حکیم مهر: با وجود تجربه‌ی یکصدساله ایران در حوزه تولیدات واکسن، اما اکوسیستم دانش‌بنیان و فناوری کشور تنها سابقه ۱۰ ساله دارد، اما با وجود همین سابقه یک‌دهه‌ای نیز تاکنون توانسته است دستاوردهای چشمگیری را در کارنامه خود به ثبت برساند که از مهمترین عملکردهای این حوزه می‌توان به پیشرفت و خودکفایی در صنایع استراتژیک تولید و تامین تجهیزات پزشکی برای درمان بیماران در کشور آن‌هم در شرایط تحریم، اشاره کرد.
به گزارش حکیم مهر به نقل از ایسنا، از زمان تایید حضور ویروس کرونا در ایران در اواخر بهمن ۱۳۹۸ و شیوع و فعالیت این پاندمی تا اواسط سال ۱۴۰۱، کشور حدود سه سال با چالش‌ها، مسایل و مشکلات مهم، عدیده و البته عجیب و غریبی در حوزه سلامت و بهداشت و درمان دست و پنجه نرم کرد و هزینه‌های زیادی اعم از سرمایه‌های مادی و انسانی و غیره داد و البته به کمک اقدامات گسترده‌ی پیشگیرانه، تزریق واکسن و البته با اعتماد و تکیه بر دانش و توانمندی‌های بومی و داخلی دانشمندان و تیم‌های توانمند بهداشت و درمان کشورمان آن‌هم در شرایط سخت و ناجوانمردانه تحریم‌های همه‌جانبه، صنعت داروسازی و ساخت و تولید واکسن همگام با دانش روز دنیا، جهش و پیشرفت چشمگیری را تجربه کرد؛ به‌طوری که با ساخت شش نوع واکسن "کووایران برکت"، "پاستوکووک"، "کووپارس"، "اسپایکوژن"، "فخرا" و "نورا"، ایران به فناوری تولید واکسن mRNA کرونا ورود کرد و بار دیگر ایران مقتدر و باصلابت در میدان عمل ثابت کرد که به بهترین نحو ممکن می‌تواند الگوی «ما می‌توانیم» را عملی کند.
ایران بیش از یکصد سال در حوزه واکسن‌سازی تجربه دارد و تلنگر ویروس کرونا طی سه چهار سال گذشته، بار دیگر صنعت واکسن‌سازی و تولید داور و تجهیزات پزشکی را در ایران به‌روزرسانی کرد؛ کما این‌که در کنار تولید واکسن، تولید لوازم و اقلامی مانند ماسک، مواد ضدعفونی کننده، ونتیلاتور، داروها و تجهیزات مرتبط با کرونا، وسایل حفاظتی کادر درمان و غیره، کشور در تولید این اقلام به مرحله‌ی خودکفایی و بی‌نیازی رسید و ظرف کمتر از دو سال از واردات‌کننده صرف در این زمینه، به کشوری صادرکننده تبدیل شد و صنعت داروسازی کشور نیز هم‌راستا با صنایع پیشرفته و روز دنیا، پیشرفت و حرکت کرد.
با وجود تجربه‌ی یکصدساله ایران در حوزه تولیدات واکسن، اما اکوسیستم دانش‌بنیان و فناوری کشور تنها سابقه ۱۰ ساله دارد، اما با وجود همین سابقه یک‌دهه‌ای نیز، تاکنون توانسته است دستاوردهای چشمگیری را در کارنامه خود به ثبت برساند که از مهمترین عملکردهای این حوزه می‌توان به پیشرفت و خودکفایی در صنایع استراتژیک و تولید و تامین تجهیزات پزشکی برای درمان بیماران در کشور آن‌هم در شرایط تحریم، اشاره کرد.
پیشرفت، خودکفایی و استقلال کشورمان در تولید و صادرات واکسن و انواع اقلام دارویی آنجا بیشتر جلوه می‌کند و ارزش استراتژیک، حیاتی و غرورآمیز خود را نشان می‌دهد که، هیچ‌وقت فراموش نمی‌کنیم که با شیوع سریع و همه‌جانبه پاندمی کرونا در جهان، در حالی که در وانفسای کروناویروس روزانه دهها هزار نفر در دنیا جان خودشان را از دست می‌دادند، دسترسی به واکسن و دیگر لوازم و تجهیزات بهداشتی، درمانی و غیره، خیلی سخت شده بود و واکسن‌های اعلام‌شده برای مقابله و پیشگیری از شیوع کرونا نیز در اختیار و انحصار معدود کشورهای به‌اصطلاح پیشرفته دنیا قرار داشت و اکثر دیگر کشورها نیز امکان و توانمندی تولید محلول‌های ساده ضدعفونی‌کننده، الکل، سرم و نیز حتی ماسک‌های مورد استفاده در زمان شیوع کرونا را نداشتند و به ناچار وابسته‌ی قدرت‌های بزرگ حوزه پزشکی بودند؛ همان‌هایی که ایران را تحریم کرده و در هر شرایطی حتی در دوران شیوع وحشتناک کرونا اجازه فروش و صادرات اقلام دارویی، مواد اولیه و تجهیزات موردنیاز بیماران و شهروندان ایرانی را به شرکت‌های خود و دیگر کشورهای دنیا نمی‌داده و هنوز هم نمی‌دهند.
از طرف دیگر، معرفی صنایع مهم و مادر پزشکی و دارویی کشور و البته شناساندن پتانسیل‌ها و توانمندی‌های بالقوه و بالفعل و دستاوردهای این حوزه، در کنار شناسایی مسایل، مشکلات و البته موانع موجود بر سر راه این صنعت مهم و حیاتی، می‌تواند به نقش‌آفرینی و توسعه بیشتر این صنعت مهم در اتمسفر توسعه و پیشرفت "ایران قوی" کمک کند و ضمن توسعه‌ی اشتغال و کارآفرینی، افزایش تولید ناخالص ملی و درآمدهای کشور، خودکفایی و قطع وابستگی و البته شکست تحریم‌ها و ارتقاء قدرت اقتصادی کشور، به مولدسازی سرمایه‌های راکد و جلوگیری از رکود و ورشکستگی بسیاری از بنگاه‌های تولیدی کمک کند و باعث تقویت امنیت و قدرت بازدارندگی کشور شود و به توسعه و بالندگی صنایع دانش‌بنیان، صادرات تولیدات دارویی، بهداشتی و درمانی کشور بیش‌از پیش بیانجامد.
گفتنی است، بخش قابل‌توجهی از دستاوردهای علمی و صنعتی کشور همچنان برای برخی از افراد جامعه ناشناخته باقی مانده است و انتشار اخبار، معرفی و شناساندن این پتانسیل‌ها، نقش قابل‌توجهی در ایجاد امید در بین مردم و افزایش تلاش و کوشش برای پیشرفت و توسعه کشور دارد.
یکی از صنایع مهم و باسابقه در حوزه تولیدات واکسن، «موسسه تحقیقات واکسن و سرم‌سازی رازی» است که در سال ۱۴۰۳ این موسسه یکصد سالگی خود را جشن می‌گیرد و به قول عضو فرهنگستان علوم و مدیر گروه تاریخ علم دانشنامه جهان اسلام، موسسه تحقیقات واکسن و سرم‌سازی رازی یکی از نهادهای تمدنی یک قرن اخیر ایران است.
موسسه تحقیقات واکسن و سرم‌سازی رازی یکی از نهادهای تمدنی یک قرن اخیر ایران است
«فرید قاسملو»، مدیر گروه تاریخ علم دانشنامه جهان اسلام با بیان این‌که سال ۱۴۰۳ صدمین سال نخستین کوشش برای راه‌اندازی موسسه رازی با هدف ساخت سرم در کشور است، می‌گوید: موسسه تحقیقات واکسن و سرم‌سازی رازی، یکی از نهادهای تمدنی یک قرن اخیر ایران است که در پرتو تاریخی حدود ۱۰۰ سال حضور مداوم، توانسته جایگاهی مهم و تاثیرگذار در عرصه بهداشت و سلامت کشور به دست آورد.
قاسملو می‌گوید: این یک واقعیت است که واکسن‌ها بیش‌از هر اختراع پزشکی دیگری، جان انسان ها را نجات داده و گواه خوبی بر قدرت علم و نبوغ انسان به شمار می‌آیند و این حقیقت، موردتایید تمام تاریخ‌نگاران پزشکی در سراسر جهان است.
وی معتقد است: ما در حال مرور دوران بلوغ موسسه‌ای هستیم که سنت صدساله دارد و کوشش آن در یک‌قرن گذشته چکیده مهمترین دستاوردهای پزشکی نوع بشر در تمامی تاریخ گذشته‌ی خود و پایدار به پرداختن به نبوغ آمیزترین دستاوردهای پزشکی بشر بوده است.
قاسملو با بیان این‌که جایگاه امروز موسسه رازی، دستاوردی بسیار بزرگ است، تاکید می‌کند: باید آن را دست بالا گرفت و به عنوان یک ارزش‌افزوده‌ی مهم تاریخ پزشکی کشور به همگان معرفی کرد و البته در پرتو این سنت پزشکی ملی، در زمینه تولید واکسن و سرم، مطالبه‌گر نیز بود.
عضو فرهنگستان علوم با تاکید بر پاسداشت یکصدسالگی موسسه رازی در سال‌جاری(۱۴۰۳)، این امر را برای مطالبه‌گری موسسه رازی و کوشش برای رفع مشکلات آن در کنار بحث‌های آینده‌پژوهانه و بررسی ایده‌آل‌های نظام بهداشت و درمان کشور طی قرن دوم فعالیت این موسسه بزرگ، ضروری می‌داند.
قاسملو معتقد است: حضور فراگیر، غیرمنقطع و بزرگ موسسه رازی در حوزه بهداشت کشور در پرتو فعالیت انسان‌هایی بوده است که شیره‌ی جان خویش را بر سر آرمان‌ها و دغه‌دغه‌های خود فدا کرده‌اند چراکه در و دیوار و دستگاه‌ها به خودی خود نمی‌توانند سنت علمی بیافرینند و لذا باید از بزرگان و هزاران نفری که طی یک قرن گذشته هر کدام قدمی برای اعتلای موسسه برداشته‌اند و نامی از آنها در جایی برده نشده است، یاد کرد و خاطره و نام ایشان را زنده نگه داشت.
موسسه رازی در تولید واکسن کرونا هم خوش درخشید
در همین زمینه، «دکتر علی اسحاقی» رییس موسسه تحقیقات واکسن و سرم‌سازی رازی اظهار می‌کند: موسسه رازی در سال ۱۳۰۳ تاسیس شد و امسال جشن یکصدمین سال تاسیس خود را برگزار خواهد کرد.
دکتر اسحاقی با اشاره به این‌که تولید، تحقیقات و توسعه محصولات بیولوژیک، ماموریت‌های اصلی موسسه رازی است، اظهار می‌کند: تحقیقات حوزه دامپزشکی نیز از وظایف این موسسه است و اولویت‌های کشور در این بخش توسط محققان موسسه رازی، پژوهش و محصولات موردنیاز ساخته می‌شود. این موسسه در طول سال‌ها فعالیت خود موفق به تولید واکسن‌های زیادی در حوزه دام، طیور و انسانی شده است.
به گفته‌ی رییس موسسه تحقیقات واکسن و سرم‌سازی رازی، این موسسه از مجموع ۹ واکسن انسانی تولید داخل، ۷ مورد را تولید می‌کند.
این مسئول همچنین می‌گوید: علاوه‌بر این، ۹۰ درصد واکسن‌های دامی کشور که سالانه چیزی بین ۳۵۰ تا ۴۰۰ میلیون دُز است هم، در این موسسه تولید می‌شود.
وی همچنین به دستاوردهای این موسسه در حوزه تولید واکسن‌های طیور اشاره می‌کند و می‌گوید: موسسه رازی سالانه ۳.۵ تا چهار میلیارد دُز واکسن طیور و دام کشور را در کنار بسیاری از فرآورده‌های آزمایشگاهی و سرم‌های درمانی ضدمار و عقرب‌گزیدگی تولید می‌کند.
رییس موسسه رازی در بخش دیگری از صحبت‌های خود با اشاره به این‌که موسسه رازی در تولید واکسن کرونا هم خوش درخشید، می‌گوید: در مجموع پنج میلیون دُز از واکسن تولیدی این موسسه به ارزش ۹۲۰ میلیارد تومان خریداری شد. علاوه‌بر این سه میلیون دز دیگر هم تولید شده بود که به دلیل کنترل بیماری خریداری نشد.
اسحاقی می‌افزاید: همه تولیدات موسسه رازی در سه حوزه انسان، دام و طیور، حاصل تحقیقات پزشکی و دامپزشکی درون موسسه است و بسیاری از نیازهای کشور ایران به انواع واکسن‌های پزشکی و دامپزشکی با تولیدات موسسه رازی تامین می‌شود.
این مسئول تاکید می‌کند: باید در بحث خرید تولیدات و قیمت آنها حمایت‌های بیشتری صورت بگیرد تا موسسه بتواند اهداف خود را در بحث تولیدات جدید، تحقیق و توسعه و... به درستی پیگیری کند.
مؤسسه تحقیقات واکسن و سرم‌سازی رازی ۶ شعبه در کشور دارد
مؤسسه تحقیقات واکسن و سرم‌سازی رازی، همچنین ۶ شعبه در کشور دارد که شعبه‌ی شمال‌شرق آن در مشهد راه‌اندازی شده است.
رئیس مؤسسه تحقیقات واکسن و سرم‌سازی رازی شعبه شمال شرق کشور، می‌گوید: سالانه بیش‌از ۳۶۰ میلیون دُز واکسن در مؤسسه رازی مشهد تولید می‌شود.
«حمیدرضا فرزین» اظهار می‌کند: در حال حاضر بیش‌از ۸۰ فرآورده مختلف از جمله انواع واکسن‌های مورد مصرف پزشکی، دامپزشکی (دام و طیور) و انواع آنتی‌ژن‌های تشخیصی توسط این موسسه تولید می‌شود که در منطقه در نوع خود هم از نظر تنوع محصولات و هم از نظر تکنولوژی تولیدات منحصر به‌فرد است.
وی با بیان این‌که شعبه شمال‌شرق این مؤسسه، قدیمی‌ترین شعبه در میان ۶ شعبه کشور است، یادآور شد: این مجموعه در سال ۱۳۲۸ تأسیس شده است. واکسن گامبورو ۲۵۰۰ دُزی، به میزان ۲۰۰ میلیون دُز در سال، واکسن گامبورو ۵۰۰۰ دُزی به میزان ۱۰۰ میلیون دُز در سال، واکسن آفروتوکسی با میزان تولید سالانه ۱۵ میلیون دُز و واکسن قانقاریا با میزان تولید ۱۶ میلیون دُز سالانه، از جمله تولیدات فعلی این شعبه است که بیش‌از ۸۰ درصد نیاز کشور را پوشش می‌دهد.
رئیس مؤسسه تحقیقات واکسن و سرم‌سازی رازی شعبه شمال‌شرق کشور با اشاره به این‌که این مؤسسه تنها مجموعه تولیدکننده واکسن در کشور است، می‌گوید: سالانه بیش‌از ۳۶۰ میلیون دُز واکسن در مؤسسه رازی مشهد تولید می‌شود.
واکسن پنجگانه آنتروتوکسمی، قانقاریا و باکتری، واکسن ۶گانه آنتروتوکسمی توکسوئیدی (با تکنولوژی جدیدتر نسبت به واکسن‌های قبل) و واکسن آنتروتوکسمی شترمرغ در مرحله اخذ مجوز پخش هستند
وی درباره برنامه تولیدات آتی شعبه شمال‌شرق موسسه رازی، بیان می‌کند: تولید واکسن پنجگانه آنتروتوکسمی، قانقاریا و باکترین که واکسن بسیار خوبی از لحاظ هزینه‌های واکسیناسیون است، از جمله این تولیدات است. همچنین واکسن ۶گانه آنتروتوکسمی توکسوئیدی که تکنولوژی جدیدتری را نسبت به واکسن‌های قبل دارد، از دیگر تولیدات این موسسه است و مراحل تولید این دو فرآورده به اتمام رسیده و مراحل اخذ پروانه از سازمان نظام دامپزشکی را طی می‌کند. واکسن دیگری که مراحل تولید را طی کرده و در حال انجام مراحل نهایی است، واکسن آنتروتوکسمی شترمرغ است که تاکنون در کشور تولید نمی‌شده است.
فرزین می‌افزاید: واکسن دیگری که در حال طی مراحل تولید بوده و نتایج خوبی از آن گرفته‌ایم، واکسن نوترکیب آنفلوآنزای فوق‌حاد H۵ است که بر پایه تکنولوژی بسیار جدید سیستم‌های سلول‌های مولکولی انجام می‌شود و در دنیا کشورهایی که توانسته‌اند به این تکنولوژی دست یابند، کمتر از ۱۰ کشور هستند و همکاران ما در این شعبه موفق به تولید این واکسن شده‌اند که مراحل تست‌های آزمایشگاهی را طی می‌کند. امیدواریم بتوانیم در سال آینده این واکسن را به بهره‌برداری برسانیم، زیرا یکی از واکسن‌های بسیار خوب در حوزه واکسن‌های طیور در کشور خواهد بود.
رئیس مؤسسه تحقیقات واکسن و سرم‌سازی رازی شعبه شمال‌شرق کشور درباره صادرات تولیدات این مجموعه تولیدی به خارج از کشور، می‌گوید: صادرات از مؤسسه مرکزی که در کرج واقع است صورت می‌گیرد و عمدتاً به کشورهای منطقه از جمله عراق، افغانستان و پاکستان و برخی دیگر از کشورهای آفریقایی انجام می‌شود.
تولیدات موسسه رازی بیش‌از ۴۰۰ میلیون دلار ارز برای کشور به ارمغان آورده است
سلامتی جامعه مرهون واکسن‌ها و فرآورده‌های بیولوژیک موسسه رازی است
معاون وزیر جهاد کشاورزی نیز با اشاره به اهمیت استراتژیک و مهم مؤسسه تحقیقات واکسن و سرم‌سازی رازی در کشور، می‌گوید: تولیدات این موسسه بیش‌از ۴۰۰ میلیون دلار ارز برای کشور به ارمغان آورده و سلامتی جامعه مرهون واکسن‌ها و فرآورده‌های بیولوژیک موسسه رازی است.
«مجتبی خیام نکویی» اظهار می‌کند: موسسه رازی مهمترین مرکز دامپزشکی و تولید واکسن‌های این حوزه است.
وی به مهمترین چالش بخش کشاورزی در سال‌های پس از پیروزی انقلاب اسلامی اشاره می‌کند و می گوید: در ۴۴ سال اخیر، به‌رغم تاکیدات مکرر مقام معظم رهبری، اما بخش کشاورزی و امنیت غذایی در دولت‌های مختلف، در اولویت نبوده و بودجه و اعتبارات کمی به این بخش تعلق یافته و همین امر موجب شده نقش سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی و مراکز تابعه این سازمان که مهمترین تامین‌کننده امنیت غذایی کشور شمرده می‌شوند، به درستی تبیین نشود و مورد کم‌لطفی قرار گیرد.
معاون وزیر جهاد کشاورزی، تشکیل شورای راهبردی تحقیقات دامپزشکی به دبیری رئیس موسسه تحقیقات واکسن و سرم‌سازی رازی را، از اقدامات مهم این سازمان برمی‌شمرد و تاکید می‌کند: موسسه رازی به‌رغم تولیدات گسترده و خدمات فراوان، کمتر معرفی شده است. در حالی‌که ۹۳ درصد واکسن‌های دام، ۳۲ درصد واکسن‌های طیور، ۸۰ درصد واکسن‌های پزشکی و نیمی از سرم‌های درمانی ضد مارگزیدگی و عقرب‌زدگی کشور در این موسسه تولید می‌شود.
خیام نکویی تصریح می‌کند: در مباحث فناوری و بیوتکنولوژی که امروز به عنوان زیربنای توسعه کشور بیش‌از گذشته مورد توجه قرار گرفته، موسسه رازی پیشگام و پایه‌گذار بوده و محصولات متنوع این موسسه مویّد این مطلب است.
رئیس سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، با اشاره به اهمیت استراتژیک و مهم مؤسسه تحقیقات واکسن و سرم‌سازی رازی در کشور، می‌گوید: تولیدات این موسسه بیش‌از ۴۰۰ میلیون دلار ارز برای کشور به ارمغان آورده و سلامتی جامعه مرهون واکسن‌ها و فرآورده‌های بیولوژیک موسسه رازی است.
مجموعه سرم‌سازی رازی یکی از افتخارات و میراث صنعتی کشور است
با توجه به همین قدمت، اهمیت، تاثیرگذاری و حساسیت مؤسسه تحقیقات واکسن و سرم‌سازی رازی است که مدیرکل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان البرز به آمادگی این اداره‌کل برای ثبت ملی مجموعه سرم‌سازی رازی اشاره می‌کند و می‌گوید: ثبت ملی این مجموعه ارزشمند به حفظ اصالت و هویت موسسه رازی کمک می‌کند.
«رحیم خاکی»، در نشست مشترک بررسی ثبت ملی موسسه سرم‌سازی رازی، با اشاره به این‌که سال ۱۴۰۳ شاهد ۱۰۰ سالگی مجموعه موسسه رازی هستیم، گفت: مجموعه سرم‌سازی رازی یکی از افتخارات و میراث صنعتی کشور است و ثبت آن در فهرست میراث ملی کشور، این مجموعه ارزشمند را برای نسل‌های آینده ماندگار می‌کند.
مدیرکل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی البرز می‌افزاید: این اداره‌کل مطابق وظایف کاری خود آمادگی کامل برای ایجاد پرونده و ثبت ملی این موسسه ارزشمند را دارد.
خاکی با بیان این‌که تعامل سازنده بین دو دستگاه میراث‌فرهنگی و موسسه رازی برای حفظ این میراث از اهمیت زیادی برخوردار است، گفت: ثبت این مجموعه صرفا به حفظ دقیق‌تر بناهای باارزش تاریخی مجموعه کمک می‌کند و خللی برای توسعه و تجهیز بناهایی که در فهرست ثبت ملی قرار نمی‌گیرند، ایجاد نمی‌کند. حتی قوانین میراث‌فرهنگی در زمینه تجهیز بناهای ثبتی تسهیل‌گری دارد.
مدیرکل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی البرز، مجموعه موسسه رازی را با یک قرن قدمت، اثری ماندگار و یکی از افتخارات علمی و صنعتی کشور عنوان می‌کند که ثبت ملی آن در حفظ هویت و اصالت مجموعه بسیار موثر است.
خدا پدر موسس این مرکز رو بیامرزه دلیل شل بودن درپوش واکسن اگالاکسی مشخص نشد؟ 
