آشنایی با اسب نژاد قره‎باغ + عکس / دکتر سید مجتبی مرتضوی

حکیم مهر - آشنایی با اسب نژاد قره‎باغ + عکس / دکتر سید مجتبی مرتضوی

 دکتر سید مجتبی مرتضوی - آشنایی با اسب نژاد قره‎باغ

اسب قره باغ یا به زبان ترکی آذری "قره باغ آتی "یک اسب سواری و مسابقه بوده و خاستگاه آن منطقه قره باغ واقع در جنوب قفقاز است. این ناحیه همواره جزیی از جمهوری آذربایجان بوده که اکنون تحت اشغال نیروهای ارمنستان می‎باشد.

اسب قره باغ به دلیل فرمانبرداری عالی ، نجابت و سرعت خوب همواره مورد توجه بوده است. این نژاد از تلاقی "آخال ته که "،پرشین ،کاباردین و اسب ترکمن به وجود آمده است. البته خود اسب قره باغ در تشکیل اسب "دان" روسی در قرن 19 نقش و تأثیر اساسی داشته است. در حال حاضر عمدتاً این نژاد در آذربایجان نگهداری می‎شود ولی اغلب آن‎ها مخلوطی از عرب – قره‎باغ هستند و تعداد این اسب ها زیر 1000 راس و متأسفانه در حال انقراض می‎باشند و هم در جمهوری آذربایجان و هم در آذربایجان ایران تلاشی برای خالص سازی و بقاء این حیوان انجام انجام نمی‎شود.

مشخصات نژادی:

اسبی است پرطاقت، قوی، محکم و ثابت قدم و بی لغزش). جثه حیوان چندان بزرگ نیست، 14 تا 15 وجب یا 145 تا 150 سانتی متر. سر حیوان کوچک اما زیبا بوده و پیشانی پهن دارد که در این پیشانی معمولاً یک لکه سفید که به زبان محلی به آن " قاشقا " می گویند وجود دارد. سوراخ های بینی قابلیت خوبی برای اتساع دارند. گردن بالا، ارتفاع متوسط و البته ظریف و عضلانی است. بدن حیوان فشرده و متراکم بوده و عضلانی و خیلی شکیل است. شانه ها راست و عمودی و سینه عضلانی عمیق و کپل سراشیب و پاهایی دراز و زیبا و البته خیلی قوی و مفاصل حیوان کوچک است. پوست حیوان نازک و نرم و دارای موهایی است که کمی براق هستند. رنگ اغلب اسب‎های قره‏باغ کهر ،سمند با رنگ طلایی مخصوص و گاهی نیله یا خاکستری است. همواره دارای نشانه های سفید در پیشانی و خط گورخری در محل اتصال دم به تنه می باشد. از تیره های نژاد قره باغ  اسب دیل بوز به رنگ کهر و اسب سیاووش به رنگ کهر روشن و اسب "ایلی سو "به رنگ نیله است که این تیره را بیشتر در جمهوری نخجوان اطراف شاهبوز می توان یافت. علاوه بر سرعت و چابکی،اسب قره باغ به داشتن قدرت تحمل زیاد و وفاداری و فرمانبری مشهور است.

تاریخچه نژاد قره باغ:

اسب قره‏باغ قرابت زیادی به (آخال ته که) ترکمنستان و (اسب ترکمن) ایران دارد. برخی از مورخان معتقدند در زمان های دور این اسب ها از یک منشا بوده‏اند و تأثیر بسیار زیادی در توسعه نژاد عربی داشته‏اند. برخی از منابع تاریخی هم بر این باورند که در زمان تهاجم اعراب در قرون 8 و 9 ده ها هزار از اسب هایی با رنگ سمند طلایی با مشخصات قره باغ توسط مهاجمین گرفته شده بودند.

همچنین برخی از مدارک نشان می دهند "ابراهیم خلیل"، خان خانات قره باغ در سال های 1736 الی 1806 صاحب یک گله 3 تا 4 هزارتایی اسب بوده که اکثر آن‎ها از نژاد قره باغ بوده‌اند. از قرن 19 به بعد این اسب ها در اروپا هم پرورش داده شدند. در یکی از بزرگترین حراجی‎ها در سال 1823 یک کمپانی انگلیسی 60 راس مادیان خالص قره باغ را از "مهدی – قلی خان " اتیبآخرین حکمران خانات قره باغ خریداری کرد. علیرغم اینکه از تعداد اسب های قره باغ در جنگ ایران و روسیه کمتر شد و خلوص این نژاد دست نخورده باقی ماند بعد از مهدی فلی خان دختر وی "ناتوان خورشید بانو" از این حیوان محافظت نمود و طی قرن 19 در فستیوال‏های مختلف موفقیت های زیادی را کسب کرد. در سال 1867در پاریس اسب "خان" مدال نقره کسب کرد و اسب دیگر به نام "میمون" در فستیوال شوروی دوم شد و اسب دیگر وی به نام "ال یتمز"یا دست نیافتنی در امپراطوری روسیه به اسب امپراطوری سرتیفیکات نام گرفت.

اسب نژاد قره‎باغ نقش اساسی در تعریف نژاد اسب روسی "دان" دارد. در سال 1836 ژنرال متدوف روسی و ارمنی الاصل، اسب‎های خود را که حدود 200 رأس آنها از نژاد قره‏‎باغ بودند به یک پرورش دهنده اسب در ناحیه دان روسیه فروخت که این اسب ها در توسعه و بهبود خصوصیات نژادی اسب دان در قرن بیستم کمک بسزایی نمودند.

در قرن بیستم دوباره تعداد اسب های نژاد قره باغ به دلیل جنگ های قومی و مذهبی در قفقاز و خصوصاً ناحیه ریالره باغ به سرعت کاهش یافت و در سال 1905 تمام زحمات خان‏های قره باغ و ولیعهدان آنها به باد رفت و فرزندان این اسب‏ها به دلیل تلاقی های ناخواسته دچار تغییراتی ناخوشایند شده و برخی صفات نامرغوب مثل کاهش سایز را متحمل گردیدند.

در سال 1949 پرورش اسب قره باغ با خصوصیات خالص نژادی مجدداً در منطقه " آغدام " آذربایجان مجدداً احیاء شد. در سال 1956 یک سیلمی نژاد قره باغ به نام "زامان" به همراه یک رأس آخال ته که به نام "مه له گوش" از سوی شوروی به ملکه الیزابت دوم اهداء شد.

متاسفانه 20 سال قبل اسب قره باغ یک دوره نزول سخت را طی اشغال نیروهای ارمنی سپری نمود. در موقع اشغال شهر آغدام اکثر این اسب‏ها از قشلاق‎های منطقه " برده " و آغدام برده شده و به دلیل عدم توانایی مالی ارمنی ها در نگهداری و نیز به دلیل اینکه این اسب ها در دنیا به نام قره باغ شناخته شده اند ازبین برده شدند. همچنین جمعیت خیلی کم روستایی ارمنی ها دلیلی دیگر بر عدم نگهداری صحیح از این اسب ها بود.

متاسفانه الان در جمهوری اذربایجان هیچ کار تحقیقاتی در باره این نژاد صورت نمی‏گیرد و اقبال طرفداران اسب به نژادهای اروپایی بیشتر  است. در ایران هم بیشتر تیره دیل بوز در اردبیل و آذربایجان شرقی البته با درجه خلوص خیلی کمی دیده می‏شود و با اقبال اسب سواران به نژادهای عربی عراقی این نژاد در ایران هم  کمتر مورد توجه قرار می گیرد!