جبیر در معرض خطر انقراض

حکیم مهر -  سازمان حفاظت محیط زیست با حمایت سایپا گونه آهوی ایرانی را به مدت 5 سال مورد حمایت ویژه قرار می دهد. طرحی که سازمان محیط زیست آنرا تدوین کرده و به مقامات این گروه خودروسازی تحویل داده و همین روزهاست که مدیرعامل سایپا با امضای آن ، کار را نهایی کند.
طبق آمارهای سازمان محیط زیست هم اکنون 18 هزار رأس آهو در زیستگاههای حفاظت شده و 7 هزار رأس نیز در مناطق آزاد زیست می کنند. 25 هزار رأس آهو در انتظار تصویب نهایی طرح محیط زیست و سایپا هستند تا شرایط زیست بهتری داشته باشند و نسلشان از خطر انقراض خارج شود گرچه کارشناسانی نظیر کامبیز بهرام سلطانی معتقدند که آهو ، گونه در خطر نیست .
درباره این اظهار نظر با دکتر برهان ریاضی به گفت و گو نشستیم.

*برخی از کارشناسان اعتقاد دارند که آهو ، گونه در خظر نیست. آیا شما هم چنین اعتقادی دارید؟

ما در ایران دو نوع آهو داریم. یک نوع همان آهوی معمولی است که اسم آهوی گواتردار روی آن گذاشته اند. یک نوع هم که جثه ریزتری دارد ، جبیر است. جبیر در دشت های بیابانی زیست می کند که این دو نوع تفاوت هایی با هم دارند. نوع ماده آهوی گواتردار شاخ ندارد اما نوع ماده جبیر شاخ دارد. به اعتقاد من جبیر یک گونه به شدت در خطر است. متاسفانه شما دیگر نمی توانید گله های جبیر در دشت های ایران پیدا کنید. نهایت 5 رأس جبیر را کنار هم ببینید. اگر ما بخاهیم شرایط یک گونه را بررسی کنیم و بگوییم که آیا این گونه در خطر است یا نه باید به گذشته نگاه کنیم. باید دید شرایط پیشین چه بوده است. ما در گذشته های دور هیچ دشتی نداشتیم که در ان گله های اهو زیست نکنند اما حالا چه ؟

*پس شما جبیر را گونه در معرض خطر انقراض می دانید؟

بله . ضمن اینکه انکارناپذیر است که شمار آهو در ایران به شکل بسیار نگران کننده ای کاهش یافته. در تهران خودمان و در دشت سرخه حصار فقط چند رأس آهو مشاهده می شود. دیگر آهو در این نزدیکی ها نمی بینید تا دشت سهرین زنجان و یا دشت موته. روزگاری در تمام دشتهای ایران گله های آهو داشتیم. امروز فکر کنم فقط در 8 نطقه ما جمعیت آهو می بینیم.

*اخیرا سازمان محیط زیست با همکاری گروه سایپا یک برنامه 5 ساله برای حمایت از گونه آهوی ایرانی تدوین کرده است. به نظر شما مهمترین اقدامی که باید برای حفاظت از این گونه انجام داد ، چیست؟

اول از همه جلوی تخریب زیستگاه ها گرفته شود. سپس شکار بی رویه متوقف شود. به هر حال آهو در دشت زندگی می کند نه در مناطق کوهستانی. همین نوع جبیر ممکن است در تپه هی ماهوری هم زیست کند اما در مناطق کوهستانی نه. جبیر ممکن است بدون آب هم چندی روزی سر کند. پس نقطه شروع احیای زیستگاهها و جلوگیری از تخریب آنهاست.شما ببینید در برخی زیستگاهها جمعیت آهو اضافی است. نباید باعث شد جمعیت آهو مصنوعی افزایش یابد. ما باید تعدد مراکز زیستگاه داشته باشیم. ضمن اینکه آهوی هر منطقه سازگار با منطقه خودش است. نمی توان آهو از جنوب برداشت و به به شرق برد. نکته اینکه به خصوص باید روی زیستگاههای جبیر تأکید کرد و آنها را گسترش داد. از سوی دیگر حتما می دانید که نسل آهو زمانی روز به انقراض نهاد که جیپها و موتورسیکلتها آمدند. زمانی شکار آهو با اسب بود. آهو خسته می شد اما اسب هم خسته می شد اما آیا موتورسیکلت خسته می شود؟ دومین حرکت این است که واقعا جلوی شکار گرفته شود.

*برخی از زیستگاهها نیز در حال تخریب هستند...

بله و باید جلوی آنها را گرفت. تخریب زیستگاه یعنی اینکه آهو ممکن است به کنار جاده بیاید و یا وارد مزرعه شود که مساوی است با تیر خوردن. از سوی دیگر به بهانه پرورش شتر بسیاری از زیستگاههای بیابانی جبیر در حال تخریب است.

*اخیرا سازمان محیط زیست برای احیای گونه آهو در برخی استانها مثل اردبیل که همان دشت مغان باشد یا دشتهای مرکزی اقداماتی انجام داده است. آیا این گونه اقدامات در احیای آهوان این مناطق جواب می دهد؟

اگر از نزدیک ترین زیستگاه آهو را زنده گیری کنند . به این دشتها انتقال دهند می توان گفت که اقدام امیدوارکننده ای است. من مثالی بزنم. چندی پیش اداره محیط زیست یزد برای احیای گور ، به جای اینکه از منطقه بهرام گور در جنوب استان فارس گور را به بیابانهای یزد انتقال دهد ، چندین رأس گور از سمنان گرفت . چون زنده گیری گور از سمنان آسان تر بود. این اقدام قطعا جواب نمی دهد چرا که بدون مطالعات ژنتیکی این کار را کردند. برای احیا آهو در برخی مناطق باید از زیستگاههای اطراف آهو گرفت و رهسازی کرد.