شیوع تب‌ برفکی در گناباد/ از واکسن‌ غیرمقاوم تا دفع غیربهداشتی دام‌های آلوده

حکیم مهر: خبرگزاری ایرنا نوشت:

در حالیکه شهرستان گناباد از ظرفیت ‌های زیادی در حوزه دامداری و تولید گوشت قرمز و سفید برخوردار است، اکنون گسترش بیماری تب‌برفکی به یکی از دغدغه‌های مهم دامداران این خطه تبدیل شده و صنعت دامپروری این شهرستان را مورد تهدید قرار داده است.

شهرستان گناباد با برخورداری از ۱۷ هزار و ۸۰۰ راس دام سنگین ،‌۱۰۲ هزار راس دام سبک ، ۴۰۰ واحد گاوداری، ۱۰۰ واحد پرورش مرغ گوشتی و تخم گذار، ۱۲ واحد تولیدی مواد لبنی و خوراک دام و طیور و بسته بندی گوشت مرغ و ۶ کشتارگاه طیور و دام سنگین از ظرفیت های زیادی در تولید گوشت قرمز و سفید و فراورده‌های آنها در جنوب استان خراسان رضوی برخوردار است.

از مجموع ۱۷ هزار و ۸۰۰ راس دام سنگین شهرستان گناباد، ۱۱ هزار راس در قالب ۲۰۰ واحد دامداری صنعتی و بقیه به صورت سنتی نگهداری و پرورش داده می شوند.

ابتلا به بیماری تب برفکی که از ابتدای اسفندماه سال گذشته در شهرستان گناباد و از جمله در دامداری های شهر بیدخت از توابع بخش مرکزی این شهرستان خود را نشان داد، هم اکنون در برخی دیگر از نقاط روستایی این شهرستان مانند روستای «بهاباد» در نزدیکی گناباد گسترش یافته و به یکی از دغدغه های مهم دامداران و مسوولان تبدیل شده است.

بیماری تب برفکی (Foot-and-Mouth Disease)، یکی از بیماری‌های ویروسی و بسیار واگیردار در میان حیوانات از جمله گاوها، گوسفندان و بزها است، این بیماری که به نام بیماری «دهان و پا» نیز شناخته می‌شود از طریق ویروسی به نام «آفتوویروس» منتقل می شود. عامل بیماری ابتدا با ایجاد تب شدید در دام آغاز و در ادامه باعث تشکیل تاول‌هایی در دهان و پاهای حیوان می‌شود.

بیماری تب برفکی می‌تواند به لنگش در راه رفتن و کاهش شدید توان تولیدی حیوان منجر شود، از آنجایی که این ویروس از طریق تماس با حیوانات آلوده، ابزارهای دامداری و حتی قطرات معلق در هوا انتقال پیدا می کند، مهار آن نیازمند مراقبت‌های جدی و واکسیناسیون دام‌ها است.

تب برفکی به‌عنوان یک تهدید جدی برای صنعت دامپروری در بسیاری از کشورها شناخته می‌شود و برای مقابله با شیوع آن، اقدامات سختگیرانه‌ای مانند قرنطینه و ضدعفونی محل نگهداری دام و ابزار دامداری انجام می شود.

هر چند این بیماری در بسیاری از کشورهای توسعه‌یافته کنترل شده است، اما همچنان در برخی از مناطق جهان به‌ویژه در ایران که تب برفکی بومی است، خسارت‌های اقتصادی قابل توجهی به صنعت دامداری وارد می‌کند.

استفاده از واکسن غیر مقاوم عامل ابتلا به تب برفکی در گناباد

تعدادی از دامداران گناباد اطلاع رسانی نامناسب دامپزشکی برای واکسن با کیفیت و مقاوم را عامل مهم ابتلای دامها به تب برفکی دانستند.

آنان بر این باورند که بیشتر دامداران گناباد از واکسن ایرانی «پسوک» برای واکسیناسیون دامهای خود بر علیه تب برفکی استفاده می کنند که این واکسن در عین حال که قیمت کمتر در مقایسه با واکسن های مشابه خارجی از جمله واکسن های روسی و فرانسوی برخوردار است، از کیفیت کمتر پایین تر دارد و قادر به تامین ایمنی لازم در دام های سنگین در مقابله سویه جدید تب برفکی برخوردار نیست.

یکی از دامداران شهر بیدخت از توابع شهرستان گناباد به خبرنگار ایرنا گفت:‌ دام هایی که با واکسن پسوک واکسینه شدند حتی بعد از واکسیناسیون به بیماری تب برفکی مبتلا شدند ولی دامهایی که با این واکسن واکسینه نشده بودند و چندی قبل با واکسن های مشابه و مقاوم تر واکسینه شده بودند از سطح آمادگی بیشتری برخوردار بوده و به این بیماری مبتلا نشدند.

«محمد ابراهیمیان» ادامه داد:‌ با وجود آنکه بیماری تب برفکی چند ماه قبل در برخی از شهرهای استان خراسان جنوبی و همجوار با شهرستان گناباد گسترش یافته بود و استفاده از واکسن پسوک نتوانسته بود مقاومت دام های این مناطق را برابر این سویه افزایش دهد و با وجود مشابهت این سویه با سویه مشابه در گناباد ولی شبکه دامپزشکی این شهرستان هیچ گونه اطلاع رسانی به دامداران در خصوص لزوم استفاده از واکسن های با کیفیت مانند واکسن های فرانسوی و روسی انجام نداد.

وی تصریح کرد: دامداران هم بدون اطلاع از عواقب این مساله بیشتر از واکسن با قیمت نازل تر و غیرمقاوم برای واکسیناسیون دام های خود استفاده کردند.

این دامدار در شهرستان گناباد افزود: خسارت های تب برفکی تنها به تلف شدن دام ها منحصر نمی شود، بلکه دامهایی که تلف نمی شوند عوارض بیماری به تدریج تمام بدن دام را در بر می گیرد و موجب کاهش شدید شیردهی و سلامت آن می شود.

«بهزاد دهقانی» یکی دیگر از دامداران گناباد که ۶ راس دام وی بر اثر ابتلا به بیماری تب برفکی تلف شدند،‌فقدان نظارت کافی دامپزشکی در خصوص لزوم استفاده از واکسن دارای کیفیت و مقاوم را از عوامل مهم ابتلا دامها به تب برفکی و گسترش این بیماری ذکر کرد و گفت:‌ دامدارانی که با صرف هزینه های زیاد واکسنهای با کیفیت فرانسوی و آلمانی و روسی برای واکسیناسیون دامهای خود استفاده کردند درصد ابتلای دامهای آنها به این بیماری بسیار پایین بود.

مسوول اداره تولیدات دامی مدیریت جهاد کشاورزی گناباد هم گفت:‌ از مجموع ۳۹ واحد دامداری شهر بیدخت از توابع این شهرستان که در همه آنها واکسیناسیون دامها با واکسن غیر مقاوم انجام شده است،‌ ۸۰ راس دام ۱۸ واحد دامداری بر اثر این بیماری تلف شدند.

«حسین یزدان دوست» علت اصلی این مساله را استفاده را از واکسن غیر مقاوم برابر سویه جدید بیماری تب برفکی ذکر و بیان کرد:‌ شبکه دامپزشکی باید با توجه به تجربه همه گیری این بیماری در شهرهای اطراف گناباد و غیر موثر بودن واکسن پسوک برای افزایش سطح ایمنی دام ها برابر تب برفکی در قالب نامه دامداران را به استفاده از واکسن‌های مقاوم و با کیفیت تشویق می کرد.

وی ادامه داد:‌ تعداد زیادی از دامداران که از واکسن «پسوک» برای واکسینه کردن دامهای خود استفاده کردند نتوانستند از ابتلای دامهای خود به این بیماری جلوگیری کنند و در نتیجه تعداد زیادی از دامها در شهر بیدخت گناباد بر اثر این بیماری تلف شدند.

رییس شبکه دامپزشکی گناباد در این باره به خبرنگار ایرنا گفت:‌ اطلاع رسانی به صورت شفاهی و موردی به دامداران مبنی بر لزوم استفاده از واکسن های مقاوم فرانسوی و روسی برای واکسینه کردن دامها برای مقابله با تب برفکی انجام شد و در قالب دستور العمل و کتبی به آنها اعلام شده است.

«دکتر محمد رضا متقی» با اشاره به اینکه دامداران گنابادی به دلیل ارزان بودن واکسن ایرانی پسوک در مقایسه با انواع مشابه خارجی بیشتر متمایل به استفاده از آن برای واکسیناسیون دامهای خود هستند، گفت:‌ سویه جدید بیماری تب برفکی برابر واکسن پسوک مقاوم بود و به همین علت برخی دامها با وجود واکسینه شدن با این واکسن باز هم به تب برفکی مبتلا شدند.

وی از متصدیان دامداری ها خواست تا با رعایت موارد پیشگیرانه و واکسیناسیون به موقع از جمله دام های حساس از ابتلا دامها به تب برفکی جلوگیری کنند.

رییس شبکه دامپزشکی گناباد از دامداران گنابادی خواست که ضمن رعایت شرایط بهداشتی قرنطینه ای در صورت بروز علائم و بیماری در دام‌ها مراتب را در سریع ترین زمان ممکن به شبکه دامپزشکی این شهرستان گزارش دهند تا از انتقال و اشاعه بیماری جلوگیری شود.

شیوع تب برفکی دامها در سایر نقاط گناباد

شبکه دامپزشکی گناباد با وجود شیوع بیماری تب برفکی و دغدغه دامداران در روزهای گذشته از مهار این بیماری خبر داد، در حالیکه بررسی های میدانی خبرنگار ایرنا از طریق دامداران و برخی دیگر از مسوولان نشان می دهد با وجود کاهش شیوع این بیماری به دلیل گرمای هوا همچنان ابتلا و تلفات دامها بر اثر بیماری فوق ادامه دارد.

رییس شبکه دامپزشکی گناباد قبل از این به خبرنگار ایرنا گفته بود:‌ بدنبال شیوع تب برفکی در تعدادی از دامداری‌های شهر «بیدخت» از توابع گناباد با اقدامات پیشگیرانه و کنترلی لازم از گسترش آن در سایر مناطق این شهرستان جلوگیری شد.

«دکتر محمدرضا متقی» افزود: واکسیناسیون به موقع و ایمن سازی دام های سبک و سنگین از عوامل موثر در جلوگیری از شیوع بیماری تب برفکی در سایر مناطق شهری و روستایی گناباد است.

یکی از دامداران گناباد گفت:‌ سویه جدید تب برفکی که از اوایل اسفندماه سال گذشته در این شهرستان شروع و با افزایش سرما حدود دو ماه گذشته بر دامنه آن افزوده شد،‌ با افزایش دمای هوا از شدت شیوع آن کاسته شد ولی به طور کامل مهار نشده است.

محمد ابراهیمیان تصریح کرد: این بیماری تنها مربوط به شهر بیدخت گناباد نیست بلکه دام‌های دامداری هایی در سایر نقاط روستایی مانند بهاباد هم به آن مبتلا و هم اکنون هم روزانه تعدادی از آنها تلف می شوند.

مسوول اداره تولیدات دامی مدیریت جهاد کشاورزی گناباد هم گفت:‌ بر خلاف برخی مسائل مطرح شده در خصوص مهار بیماری تب برفکی ولی همچنان دامهای برخی نقاط بر اثر این بیماری تلف می شوند.

حسن یزدان دوست افزود: دام های شهر بیدخت و سایر روستاهای بخش مرکزی مانند بهاباد که در نزدیکی مرکز شهرستان گناباد قرار دارد نیز به تب برفکی مبتلا شده و روزانه تعدادی از آنها بر اثر بیماری فوق تلف می شوند.

لزوم تشکیل ستاد بحران برای مقابله با تب برفکی

بحران، یک واقعیت اجتناب‌ناپذیر در زندگی اجتماعی است که خود میزبان تهدیدها و فرصت‌هایی با شدت، نوع و گستره‌ای متنوع است، بحران تنها منحصر به حوادث غیر مترقبه مانند سیل و زلزله نیست بلکه همه معضلات مانند گسترش بیماریهای عفونی که سلامت انسان و دام را به مخاطره می افکند شامل آن می شود.

به گفته دامداران مسوولان ذیربط علاوه بر آنکه نظارت کافی بر واکسیناسیون مناسب برای افزایش آمادگی دامها در مقابله با تب برفکی انجام ندادند بلکه ستاد مدیریت بحران هم در ابتدای سال جاری و در زمان گسترش این بیماری در گناباد تشکیل نشد.

یکی از دامداران گنابادی به خبرنگار ایرنا می گوید: سویه جدید بیماری تب برفکی در گناباد از نیمه اسفندماه سال گذشته آغاز و تا پانزدهم فروردین شدت یافت و تعداد زیادی از دام های مجتمع های دامداری بیدخت به این بیماری مبتلا و بر اثر آن تلف شدند.

«حمید صفری» گفت:‌ مسوولان مربوطه باید در ابتدای فروردین ماه و زمان اوج شیوع این بیماری ستاد مدیریت بحران تشکیل داده و تدابیر مقتضی برای جلوگیری از شیوع آن اتخاذ می کردند.

وی تصریح کرد: مسوولان بایستی نظارت بیشتری بر روند انتقال دام های تلف شده بر اثر بیماری تب برفکی را که در گودال های اطراف مجتمع ها و یا واحدهای دامداری انتقال داده و دفن می شدند، اعمال می کردند.

این دامدار افزود: در حالیکه به این مساله توجه لازم نداشتند و در مجموع این مسائل نشان دهنده برنامه ریزی غیر اصولی برای کنترل بیماری تب برفکی در گناباد است.

وی گفت:‌ هر گونه اقدام های غیر اصولی موجب گسترش بیشتر این بیماری می شود و مسوولان مربوطه باید توجه بیشتری به کاهش مخاطرات بیماری فوق می داشتند.

وی اظهار داشت: قیمت هر دام سنگین نر و یا غیر آبستن به طور متوسط ۷۰۰ الی ۸۰۰ میلیون ریال و قیمت دام های آبستن یک میلیارد و ۷۰۰ میلیون ریال افزایش می یابد و تلف شدن دامها بر اثر تب برفکی خسارتهای زیادی به دامداران وارد می کند.

مسوول اداره تولیدات دامی مدیریت جهاد کشاورزی گناباد هم گفت:‌ بر خلاف برخی مسائل مطرح شده در خصوص مهار بیماری تب برفکی ولی همچنان دامهای برخی نقاط بر اثر این بیماری تلف می شوند.

حسن یزدان دوست افزود: دام های شهر بیدخت و سایر روستاهای بخش مرکزی مانند بهاباد که در نزدیکی مرکز شهرستان گناباد قرار دارد نیز به تب برفکی مبتلا شده و روزانه تعدادی از آنها بر اثر بیماری فوق تلف می شوند.

وی بیان کرد:‌ تشکیل ستاد مدیریت بحران در ابتدای سال جاری الزام مهم برای جلوگیری از شیوع این بیماری بود ولی مورد توجه مسوولان قرار نگرفت.

مسوول اداره تولیدات دامی مدیریت جهاد کشاورزی گناباد افزود: شبکه دامپزشکی به عنوان متولی سلامت و نظارت بر فعالیت دامداریها موقع شیوع تب برفکی پیگیر تشکیل ستاد مدیریت بحران می شد و تدابیر مقتضی برای کنترل آن لحاظ می گردید.

انتقال دام آلوده عامل شیوع تب برفکی در گناباد

تب برفکی یک بیماری عفونی و گاهی کشنده ویروسی و بسیار واگیردار است، به گفته دامپزشکان قطرات آیروسل دفع شده از حیوان آلوده، تماس با تجهیزات دامداری، غذا، وسایل نقلیه، البسه آلوده و حیوانات شکارچی اهلی و وحشی موجب گسترش بیماری می‌شوند.

یکی از دامداران گنابادی با اشاره به اینکه انتقال دام آلوده از یکی از شهرهای همجوار به گناباد عامل اصلی شیوع سویه جدید تب برفکی در این شهرستان است، افزود: شبکه دامپزشکی باید با افزایش ارتباط با دامپزشکی های مناطق فوق و افزایش نظارت بر روند انتقال دام ها از هر گونه انتقال دام آلوده جلوگیری می کرد ولی نسبت به این مساله توجه کافی نشد.

بهزاد دهقانی گفت:‌ تراکتورها و ماشین های حمل و نقل کود حیوانی منبع آلودگی بیماریها و از جمله تب برفکی است و هر گونه نقل و انتقال فرآورده های دامی آلوده منجر به تشدید بیماری تب برفکی می شود و شبکه دامپزشکی بایستی بر روند آن نظارت بیشتری داشته باشد.

توجه ناکافی دامداران گنابادی به واکسیناسیون

یکی از راه‌های مهم کنترل بیماری فوق العاده مسری و پر خسارت تب برفکی، علاوه بر لزوم رعایت مقررات بهداشتی قرنطینه ای، واکسیناسیون منظم و دوره‌ای دام‌های حساس است.

دامداران در کنترل و پیشگیری از شیوع بیماری‌های واگیردار نقش مهمی بر عهده دارند و می‌توانند با رعایت موارد بهداشتی، جدا سازی دام بیمار از سالم، واکسیناسیون به‌موقع و پاک سازی و ضدعفونی دامداری‌های خود، از انتشار بیماری‌های دامی جلوگیری کنند.

رییس شبکه دامپزشکی گناباد ضمن تاکید بر لزوم واکسیناسیون به موقع در جلوگیری از ابتلا دامها به بیماریها و از جمله تب برفکی افزود:‌ بیشتر دامهایی که مبتلا به این بیماری و یا بر اثر ابتلا به آن تلف شدند مربوط به دامدارانی است که توجه کافی به واکسیناسیون دام های خود نداشتند.

محمدرضا متقی ادامه داد: دامدارانی که به واکسیناسیون به موقع خود توجه کافی داشتند با وجودی که دامهای آنان در کانون آلودگی شیوع تب برفکی بود ولی به این بیماری مبتلا نشدند و یا درصد ابتلای دامهای آنان بسیار کم است.

وی گفت:‌ ۲۲۰ هزار و ۳۰ راس دام سبک و ۲۸ هزار و ۱۸۴ راس دام سنگین در مناطق شهری و روستایی گناباد سال گذشته بر علیه بیماری تب برفکی واکسینه شدند.

مسوول اداره تولیدات دامی مدیریت جهاد کشاورزی گناباد هم اظهار داشت: دامداران باید سه نوبت در طول سال نسبت به واکسیناسیون دامهای خود اقدام کنند ولی برخی از آنان توجه کافی به این مساله ندارند.

حسین یزدان دوست افزود: شبکه دامپزشکی نباید تنها به دادن اطلاعیه مبنی بر لزوم واکسیناسیون دامها برای جلوگیری از بیماریها اکتفا کند، بلکه در کنار آن بایستی دامداران را ملزم به واکسیناسیون کند.

وی با اشاره به اینکه مدیریت جهاد کشاورزی گناباد الزامات مهم پرداخت تسهیلات و توزیع نهاده های دامی بین دامداران در کنار معیارهایی مانند فعالیت در قالب دامداری های صنعتی، توجه فعالان این بخش به واکسیناسیون دامها قرار داده است.

این مسوول تصریح کرد: ولی شبکه دام پزشکی که متولی نظارت بر واکسیناسیون دامها است در این زمینه همکاری نمی کند و تاکنون لیست دامداری هایی که به این مساله توجه ندارند را اعلام نکرده است.