مروری بر فرآیند درمانی ۱۱ ساله «ارس» پلنگ باغ‌وحش مشهد (+تصاویر)

حکیم مهر: فرآیند تشخیصی و درمانی بیماری «ارس»، تنها پلنگ باغ وحش مشهد، سبب شد این گونه ارزشمند از ۱۱ سال پیش تاکنون، هرچند کجدار و مریز به حیات خود ادامه دهد و به تعبیری می‌توان ادعا کرد انجام اقدامات موثر برای زنده ماندن این گربه‌سان بیمار از ایام تولگی تا امروز، می‌تواند به عنوان الگویی بی‌همتا در عرصه ملی و جهانی معرفی شود.

به گزارش حکیم مهر به نقل از ایرنا، کمتر فرد آگاه و آشنا به محیط زیستی است که «ارس»، این توله پلنگ ایرانی را نشناسد و برای دیگر افراد نیز اگرچه ممکن است این نام همراه با داستان زندگی پرنشیب و فرازش شناخته شده نباشد، اما نامی آشنا به گوش‌ همگان است.

ارس ۴۰ ماهه بود که در سال ۱۳۹۱ از متخلفان شکار و صید زنده‌گیری شد؛ حملات صرع از سال ۹۵ به صورت نامنظم در این توله پلنگ مظلوم و داغدیده زخم شکارچیان آغاز شد و در سال های ۱۳۹۶ و ۱۳۹۷ بود که این گونه ارزشمند، که هنوز تنها پلنگ باغ وحش مشهد است، به دلایل نامشخص دچار شدت حملات تشنجی و عصبی و تداوم آن شد.

در سال ۱۳۹۷ برای نخستین بار در کشور مراحل سی تی اسکن و ام.آر.آی با هدف تشخیص بیماری و به تبع آن تجویز صحیح، بر روی ارس انجام گرفت که مشخص شد این گونه ارزشمند دچار بیماری عصبی شده است و سیر درمان این پلنگ چندین سال است که زیر نظر جدی دامپزشکان متخصص و دانشکده دامپزشکی دانشگاه فردوسی مشهد و نیز نظارت دقیق اداره کل حفاظت محیط زیست خراسان رضوی در جریان است.

دیماه پارسال بود که چند روز بی‌حالی ارس توجه رسانه ها را به خود جلب کرد و روند آزمایش ها و درمان بار دیگر از سر گرفته شد و تیم تخصصی دامپزشکی و درمانی با هدف حفظ این گونه ارزشمند کمر همت بستند تا بار دیگر جان این توله پلنگ را در برابر بیماری پیش رونده و رو به وخامت حفظ کرده و دل دوستداران محیط زیست را شاد کنند.

ارس در سن ۴۰ ماهگی بود که در سال ۱۳۹۱ از متخلفان شکار و صید زنده‌گیری شد؛ حملات صرع از سال ۹۵ به صورت نامنظم در این توله پلنگ مظلوم و داغدیده زهر شکارچیان سنگدل آغاز شد و در سالهای ۱۳۹۶ و ۱۳۹۷ بود که این گونه ارزشمند که همچنان نیز تنها پلنگ باغ وحش مشهد است، به دلایل نامشخص دچار تداوم و شدت حملات تشنجی و عصبی شد.روند تشخیص و درمان ارس در سال گذشته موثر واقع شد و بار دیگر این گربه سان به زندگی خود در کنار بیماری غیرقابل درمانش ادامه داد، اما متاسفانه خبر بدحالی دوباره ارس پس از حدود ۶ ماه، قلب دوستداران محیط زیست را به درد آورد و بار دیگر نفس‌ها به شمارش افتاد و آنان که در جریان روند زیست ارس هستند همچنان شرایط را با نگرانی دنبال کرده و امیدوارند که تخصص و دانش متخصصان به بهبود حالش کمک کند.

پلنگ ایرانی در فهرست قرمز اتحادیه بین المللی حفاظت از طبیعت طبقه‌بندی شده و در کنار اردک سرسفید، جزو گونه‌های در معرض خطر یا (ENDANGERED) به شمار می‌رود.

پلنگ و یوزپلنگ ۲ گونه چتر هستند و گونه چتر یا سایبان Umbrella Species به جانداری گفته می‌شود که حضورش در یک محیط برای سایر گونه‌ها جنبه حمایتی دارد. به عبارت دیگر این گونه‌ها با دارا بودن گستره خانگی وسیع و نیازهای زیستگاهی گسترده با سایر گونه‌ها همپوشانی زیستگاهی دارد، بدان معنی که اگر در مسیر حفاظت از آن گام برداشته شود، سایر گونه‌ها نیز به طور غیرمستقیم حفظ می‌شوند و بر این اساس حمایت از پلنگ و یوزپلنگ آسیایی از اهمیت بسزایی برخوردار است.

پرداختن به الگوی تشخیصی و درمانی "ارس" از آن جهت مهم و ضروری است که روند درمانی این پلنگ موجب شده، خراسان رضوی در یک دهه اخیر در درمان پلنگ های زخمی و بیمار تجارب ارزنده ای اندوخته و در مراحل درمان و رهاسازی آنان در محیط زیست موفق عمل کند.

روند درمان ارس، الگوی عالی همکاری در حفظ گونه‌های ارزشمند

معاون محیط طبیعی و تنوع زیستی اداره کل حفاظت محیط زیست خراسان رضوی به خبرنگار ایرنا گفت: از اوایل سال ۹۲ که ارس را در ۴۰ ماهگی از چنگال متخلفان شکار و صید خارج کردیم، به دلیل شرایط خاص سنی و عدم امکان ادامه حیات، در باغ وحش مشهد نگهداری شد اما از سال ۱۳۹۵ بود که حملات نامنظم صرع جانش را با خطر روبه رو کرد.

«محمد عرفانی» با بیان اینکه بیماری ناشناخته این جانور در سال های ۹۶ و ۹۷ تشدید شد، بیان کرد: از همان سال بود که تیم درمانی کار کنترل ۲۴ ساعته، سونوگرافی و انگل شناسی را انجام داده و داروهای لازم را برای بهبود نسبی ارس تجویز کرد.

وی با اشاره به بی حالی ارس در دیماه ۱۴۰۱ بعد از مشاهده علائم بیماری، گفت: بار دیگر با تشکیل تیم متخصصان محیط زیست، دامپزشکی و دانشکده دامپزشکی دانشگاه فردوسی تصمیم بر بیهوشی ارس گرفته شد و بار دیگر رادیولوژی و سونوگرافی ارس و نیز اقدامات درمانی انجام شد.

عرفانی با بیان اینکه نکته قابل توجه در این چرخه درمانی این است که طبق قاعده و نگرش کلی در حیات وحش این پلنگ از همان سال ۹۱ با توجه به بیماری که به آن مبتلا بود عملا از چرخه طبیعت خارج بود، افزود: تمام تلاش ما بر کنترل بیماری و کند شدن روند پیشرفت بیماری ارس بود و خوشبختانه همین امر موجب شد ارس تا کنون زنده بماند.

وی با اشاره به اینکه عمر گونه پلنگ در شرایط طبیعی حدود ۱۸ سال است، اظهار کرد: تلاش ها و اقدامات تشخیصی و درمانی در قالب یک کار تیمی و با حضور متخصصان موجب شد ارس تا کنون ۱۱ سال به زندگی خود ادامه دهد و عملا سن پیری را نیز تجربه کند.

درمان ارس، الگوی منحصربه فرد درمان در حیات وحش

عرفانی با بیان اینکه روند درمانی ارس موجب شد که یک الگوی مناسب و عالی از همکاری بین‌بخشی در استان ایجاد شود، بیان کرد: همکاری محیط زیست، شبکه دامپزشکی، دانشکده دامپزشکی و مدیریت باغ وحش مشهد در این روند تجربه ارزشمند ملی و جهانی را در روند درمان به وجود آورد که قابلیت استفاده در حفظ سایر گونه های ارزشمند گربه‌سان و نیز سایر انواع گونه‌های حیات وحش را خواهد داشت.

وی ادامه داد: در طول سالهای گذشته تجربه درمان ارس موجب شد که چندین بار موفق به تیمار و بازگرداندن گونه های مختلف حیات وحش به زیستگاههای اصلی‌شان داشته شویم و این امر را مدیون تجارب حاصله از درمان "ارس"، به عنوان تنها پلنگ باغ وحش مشهد هستیم.

عرفانی تاکید کرد: دستاوردهای کسب شده را مدیون ارس هستیم و نام این گونه ارزشمند و تجربیات آن همیشه ماندگار است و الگوی این مدل را می توان به سطح کشور و حتی جهان نیز ارائه کرد زیرا تجربه توله پلنگ باغ وحش مشهد در دنیا بی نظیر و یگانه است.

تشخیص صحیح، رمز ادامه حیات پلنگ پیر باغ وحش مشهد

«دکتر جواد خوش‌نگاه» سرپرست تیم درمان تخصصی ارس نیز در دیماه سال گذشته بر منحصربه فرد بودن فرآیند تشخیصی و درمانی این پلنگ تاکید کرده و به خبرنگاران گفته بود: حمله ویروسی به سلول های مغزی و عفونت ایجاد شده، عامل اصلی بی‌حالی "ارس"، در کنار بیماری عصبی قدیمی این گونه ارزشمند است.

وی ادامه داد: خوشبختانه بیماری ارس کنترل شده است و در ببرهای بنگال و شیرهای آفریقایی طی سالهای اخیر شیوع بیماری مشابه بیماری ارس مشاهده شده است، اما این گونه ها تلف شدند اما خوشبختانه به دلیل تشخیص صحیح بیماری عصبی این پلنگ در سال ۱۳۹۷ و تجویز درست دارو و همچنین شرایط خوب نگهداری و محیط، شاهد ادامه حیات ارس هستیم.

خوش‌نگاه با اشاره به اینکه در حالت خوشبینانه پلنگ در طبیعت به صورت میانگین ۱۵ سال عمر می‌کند، اظهار کرد: اعتقاد داریم ارس که اکنون وارد ۱۱ سالگی شده میزبانی خوبی در بیماری داشته و مقاومت بدنی بالایی دارد و البته نمی‌توان به صورت علمی پیش بینی کرد که این پلنگ تا چند سال عمر می‌کند.

سرپرست تیم درمان ارس در سال ۱۴۰۱ بیان کرد: طی یک دوره یک تا ۶ ماهه دوباره پس از مصرف داروهای آنتی بیوتیک و تداوم داروهای قبلی با انجام آزمایش روند بیماری را کنترل خواهیم کرد.

بار دیگر حال ارس ناپایدار شد

معاون محیط طبیعی اداره کل حفاظت محیط زیست خراسان رضوی گفت: این روزها به دلیل پیشرفت بیماری این گونه ارزشمند جانوری حال مساعدی ندارد.

عرفانی افزود: در سال ۱۳۹۷ برابر اعلام متخصصان دانشگاه فردوسی مشهد و بر اساس مستندات آزمایشگاهی و پاراکلینیک (به ویژه ام آر آی مغز و پی سی آر نمونه های گرفته شده از بیمار)، بیماری قطعی ارس، ابتلای شدید به ( CDV) دیستمپر سگ‌سانان اعلام شد.

وی بیان کرد: دیستمپر، بیماری ویروسی مخصوص سگسانان است که در مواردی نادر در گربه سانان و پلنگ های شرق کشور نیز دیده شده است؛ در فرم نوروتروپ ویروس شبکه اعصاب مرکزی حیوان درگیر می‌شود که منجر به بروز علایم عصبی و عدم هوشیاری و حملات صرعی می شود.

وی با بیان اینکه اکنون حال این گونه ارزشمند مساعد نیست، اظهار امیدواری کرد که ارس این دوره را نیز با مقاومت بدنی بالای خود از سر بگذراند.

ثبت مثلث بی‌نظیر همکاری در درمان ارس

معاون سلامت اداره‌ کل دامپزشکی خراسان رضوی گفت: همکاری و مشارکت سه جانبه اداره کل محیط زیست، اداره کل دامپزشکی و دانشکده دامپزشکی در طول سالهای اخیر موجب شد که ساختاری موثر از همکاری های بین دستگاهی برای حفاظت و صیانت از حیات وحش استان شکل گیرد.

«دکتر محمود قربانزاده» بیان کرد: تمام ۶ تا هفت سال آخر از عمر ارس، که بیماری درمان ناپذیرش با علایم حاد ظهور کرد، در حقیقت مرهون همکاری های تشخیصی و درمانی موثری بود که در ادامه حیات آن نقش داشت.

وی تاکید کرد: هم اکنون نیز که شاهد حال ناخوش ارس هستیم این اداره کل آماده هرگونه همکاری در تشکیل تیم تخصصی برای درمان ارس است.

قربانزاده گفت: علاوه بر این دامپزشک مقیم باغ وحش مشهد نظارت و مانیتورینگ کامل بر ارس را بر عهده دارد.