گفت‌وگو با «دکتر سارا بصیری» مدیر گروه بهداشت مواد غذایی دانشکده دامپزشکی دانشگاه شیراز درباره زئونوزها

حکیم مهر: به هر نوع بیماری عفونی که به طور طبیعی از حیوان (عموما مهره‌داران) به انسان منتقل شود، «زئونوز» می‌گویند.

به گزارش حکیم مهر به نقل از علم و فناوری، یکی از موضوعات پرچالش موضوع بیماری های مشترک بین انسان و حیوان است. حدود 75 درصد از بیماری های نوظهور مانند کرونا ، منشاء جانوری دارد، حدود 60 درصد کل (عوامل بیماری زا)، بین انسان و دام مشترک هستند، ضرر و زیان اقتصادی به دلیل کاهش تولید فراورده های دامی، مرگ و میر دام ها ، معدوم کردن دام ها جهت کنترل بیماری ها بسیار زیاد است و خطر بیماری های قابل انتقال بین حیوان و انسان در ایران با وجود کشورهای آلوده در همسایگی ما تشدید می شود.

در همین خصوص گفتگویی داشتیم با «دکتر سارا بصیری» عضو هیأت علمی و مدیر گروه بهداشت و کنترل کیفی مواد غذایی دانشکده دامپزشکی دانشگاه شیراز که در ادامه می دانید: 

بیماری های مشترک بین انسان و دام چیست؟

هر بیماری یا عفونتی از حیوانات مهره دار به انسان یا از انسان به حیوان قابل انتقال می  باشد که به عنوان بیماری مشترک بین انسان و دام طبقه بندی می شود و  حدود ۲۰۰ نوع بیماری تاکنون شناسایی شده است . زئونوزها یک نگرانی  بزرگ برای سلامت عمومی و یک خطر مستقیم برای سلامت انسان هستند که می توانند به مرگ فرد مبتلا نیز منجر شود. این بیماری ها توسط طیف وسیعی از عوامل بیماری زا از جمله باکتری ها، ویروس ها، انگل ها و غیره ایجاد می شود.

عوارض زئونوزها را بیشتر برای مردم توضیح دهید.

زئونوزها اثرات بی شماری بر سلامت انسان و حیوانات دارند که از جمله می توان به حذف نیروی کار و کاهش عملکرد حین دوره بیماری، مصرف آنتی بیوتیک در اثر درمان ناقص و مصرف بی رویه آنتی بیوتیک ها در درمان دام و انسان، جداسازی و قرنطینه محدودیت در حمل و نقل حیوانات، برنامه های درمان و واکسیناسیون، بازرسی گوشت و شیر و امنیت زیستی ، خسارت اقتصادی به واسطه اقدامات ضروری برای کنترل بیماری ها اشاره کرد.

بیماری های مشترک را به تفصیل بیان کنید.

 بطور کلی برخی از مهمترین بیماری ها را در سه دسته بیماری های مختلف از حیوانات اهلی و بیماری های منتقله از حیوانات خانگی و همراه می توان نام برد. بیماری های منتقله از حیوانات اهلی نقش بسزائی در انتقال بیماری های مختلف به انسان را دارند . حدود ۶۰ درصد از بیماری های عفونی انسان از حیوانات مهره دار سرچشمه می گیرند. از بین اینها می توان به سیاه زخم اشاره نمود که اهمیت بهداشت عمومی قابل توجهی را دارد. این بیماری از تماس نزدیک با حیوانات آلوده مانند گاو و بز یا محصولات آنها مثل پوست، گوشت و استخوان به انسان منتقل می شود. ضایعات می تواند در سه فرم پوستی، گوارشی و ریوی باشد. هاری یکی از کشنده ترین بین انسان و دام است که سگ ها ناقل اصلی ویروس هاری هستند. از جمله حیوانات دیگر گربه ها و شغال ها نیز ویروس هاری را حمل می کنند. انسان ها از طریق گاز گرفتن توسط دام آلوده به هاری مبتلا می‌شوند و عمق زخم و محل آن ویروس را می تواند بر زمان ‌علائم هاری ثاتیر می‌گذارد. شایعترین علائم این بیماری هیجان ،گیجی و توهم که در نهایت به دلیل مشکلات تنفسی می تواند به مرگ فرد منجر شود.

بیماری های مشترک به مواد غذایی را توضیح دهید.

آب و غذا به عنوان محیطی مناسب برای انتقال بیماری به انسان مطرح می‌ باشند. سالمونلا، رتکابولیپمک، اشریشیا کلای از طریقه فرآورده‌های غذایی با منشأ دامی آلوده به صورت خام یا نیم پز به انسان منتقل می شوند. علاوه برمواد غذایی با منشأ دامی، سبزیجات آلوده نیز می توانند در انتقال بیماری های مشترک از جمله کیست هیداتید نقش داشته باشند. برطبق تخمین ها یک نفر از هر ده نفر در سراسر جهان سالانه غذا و آب آلوده مصرف می کنند. مصرف آب آلوده، شست و شوی میوه ها و سبزیجات با آب آلوده را می تواند در انتقال عوامل بیماری‌ زا از جمله عامل ایجاد وبا موثر دانست. حمل و نقل و کشتار حیوانات بدون اقدامات احتیاطی مناسب، مصرف غذای خام یا نیم پز، شست و شوی نامناسب سبزیجات، افزایش جمعیت افراد دارای نقص سیستم ایمنی در جامعه و عدم اطلاع مناسب درمورد بهداشت و سلامت مناسب از عوامل موثر در این گروه از  بیماری ها است .

راه های انتقال بیماری های ‌مشترک به انسان از چه طریقی است؟

 تماس مستقیم یا غیرمستقیم انسان با دام‌ زنده، لاشه و محصولات دامی از جمله پوست و احشا، گزش کنه ، گاز گرفته شدن توسط دام‌ بیمار، استنشاق ذرات آلوده در مکان های با تهیه ناکافی و در برخی موارد نیز امکان انتقال بیماری از مادر آلوده به جنین نیز وجود دارد.

وضعیت بیماری های مشترک حیوان و انسان در استان فارس چگونه می باشد؟

مواردی از بیماری های مشترک در فصول مختلف سال در استان فارس مشاهده شده است از جمله بیماری های وبا، تب کریمه کنگو، سالک که شایع می باشد و بیشتر در  فصل تابستان است. گسترش موارد بیماری کیست و هیداتیدو مواردی از مرگ درهاری در استان از موارد دارای اهمیت می باشد. همچنین مصرف شیر خام، پنیر خام تازه تهیه شده در شرایط غیربهداشتی و تماس غیر ایمن با گاو و گوسفندهای آلوده خصوصاً در فصل زایش دام می تواند زمینه آلودگی هم استانی های عزیز به بیماری تب مالت را فراهم کند .

راه های جلوگیری از انتقال بیماری ها از حیوان به انسان را توضیح دهید.

روش های پیشگیری برای هر نوع بیماری مشترک می‌تواند متفاوت باشد. عمده ترین روشهای موثر رعایت ضوابط بهداشتی در پرورش دام، تامین خوراک از منابع ایمن، انجام صحیح فرآیند واکسیناسیون در زمان مناسب ، تشخیص غربالگری در جمعیت های دامی ، جداکردن و درمان دام های آلوده و در صورت ضرورت حذف بهداشتی دام های بیمار از روش های کنترل این بیماری در جمعیت های دامی و کاهش احتمال انتقال آنها به جامعه انسانی می باشد . همچنین رعایت قوانین و مقررات مربوط به ایزوله سازی، قرنطینه و نظارت بر اجرای صحیح آن، رعایت موازین بهداشتی هنگام تماس با دام اعم از پوشش مناسب و شستشو و ضدعفونی صحیح دست ها، تقویت  سیستم ایمنی بدن، ضدعفونی کامل مواد و مناطق آلوده، درمان صحیح و کامل بیماران و جلوگیری از نیمه رها کردن درمان روش های انتقال و پیشگیری در کنترل بیماری در جامعه انسانی موثر است.

کلام پایانی.

در بیماری های مشترک بسیاری از زئونوزها قابل پیشگیری هستند که این امر نیازمند سیستم یکپارچه بهداشتی است. باید به این نکته توجه کرد که سلامت انسان در گروه  سلامت دام ها می باشد و برای پرورش دام سالم‌، رعایت اصول بهداشتی پرورش و تغدیه دام از واجبات است. به منظور پیشگیری و کنترل بیماری ها از جمله بیماری های مشترک انسان و دام همکاری و مشارکت پرسنل بخش های مختلف برای اجرا و نظارت بین بخش های انسانی، حیوانی و محیطی به شدت مورد نیاز است. رسانه ها و شبکه های اجتماعی نیز می توانند نقش بسزائی در  افزایش آگاهی عمومی برای کنترل بیماری های مشترک انسان و دام را داشته باشند.