جدول دمایی بخورهای گیاهی

دکتر بهرام حاجی‌کریم، متخصص عفونی و عضو هیأت علمی دانشگاه علوم پزشکی زنجان تشریح کرد:

بخور سرد و بخور گرم

بخور به دو صورت سرد و گرم رایج است. در بخور سرد از طریق وضعیت ارتعاشی آب را به صورت قطرات ریز و شبیه بخار درآورده و در فضا پخش می‌کنند.
این نوع بخور بیشتر برای نوزادان و اطفال مورد استفاده بوده و در درمان عفونت‌های مجاری تنفس فوقانی مورد توجه متخصصان است.
بخور گرم همان بخار آب داغ است که برای درمان خشکی مجاری تنفسی و دفع راحت‌تر ترشحات مفید شناخته شده است.
البته استفاده از این نوع بخور برای افراد مبتلا به آسم و برونشیت مزمن توصیه نمی‌شود زیرا باعث تشدید مشکل نفس‌تنگی در آنها خواهد شد.
علاوه بر این افراد مبتلا به نارسایی قلبی که از احتقان ریه رنج می‌برند نباید از بخور استفاده کنند زیرا وضعیت آنها را وخیم خواهد کرد.
هنگام استفاده از بخور، هوای مرطوب وارد مجاری تنفسی شده و ترشحات غلیظ را رقیق‌تر می‌کند.
از این رو مجاری تنفسی مرطوب شده و تخلیه آنها آسان‌تر صورت می‌گیرد. زمان استفاده از بخورهای درمانی و دفعات آن نیز پس از معاینه و توسط پزشک مشخص می‌شود.
در رابطه با بخورهای گیاهی نیز، استفاده از این نوع بخورها باید با تجویز پزشک باشد. زیرا استفاده نامناسب از آنها گاهی به عملکرد مژک‌های تنفسی آسیب رسانده و باعث بدتر شدن وضعیت بیمار خواهد شد.

آغاز فصل سرما و شیوع بیماری‌های ویروسی مانند آنفلوانزا یکی از دلایل رواج استفاده از دستگاه‌های بخور به منظور درمان یا پیشگیری از ابتلا به بیماری است. بخور در دو نوع سرد و گرم وجود دارد.
اگرچه بخور سرد توسط برخی از متخصصان توصیه نمی‌شود اما استفاده از آن به دلیل خطر کمتر برای کودکان رواج دارد. این نوع روش بخور، به دلیل فراهم آوردن فضای بهتر برای رشد باکتری و همچنین پراکندن مواد معدنی موجود در آب در فضاست. برای کاهش این موارد توصیه می‌شود هنگام استفاده از دستگاه از بخور سرد آب مقطر استفاده شود.
بخور گیاهی
گیاهان دارویی از گذشته در درمان بسیاری از بیماری‌ها بکار گرفته می‌شدند.
استفاده از دستگاه بخور همراه با گیاهان دارویی، باعث بهره‌گیری حداکثر از تمام فواید طبیعی گیاه بدون عوارض جانبی ناشی از سوزاندن آن می‌شود. علاوه بر این که رایحه آن طبیعی بوده و با دوده نیز همراه نیست. همچنین غلظت آن از سطح بالاتری برخوردار است.
در بخورهای گیاهی، گیاه تا دمایی کمتر از دمای اشتعال و تا جایی که ترکیبات فعال آن به بخار تبدیل شوند گرم می‌شود. از این رو گیاهان را خرد کرده و یا پودر می‌کنند تا این ترکیبات به آسانی بخار شوند. گیاهان خردشده در قسمت مخصوص ریخته می‌شوند. دمای این قسمت تحت کنترل است تا حرارت گیاه را نسوزاند.
در این فرآیند هوای اطراف گیاه دارویی گرم شده و عصاره گیاه خارج می‌شود. این درحالی است که گیاه خردشده تماس مستقیم با حرارت ندارد. بخورهای گیاهی علاوه بر مصارف درمانی، موارد استفاده دیگری نیز دارند برای مثال هنگام سفر در از بین بردن بوی نامطبوع اتاق‌های هتل مؤثر بوده و یا در اتاق خواب برای کاهش استرس، آرامش‌بخشی و داشتن خواب راحت مفیدند.
همچنین استعمال بخور نعنا، رزماری و لیمو در محل کار باعث فعال شدن ذهن و انگیزش مثبت در کارمندان می‌شود. استفاده از دستگاه بخور دارای مزایای متعددی است. برای نمونه دستگاه بخور موادی مانند مونوکسید کربن، دوده و سایر عناصر آلاینده را تولید نمی‌کند.
همچنین دمای بخار تولیدشده به مقدار قابل توجهی کمتر از دوده بوده و از این رو با احتمال کمتری به بافت ریه آسیب وارد می‌کند. علاوه بر این اثر مواد مورد استفاده، به دلیل خلوص بالاتر، بیشتر بوده و برای دستیابی به نتیجه یکسان نسبت به سایر طرق استفاده به مقدار کمتری از گیاه نیاز است. از برتری‌های قابل توجه این دستگا، عملکرد سریع‌تر بخور در ورود به جریان خون نسبت به سایر روش‌های استعمال داروست.
علاوه بر این که این مواد قبل از ورود به جریان خون، توسط اسیدهای گوارشی دستخوش تغییر نیز نمی‌شوند.
بخور مؤثر
فاکتورهای متعددی در کیفیت و میزان تأثیرگذاری بخورها مؤثرند که از آن جمله می‌توان به موارد زیر اشاره کرد.
1- دمای بخور: گیاهان مختلف حاوی ترکیبات فعال متفاوتی هستند که در دماهای مختلف تبخیر می‌شوند. از این رو برای دستیابی به نتیجه بهتر و بهره‌گیری حداکثر از خواص گیاه، باید به دمای بخور توجه داشت. بدین منظور باید پس از قراردادن گیاه در محل مناسب در دستگاه بخور، ابتدا دمای دستگاه را در پائین‌ترین حد قرار داده و به مرور دمای دستگاه را زیاد کرد.
در این اثنا باید به رنگ بخار خارج شده از دستگاه توجه کرده و هرگاه بخار به رنگ زرد یا طوسی درآمد دمای دستگاه را کاهش داد زیرا رنگ بخار نشان‌دهنده دمای بیش از حد و سوختن گیاه است.
دمای مورد نیاز برای بخور گیاهی چند گیاه دارویی عبارت است از:
میخک (گلبرگ گل خشک) 125 درجه سانتیگراد تا 150 درجه سانتیگراد
اسطوخودوس (برگ) 100 درجه سانتیگراد تا 125 درجه سانتیگراد
نعنا 100 درجه سانتیگراد تا 150 درجه سانتیگراد
مریم گلی (برگ) 125 درجه سانتیگراد تا 150 درجه سانتیگراد
آویشن (گیاه) 100 درجه سانتیگراد تا 150 درجه سانتیگراد
رازیانه 125 درجه سانتیگراد تا 175 درجه سانتیگراد
قهوه 150 درجه سانتیگراد تا 175 درجه سانتیگراد
آلوئه‌ورا (مایع ژلاتینی درون برگ) 175 درجه سانتیگراد تا 200 درجه سانتیگراد
2- چگالی گیاه
3- وزن، مقدار آب و روغن یا گیاه مورد استفاده
4- یکنواختی گیاه مورد استفاده: بدین منظور باید گیاه را به قطعات کوچک خرد کرد.
5- آماده‌سازی بخش‌های مورد استفاده گیاه برای مثال برگ، روغن، عصاره و...
6- هرچه بخار قبل از تنفس، در دستگاه بیشتر ذخیره شود، ترکیبات فعال بیشتری را از دست می‌دهد.
اگرچه این میزان کاهش در چند دقیقه قابل چشم‌پوشی است اما مقدار آن در 90 دقیقه تا 50 درصد کاهش پیدا می‌کند.
7- زمان نگهداری بخار در ریه‌ها: تحقیقات نشان داده است که بین 30 تا 40 درصد بخار تنفس شده توسط ریه‌ها جذب نشده و بدون استفاده مؤثر از طریق بازدم خارج می‌شود.