکتا نیک درباره اینکه اگر سال آینده امید برگردد آیا باز امیدی برای جفت شدن این دو وجود دارد گفت: اگر امید سال آینده به فریدونکنار برگردد یعنی ۱۶ سال است که تنها می‌آید، خدا کند که برگردد و بتوانیم تا آن زمان رویا را سالم نگه داریم تا دوباره به امید معرفی شود البته چون این دو همدیگر را می‌شناسند دیگر کار راحت تر است.

وی در پاسخ به اینکه آیا می دانند الان امید کجاست، افزود: قبلا مسیر پروازی امید ردیابی شده است؛ بنابراین تا حدودی می‌دانیم کجاست، معمولا یک ماه زمان می برد تا پرنده به سیبری برسد البته در مسیر معمولا در زیستگاه‌هایی که به آنها میانبند گفته می‌شود استراحت می‌کند و دوباره به مسیر خود ادامه می‌دهد.

این فعال محیط زیست گفت: الان برای رویا دو گزینه پیش رو داریم؛ یکی اینکه پرنده را سوار هواپیما کنیم و به امید در سیبری برسانیم یا اینکه همین جا نگه داریم تا سال آینده که امید برگردد و دوباره با هم جفت شوند.

پروسه قانونی انتقال درنای ماده به کشور زمان‌بر بود

همچنین مدیرکل دفتر حفاظت و مدیریت حیات وحش سازمان حفاظت محیط زیست درباره وضعیت امید و رویا دو درنای سیبری به خبرنگار محیط زیست ایرنا گفت: روز گذشته رویا توسط نیروهای محیط زیست مازندران با موفقیت زنده‌گیری به فریدونکنار برگردانده شد.

غلامرضا ابدالی افزود: چون رویا یک درنای پرورشی و در بلژیک داخل یک مزرعه بزرگ شده بود؛ زمانی که پرنده را وارد کشور کردیم سه سناریو برای ما متصور بود؛ یک گزینه این بود که رویا با امید همراه نشود و همین جا بماند، دوم اینکه بپرند و با هم بروند و سوم اینکه با هم بروند اما رویا وسط راه کم بیاورد و بماند که این اتفاق هم افتاد.

طرف مقابل ما خارجی بود از این رو پروسه کارهای هماهنگی زمان بر شد در حالی که ما در زمان مناسبی اقدام و کارهای انتقال درنای ماده را آغاز کرده بودیم.وی اظهار داشت: با توجه به اینکه رویا یک درنای پرورشی است و از نظر قدرت بدنی و جثه از امید که یک درنای وحشی است ضعیف تر بود اما باز هم امید را حدود ۱۵۰ کیلومتر همراهی کرد و بعد از آن دیگر قدرت ادامه راه را نداشت چون امید باید روزی ۶۰۰ تا ۷۰۰ کیلومتر پرواز کند یعنی باید ۶ تا ۷ هزار کیلومتر پرواز کند تا به سیبری برسد از این رو رویا نتوانست و جا ماند که با همکاری مردم و باغداری در تنکابن که رویا آنجا در مزرعه ای نشسته بود، محیط زیست مازندران مطلع و کارشناسان به محل اعزام شدند و با موفقیت زنده گیری شد.

وی درباره اینکه گفته می‌شود اشکال کار نبود زمان کافی برای آماده شدن رویا است و باید پرنده زودتر وارد کشور می‌شد، گفت: طرف مقابل ما خارجی بود؛ بنابراین همه کارها در اختیار ما نبود؛ برای اینکه درنا را از بلژیک خارج و وارد کشور کنیم نیاز به یک سری هماهنگی ها داشتیم که باید با دامپزشکی، گمرک، وزارت خارجه و طرف مقابل خارجی انجام می‌شد. تمام این فرایند زمان بر بود. ما در زمان مناسب اقدام کردیم اما فرایند طول کشید.

ابدالی تاکید کرد: ما تلاش خود را کردیم و تا حدودی هم موفق بودیم. رویا با امید همراه شد؛ هم اینکه با هم جفت شدند و با هم پرواز کردند خودش یک موفقیت است. کارهای علمی و کار با گونه‌های حیات وحش بسیار دشوار است؛ ما درنای ماده را آوردیم، آن بخشی که به ما مربوط می‌شد را انجام دادیم بقیه به عهده پرنده بود که پرنده باید همراهی می‌کرد؛ آنهم تا حدودی همراهی کرد اما کم آورد و میان راه متوقف شد.

مدیرکل دفتر حفاظت و مدیریت حیات وحش سازمان حفاظت محیط زیست اظهار داشت: نباید ناامید شویم؛ برای سال آینده خیلی امیدواریم چون هم درنای ماده را در اختیار داریم و هم وقت کافی که بتوانیم این طرح را با موفقیت پیش ببریم چون رویا و امید همدیگر را می‌شناسند، سال آینده کار راحت‌تر است؛ به طوری که پیش‌بینی می‌کنیم اتفاق خوبی بیفتد اما در مجموع کاری که یک طرفش با گونه زنده همراه است نیاز به صبر و حوصله دارد.

وی درباره اینکه درنا پرنده‌ای است که باید در فصل گرما در محیط خنکی باشد، گفت: در این باره با کارشناسان مشورت می‌کنیم تا منطقه مناسبی از نظر دمایی برای نگهداری رویا در نظر گرفته شود تا بیشترین سازگاری را با این درنا داشته باشد.