حکیم مهر - محمد علی ندائی، پنج شنبه 27 بهمن ماه سالجاری در روزنامه خراسان نوشت : در پی چاپ پیامی در ستون حرف مردم مورخ ۲۸دی ماه مبنی بر این که «چرا فیله کوسه ماهی در برخی فروشگاه ها فروخته می شود، با این که برخی مراجع تقلید آن را حرام می دانند»، دفتر نمایندگی ولی فقیه در اداره کل دامپزشکی خراسان رضوی جوابیه ای به روزنامه ارسال کرد که طی آن تصریح شده بود: «کوسه ماهی بر اساس نظر کارشناسان آبزی شناس دارای فلس است و به فتوای مقام معظم رهبری که با توجه به نظر کارشناسان اعلام شده، کوسه ماهی، حلال است. این نکته نیز اعلام می شود که مصرف کنندگان باید طبق نظر مرجع محترم تقلیدشان عمل کنند و اگر مرجع محترم آنان کوسه را جزو آبزیان حرام اعلام فرموده اند، نباید این آبزی را مصرف کنند.» روزنامه خراسان پس از ارسال این جوابیه خواستار ارسال متن کامل فتوای رهبری شد که دفتر نمایندگی ولی فقیه در اداره کل دامپزشکی متن استفتا را به روزنامه ارسال کرد. در این استفتا که متن آن را در ادامه می خوانید، حکم حلیت کوسه ماهی نه به طور مطلق بلکه به نحو مشروط و در صورت اثبات فلس دار بودن، از سوی کارشناسان خبره و مورد وثوق داده شده است.
متن استفتاء ارسالی درباره کوسه ماهی
متن استفتاء ارسالی چنین است: « در پی درخواست خبرنگار محترم آن روزنامه، استفتاء از مقام معظم رهبری در خصوص حلیت (حلال بودن) کوسه ماهی برای استحضار به شرح ذیل اعلام می گردد :
سوال: متخصصین نظر می دهند که کوسه ماهی هم مانند ماهیان دیگر دارای فلس و قشرند که با دست کشیدن روی پوست آن ها محسوس است، «به نام فلس میخی و شکل دندانه ای نامیده می شود» و از نوع ماهیان غضروفی است. اینک آیا به نظر متخصصین که می گویند دارای فلس و قشر است می توان اکتفا کرد یا این که کوسه ماهی حکم خاص دارد؟
جواب: «اگر از قسم ماهی فلس دار بودن آن مشکوک باشد چنان چه افراد اهل خبره و متخصص مورد اعتماد و وثوق آن را از قسم ماهی فلس دار تشخیص دهند عمل به قول آنان در این باره مانع ندارد.»
نظریه جمعی از متخصصان درباره ماهی کوسه
به استناد کتب علمی و معتبر ماهی شناسی و نیز بررسی ها و مشاهدات عینی و تجارب علمی، وجود فلس از نوع پلاکوئید (صفحه ای) را بر روی بدن اکثریت کوسه ماهیان و از جمله کوسه ماهیان زیستمند در خلیج فارس و دریای عمان مورد تایید قرار داده و لذا بدین وسیله اعلام می داریم که این گروه از ماهیان جزو ماهیان فلس دار محسوب می شود.»
دفتر نمایندگی ولی فقیه در اداره کل دامپزشکی خراسان رضوی
چند نکته درباره استفتاء ارسالی
درباره این استفتاء ارسالی چند نکته و ملاحظه وجود دارد:
۱ - از نظر فقه شیعه ملاک و معیار حلیت آبزیان( به جز در موارد خاص) فلس دار بودن آبزیان است. به بیان دیگر، از نظر اسلام تنها آن دسته از ماهیانی که فلس داشته باشند ولو در مدت زمان کم، خوردن آن حلال است و ماهیان غیرفلس دار حرام گوشت تلقی و خوردن آن ها جایز نیست.
۲ - غیر از دیگر مراجع تقلید که نظر صریحی در این باره از آنان دیده نشده است، پس از جست و جوی فراوان در بخش استفتائات سایت رهبری هم، استفتای مذکور پیدا نشد، اما چون صحت این استفتا از سوی دفتر نمایندگی ولی فقیه در اداره کل دامپزشکی خراسان رضوی مورد تایید است، از نظر ما نیز تایید و پذیرفته شده است.
۳ - در این استفتا به طور مطلق حکم به حلیت کوسه ماهی داده نشده و گفته شده است: «اگر کوسه ماهی از قسم ماهیانی باشد که فلس دار بودن آن ها مشکوک است، چنان چه افراد خبره و متخصص مورد اعتماد و وثوق آن را از قسم ماهی فلس دار بودن تشخیص دهند، عمل به قول آنان در این باره مانع ندارد.»
قابل توجه کسانی که مدعی اند کوسه ماهی بعد از انقلاب حلال شده است، همان گونه که در پاسخ روشن و آشکار است، فتوای جدیدی جز همان حلیت ماهیان فلس دار صادر نشده و حکم به حلیت کوسه ماهی به طور مطلق داده نشده است و اساسا در پاسخ تنها معیاری برای تشخیص مصداق ماهی فلس دار ارائه شده است.
۴ - بر اساس آن چه در پاسخ آمده است، معیار تشخیص مصداق تنها در زمانی است که مکلف در فلس دار بودن کوسه ماهی شک داشته باشد (اگر... مشکوک باشد). بنابراین اگر کسی در فلس دار نبودن آن شکی نداشته باشد، همین حکم حلیت مشروط هم شامل او نخواهد شد.
5-در این استفتا برای کارشناسان دو ویژگی برشمرده شده است که هر دوی آن ها باید توسط مکلف احراز شود اول متخصص و اهل خبره بودن و دوم مورد اعتماد و وثوق بودن. لذا اگر کسی در تخصص کارشناسانی که چنین حکمی داده اند تردید داشته باشد یا مثلا احتمال جدی بدهد که این کارشناسان بر اساس منافعی نظر کارشناسی اعلام کرده اند نمی تواند به نظر کارشناسی آنان کوسه ماهی را حلال بداند.
۶ - آن چه در ذیل استفتا به عنوان نظریه جمعی از متخصصان آورده شده است، اگر آنان واقعا متخصص و مورد وثوق باشند، نظر آن ها می تواند مورد استناد قرار گیرد و حکم به حلیت کوسه ماهی شود. اما از آن جا که اسامی این متخصصان درج نشده است، لذا برای کسانی که به تشخیص دامپزشکی مبنی بر متخصص و مورد اعتماد بودن آنان، اطمینان کند، می تواند کوسه ماهی را جزو ماهیان فلس دار و درنتیجه حلال بداند و برای کسانی که به این مسئله اطمینان نداشته باشند، کوسه ماهی حلال نیست.
خلاصه کلام این که بحث کوسه ماهی، شبهه ای در حوزه تشخیص مصداق است که اگر متخصصان مورد اعتماد کوسه ماهی را جزو ماهیان فلس دار تشخیص دهند، مصداق ماهیان فلس دار قرار می گیرد که از نظر فقه اسلامی حلال گوشت به شمار می روند.
بیننده محترم / با سلام و احترام و تشکر از بازدید و اظهار نظرتان/ 6 نکته ای که اشاره فرموده اید مربوط به حکیم مهر است و عیناً از روزنامه خراسان و نویسنده محترم این متن در آن روزنامه نقل شده است. سلام در کتب فقهی مرجع (کلمه التقوا ) آمده که کوسه درنده حرام است و حرام خدا از ابتدا تا انتها حرام است. یک نفر یه ................... بفهمونه که اگه تشخیص خود آدم مهم بود همه مشروب و ... حلال میدونستندو فلس دار بودن دل بخواه آدم نیست بلکه علم در آن دخیل هست که به دلایل پزشکی شاید حرام باشه و بنا به درک مردم اون موقع اسلام صفت حلال حرام روش گذاشته .فتوا باید محتوا داشته باشه ثابت بشه نه هرکی دلش خواست بخوره یا نخوره 
............................... خاویار که اوایل انقلاب حرام بود صیدشم حرامه اما خوردنش .............. حلاله 
این ......... خیلی چیزها را از روی مصلحت ........... حلال را حرام و حرام زا حلال کرده 
آقا بخورید حالشا ببرید که بهترین گوشت رو داره... | گناه هیچ کس را دیگری نه در دنیا و نه در اُقبی به دوش نتواند و نخواهد کشید، فلس به معنای عرفی و شرعی همان پوستۀ مشخص در ماهی های حلال که قرن هاست که مورد استفاده قرار می گیرند است، مانند ماهی سفید، کپور، غزل آلا و ... مسلماً خداوند تبارک و تعالی در تمامی موجودات عالم قشایی محافظ به اسم پوسته قرار داده اند و هر قشای سلولی نیز با چشم مسلح مسلماً اجزایی به هم متصل مشاهده می شوند، لکن هر لایۀ پوستی که فلس نیست!به یقین آنچه که حرام خداست هیچ گاه نه لذتی دارد نه مناسب بشر است و آنچه که از آن به عنوان لذت یاد می شود توهمات شهوانی ای بیش نیست، که الله آنچه که خیر مخلوق است را بیان فرموده و عقل سلیم را نیازی به اثبات و یا نفی آن موارد روشن تر از خورشید نیست؛ امّا اگر نفس امّاره و شیطان که لعنت خدا بر او و یارانش از جنّ و انس باد، لجام بشر بدبخت و متوهم را به دست گیرند، دیگر چه فریاد رسی جز الله(جَلَّ وَ عَلَی) برایش خواهد بود!؟! | تو خودتو انداختی تو چاه بی بندگی خدا چون بنا به دلایلی از پروردگار نا امید شدی چرا یکی دیگه رو از راه میکشی خودتو اصلاح کن برادر دینی ۰۰۰ چرا ما ادما، ادم نمیشیم به جای حلال چرا حرام این که خداوند حرام را در کنار حلال افریده یه امتحانه که ما سمت کدومش میریم۰۰۰۰ گرچه خودش میدونه کدوم سمت میریم میخواد تو اون دنیا بهش نگیم به ما فرست ندادی اینه فرق انسان با حیوان ، قدرت اختیار حالا اگه مجاب شدی تا ادامه ندم الان همه متخصصین ماهی شناس جهان بیان بگن کوسه فلس داره و منم با مدارک متعدد همینجا نظر دانشمندا رو بگم و عکسای میکروسکوپیش رو نشون بدم باز بیشتر منفی میگیرم تا مثبت! امان از تعصصصب!!! | امان از جهالت!!! ما که میخوریم گوشت کوسه هم گرم خوشمزه ومناسبه چیزی از حرام بودنش درک نکردم | امان از جهالت مداوم | بخور تا از خوردنش عقب نمانی وقتی میگن حرامه به بچه مسلمون یه بار میگن بگو چشم دیگه تفسیر و تفسره نکن نخور پیامبر به یکی از اصحابش گفت بپر تو تنور گفت چشم نگفت مولای من تنور روشن است نگفت شعله هایش زبانه میکشد فقط پرید تو تنور حالا تو رو باش به خاطر شکمت داری حلالو حرام میکنی که هیچ چند تا ساده دیگه رو هم میکشونی دنبال خودت .... اگه خبر نداری بدون حلال تو دنیا زیاد تر از حرامه ولی به خاطر تبلیغات کافران امثال تو دست از حلال میکشن میرن سمت اون حرام ها خدا شفات بده | امیدوار ..............در ضمن گوشت کوسه بسیار خاصیت داره البته باید درست طبخ بشه.امیدوار خان تو بپر توی تنور.انقدر احکام اسلامی گلچین نکن............. | درست میگی دمت گرم.. | حللت علیک صیدبری ول بحراین خدا گفته 
والا ما که نمیدونم چی میشه فقطمیدونم درچین هرچیزی میخورند.وکشورپیشرفته دنیا هم شدند.به نظرمن هرچی قران حرام ونجس دانسته حرام است وخلاص.مگرشطرنج اول انقلاب حرام نبود.حالا برترین کشوراسیا درشطرنج هستیم.اخر ........ تاکی | مسلمان باید مرجع تقلید داشته باشه و در امور مختلف دینی و شرعی و عرفی زندگی از مرجعش پیروی کنه . حلالش حلال و حرامش را حرام بدانه و بس . بسيار لذيذ است با سلام بسم الله الرحمن الرحیم ... ................ تقلید میکنه.انسان به عقل و خرد متکی است. | خردمند، تقلید را اینجا یعنی رجوع ناآگاه به آگاه هست، و غیر از تقلید... هست، وشما که به دستور پزشک عمل میکنید از همین نوع تقلید هست. لطفا به حکم ماهی کیلکا و ماهی تیلاپیلا هم بپردازید هرچی نخورین از دستتون رفته اقا ما داشتیم تمیزش میکردیم دیدیم یک \ولک نوم دماغش داره-ازون برون هم حرام بود ولی \ولکشو بعد از جنگ \یدا کردن .بخورید هیچ جاندار افریده خدا حرام نیست | چه حرف مزحکی ؟ هیچ جاندار حرام نیست دیگه چیه ؟ مگه مسلمان نیستی شما ؟ | خوک رو تازه ۵۰ سال دانشمندان فهمیدن دو تا کرم داره که به هیچ عنوان از بین نمیره یکیش کرم کدوست و یکی کرم تریشین ،اسلام ۱۴۰۰ سال پیش گفته حرام است،تجربه دیگران و علم باید استفاده بشه،انسان طول عمرش کمتر از این حرفاست که بخواد با تجربه هر چیزی خودش رو به فنا بده دوست ........ و نا آشنا با علم و متعصب مذهبی من بنا به تحقیقات علمی اخیر در آمریکا گوشت کوسه دارای جیوه فراوانی هست که روی دستگاه عصبی تاثیر منفی داره و موجب آلزایمر میشه جماعت... | بالاخره باید همه جا خودشونو نشون بدن و زبونشون واسه هر چیزی تکون بخوره هر چه شرع به آن حکم می دهد عقل به آن حکم می دهد ..مولا علی ع سلام ..ببخشید حالا میشه واضح بگین که گوشته کوسه حرام است یا حلال .چون برای دیسک کمر خیلی خوبه و میخوام مصرف کنم .اما میترسم حرام باشه .. | در حلال یا حرام بودنش هر کسی ی چیزی میگه، و بیشتر مراجع اون رو حرام میدونن ولی بعضی هم اون رو حلال می‌پندارند و بعضی هم بخاطر درنده بودن آن میگن حرام ... | واسه دیسک کمر تمرین و ورزش و رعایت خوبه با سلام احترام به همه ما دوشنبه ۱۱ فروردین سال ۱۳۹۸ خوراک کوسه کبابی خوردم و پرسیدم ک حلا ل است یا حرام گفت حلال است گفتم چرا گفت من از وزارت بهدا شت آمده ام من باور دارم کوسه جزو ماهی هاست سلام مگه قبلا می گفتن ماهی قباد حرام است پس چرا حالا حلال شده هرچیزی به اندا ه که به بدن ضرر نرسونه حلال است چرا مشروب زمان پیغمبر استفاده میکردن و حلال بوده بخاطر این که مثل ادم استفاده میکردن نه مثل ما که مست کنیم کم بخور بهترین. دارو است 
همه چیز در دنیا نسبت به نیاز توجیح میشود قلب اسلام در عربستان قرار دارد اما هر جنبنده ای را میخورند از سوسمار گرفته تا ملخ ووووو یه عزیزی راست گفت دین دارا نخورن بی دینا اصلا اینجا نیان خوردن و نخوردن پا خودشونه اینا موشم میخورن سوسکم میخورن کوسه که قیافش تا اون حد واسه خوردن چندش اور ولجن نیست دین تو برای تو دین من برای من من نمیخورم | والا با سلام 
| داداش اگه به درنده گیه قزل آلا از کوسه هم درنده تره تو طبیعت از ماهی های کوچیک تر از خودش تغذیه میکنه | مار هم درنده اما مکروهه حلیت ان را رهبری تایید کردند کاسه از اش داغ تر نشید چه روحانیت چه عوام اونایی که میگن کوسه درنده هست اردک ماهی و پیرانا و خیلی ماهی های دیگه که فلس دارن هم درنده هستن.طرف کارشناس و دکتر دامپزشکی هست میگه کوسه فلس داره طرف رهبر هست میگه اگه کارشناس دامپزشکی میگه فلس داره حلاله اشکال نداره.اینجا یه عده آدمای همیشه تو صحنه اومدن میگن فلس نداره حرومه!,حرومه نخور کسی زورت نکرد.قزل آلا پرورشی بخور که پر از دارو و جیوه و آنتی بیوتیک و هورمون هست 
سلام،هر خوراکی رو که اسلام حروم کرده برا بدن | این اشتباهه که بخوایم برای هر حکم دینی دایل علمی بیاریم ........................... چونکه تعدادی ازکوسه ها ادم خوار هستن وهیچکس هم نمیتونه ازرویی شک چیزی بخوره یابنوشه؟ تاجایی که باید مطمئن شد؟ که غذایی که میخوریم؟ ازچه منبعی درست یاتغذیه شده؟ پس بنابراین شاید کوسه ازگوشت انسان استفاده کرده؟ حرام است دنیا هر روز در حال پیشرفته ما نشستیم ببینیم چی حرومه چی حلال . حروم مال مردم خوردنه فقط . گوشت کوسه من خوردم .......... جاتونم خالی خیلی خوشمزه بود. اگه گیرتون اومد حتما بخوریند ......................... | دنیا در حال پیشرفته شماها هنوز نشستید گیر میدید به اعتقادات ادما و سرتون تو زندگیشونه سلام باباکوسه حتی آدم میخوره به دیونه هم بگی؛ میگه حرامه ؛قیافه ش هم حال بهم زنه دیگه چطورهوس میکنیدبخوریدخداروشکراین همه ماهی خوب هست تااوناهستن دیگه چرابرای خوردن این ماهی حال به هم زن دست وپابزنیم حالابرای بیماری اگه دکترتجویزکرده باشه دیگه آدم مجبوره خداهم این جورموقعه هابه عنوان دارو قبول میکنه خورد با سلام ... محسن ملکوتی کارشناس ارشد شیلاتم و قریب 20 سال در پژوهشکده اکولوژی خلیج فارس بندرعباس و در بخش تخصصی تکنولوژی فرآورده های دریایی کار کردم ...همکاران بنده در این بخش در سال 73 بود گمانم یا 74، پولک های پلاکویید کوسه رو رنگ آمیزی کرده و عکسبرداری کردند و خدمت دفتر مراجع معزز تقلید فرستادند ...اینکه مردم و عوام چی میگن و فلانی اونجوری گفته که مبنا نیست اخوی ... نوعی از فلس است که تمام متخصصان امر قبول دارند و حضرت آقا هم فرمود که اگر متخصص گفته فلس است، حلال است و السلام ...برخی مراجع هم فرمودند باس با چشم غیر مصلح دیده شود، خیله خب، مریدان این بزرگواران هم از خوردن کوسه امساک کنند ... احرکم الی الله ِ...دیگه اینقدر موضوعو پیچیده کردن نداره که ...اون دوستی هم که گفته بود کوسه درنده و گوشتخواره، خدمتشون عرض کنم که خیییلی ماهیای دیگه هم درنده و گوشتخوارن و فقط کوسه چون هیکلش بزرگتره، بیچاره اسم در کرده ...همین قزل آلا یکیشونه که یک گوشتخوار 100 در 100 است ...تیلاپیا، کپور و خیلیای دیگه هم هستن که مثل خرس همه چیز خوارند یعنی اگه ماهی زنده ای به پستشون بخوره، بلافاصله خلاصه ...من تو اکواریوم داشتم و به عینه هم دیدم ... تون ماهیان همشون گوشتخوارند که کنسروشو میخورید ....فقط ساردین و دیگر ماهیان رو شکار میکنن، تلویزیونم حتما دیدید .. یا علی | حرف حساب هیچ گفتاری و پند و نهی از خداوند و رسولش و قرآن بی حکمت نیست. الهم صل الله محمد و آل محمد. اگه پولک لازمه حلال بودن هست پس چرا ماهی شیر و قباد که پولک ندارند حلاله و همه میخورن با‌سلام ماهی شیر بسیار درنده وتند خو است طوری که هنگام صید اکر باقلاب صید شودصیاد باحتمابایک‌چوب دستی ضربه ای به سرش بزند به خاطر همین بهش میگن شیر چون‌وقتی میکشن از آب بالا مثل شیر به انسان حمله مکنه ولی گرانترین وبهترین گوشت رو داره 
از حکیم مهر تقاضا میکنم تا بجای اینکه در شش گزینه مختلف به تشکیک در مورد فتوا می پردازد ، اگر در مورد فلس نداشتن کوسه ماهی مطلبی دارد ، ارائه دهد و یا از کارشناسان متبحر نظر خواهی کند
بدیهی است اگر نداشتن فلس ، اثبات شود ، تکلیف حلیت و حرمت واضح است.
البته عده ای نظر دارند که فلس های میخی شکل روی بدن کوسه ماهی همانند دندان دارای عروق خونی و اعصاب است و دندان محسوب می شود و از لحاظ بافت شناسی ،فلس محسوب نمی شود
بهتر است از نظرات حجت الاسلام دکتر دغاغله در شیلات در خصوص فلس های دندانی تحقیق کنید