مصرف گوشت کوسه ماهی به صورت مشروط حلال است / نظر رهبر انقلاب درباره مصرف گوشت کوسه ماهی چیست؟

حکیم مهر - محمد علی ندائی، پنج شنبه 27 بهمن ماه سالجاری در روزنامه خراسان نوشت : در پی چاپ پیامی در ستون حرف مردم مورخ ۲۸دی ماه مبنی بر این که «چرا فیله کوسه ماهی در برخی فروشگاه ها فروخته می شود، با این که برخی مراجع تقلید آن را حرام می دانند»، دفتر نمایندگی ولی فقیه در اداره کل دامپزشکی خراسان رضوی جوابیه ای به روزنامه ارسال کرد که طی آن تصریح شده بود: «کوسه ماهی بر اساس نظر کارشناسان آبزی شناس دارای فلس است و به فتوای مقام معظم رهبری که با توجه به نظر کارشناسان اعلام شده، کوسه ماهی، حلال است. این نکته نیز اعلام می شود که مصرف کنندگان باید طبق نظر مرجع محترم تقلیدشان عمل کنند و اگر مرجع محترم آنان کوسه را جزو آبزیان حرام اعلام فرموده اند، نباید این آبزی را مصرف کنند.» روزنامه خراسان پس از ارسال این جوابیه خواستار ارسال متن کامل فتوای رهبری شد که دفتر نمایندگی ولی فقیه در اداره کل دامپزشکی متن استفتا را به روزنامه ارسال کرد. در این استفتا که متن آن را در ادامه می خوانید، حکم حلیت کوسه ماهی نه به طور مطلق بلکه به نحو مشروط و در صورت اثبات فلس دار بودن، از سوی کارشناسان خبره و مورد وثوق داده شده است.

متن استفتاء ارسالی درباره کوسه ماهی
متن استفتاء ارسالی چنین است: « در پی درخواست خبرنگار محترم آن روزنامه، استفتاء از مقام معظم رهبری در خصوص حلیت (حلال بودن) کوسه ماهی برای استحضار به شرح ذیل اعلام می گردد :

سوال: متخصصین نظر می دهند که کوسه ماهی هم مانند ماهیان دیگر دارای فلس و قشرند که با دست کشیدن روی پوست آن ها محسوس است، «به نام فلس میخی و شکل دندانه ای نامیده می شود» و از نوع ماهیان غضروفی است. اینک آیا به نظر متخصصین که می گویند دارای فلس و قشر است می توان اکتفا کرد یا این که کوسه ماهی حکم خاص دارد؟

جواب: «اگر از قسم ماهی فلس دار بودن آن مشکوک باشد چنان چه افراد اهل خبره و متخصص مورد اعتماد و وثوق آن را از قسم ماهی فلس دار تشخیص دهند عمل به قول آنان در این باره مانع ندارد.»

نظریه جمعی از متخصصان درباره ماهی کوسه

به استناد کتب علمی و معتبر ماهی شناسی و نیز بررسی ها و مشاهدات عینی و تجارب علمی، وجود فلس از نوع پلاکوئید (صفحه ای) را بر روی بدن اکثریت کوسه ماهیان و از جمله کوسه ماهیان زیستمند در خلیج فارس و دریای عمان مورد تایید قرار داده و لذا بدین وسیله اعلام می داریم که این گروه از ماهیان جزو ماهیان فلس دار محسوب می شود.»

دفتر نمایندگی ولی فقیه در اداره کل دامپزشکی خراسان رضوی

چند نکته درباره استفتاء ارسالی
درباره این استفتاء ارسالی چند نکته و ملاحظه وجود دارد:

۱ - از نظر فقه شیعه ملاک و معیار حلیت آبزیان( به جز در موارد خاص) فلس دار بودن آبزیان است. به بیان دیگر، از نظر اسلام تنها آن دسته  از ماهیانی که فلس داشته باشند ولو در مدت زمان کم، خوردن آن حلال است و ماهیان غیرفلس دار حرام گوشت تلقی و خوردن آن ها جایز نیست.

۲ - غیر از دیگر مراجع تقلید که نظر صریحی در این باره از آنان دیده نشده است، پس از جست و جوی فراوان در بخش استفتائات سایت رهبری هم، استفتای مذکور پیدا نشد، اما چون صحت این استفتا از سوی دفتر نمایندگی ولی فقیه در اداره کل دامپزشکی خراسان رضوی مورد تایید است، از نظر ما نیز تایید و پذیرفته شده است.

۳ - در این استفتا به طور مطلق حکم به حلیت کوسه ماهی داده نشده و گفته شده است: «اگر کوسه ماهی از قسم ماهیانی باشد که فلس دار بودن آن ها مشکوک است، چنان چه افراد خبره و متخصص مورد اعتماد و وثوق آن را از قسم ماهی فلس دار بودن تشخیص دهند، عمل به قول آنان در این باره مانع ندارد.»

قابل توجه کسانی که مدعی اند کوسه ماهی بعد از انقلاب حلال شده است، همان گونه که در پاسخ روشن و آشکار است، فتوای جدیدی جز همان حلیت ماهیان فلس دار صادر نشده و حکم به حلیت کوسه ماهی به طور مطلق داده نشده است و اساسا در پاسخ تنها معیاری برای تشخیص مصداق ماهی فلس دار ارائه شده است.

۴ - بر اساس آن چه در پاسخ آمده است، معیار تشخیص مصداق تنها در زمانی است که مکلف در فلس دار بودن کوسه ماهی شک داشته باشد (اگر... مشکوک باشد). بنابراین اگر کسی در فلس دار نبودن آن شکی نداشته باشد، همین حکم حلیت مشروط هم شامل او نخواهد شد.

5-در این استفتا برای کارشناسان دو ویژگی برشمرده شده است که هر دوی آن ها باید توسط مکلف احراز شود اول متخصص و اهل خبره بودن و دوم مورد اعتماد و وثوق بودن. لذا اگر کسی در تخصص کارشناسانی که چنین حکمی داده اند تردید داشته باشد یا مثلا احتمال جدی بدهد که این کارشناسان بر اساس منافعی نظر کارشناسی اعلام کرده اند نمی تواند به نظر کارشناسی آنان کوسه ماهی را حلال بداند.

۶ - آن چه در ذیل استفتا به عنوان نظریه جمعی از متخصصان آورده شده است، اگر آنان واقعا متخصص و مورد وثوق باشند، نظر آن ها می تواند مورد استناد قرار گیرد و حکم به حلیت کوسه ماهی شود. اما از آن جا که اسامی این متخصصان درج نشده است، لذا برای کسانی که به تشخیص دامپزشکی مبنی بر متخصص و مورد اعتماد بودن آنان، اطمینان کند، می تواند کوسه ماهی را جزو ماهیان فلس دار و درنتیجه حلال بداند و برای کسانی که به این مسئله اطمینان نداشته باشند، کوسه ماهی حلال نیست.

خلاصه کلام این که بحث کوسه ماهی، شبهه ای در حوزه تشخیص مصداق است که اگر متخصصان مورد اعتماد کوسه ماهی را جزو ماهیان فلس دار تشخیص دهند، مصداق ماهیان فلس دار قرار می گیرد که از نظر فقه اسلامی حلال گوشت به شمار می روند.