ارزیابی و تحلیل هشدارهای جهانی در خصوص خطر گسترش سویه SAT1 ویروس تب‌برفکی
دکتر محمدرضا شعله‌پاش
چکیده اجرایی
در طول سال 2025 چندین هشدار و گزارش رسمی از سوی FAO، WOAH، WRLFMD و مراکز ملی(مانند DEFRA بریتانیا) منتشر شد که به ظهور و شیوع سویه SAT1 در منطقه خاور نزدیک و خلیج فارس اشاره کردند. کشورهایی که تاکنون موارد را گزارش کرده‌اند شامل عراق، بحرین، کویت و ترکیه هستند. این موضوع به دلیل غیر بومی بودن سویه SAT1 در منطقه، نبود ایمنی جمعیتی و محدود بودن دسترسی به واکسن‌های مؤثر، تهدیدی جدی برای بهداشت دام و امنیت غذایی محسوب می شود.
مرور و تحلیل گزارش‌های بین‌المللی
سازمان خواربار و کشاورزی ملل متحد (FAO) در هشدار ویژه‌ای که در اوت 2025 منتشر کرد، اعلام نمود شناسایی سویه SAT1 در منطقه خاور نزدیک موجب نگرانی جدی شده است. این سویه به طور طبیعی در آفریقا گردش دارد و برای دام‌های منطقه پدیده‌ای غیر بومی محسوب می شود؛ بنابراین مصونیت طبیعی یا واکسنی کافی در جمعیت وجود نداشته و خطر گسترش سریع آن در صورت ورود بسیار بالاست. در این هشدار، توصیه شد کشورها پایش هدفمند و فوری را تقویت کنند، ژنوتایپینگ و آزمایش‌های تطابق واکسن را در اولویت قرار دهند و همکاری بین‌المللی برای دسترسی به واکسن مناسب را گسترش دهند.
در ماه مه 2025، FAO در بیانیه خبری دیگری نسبت به وقوع موارد تأییدشده SAT1 در عراق و بحرین هشدار داد و تأکید کرد که این سویه می‌تواند به سرعت در منطقه گسترش یابد و نیازمند ارتقای فوری سطح آگاهی و اقدامات حفاظتی است. تقریباً همزمان با این هشدار، وزارت محیط زیست، غذا و امور روستایی بریتانیا (DEFRA) در گزارشی مقدماتی اعلام کرد که موارد بالینی تب برفکی ناشی از SAT1 در عراق، بحرین و کویت شناسایی شد. در عراق، دست‌کم ۹ رخداد در استان‌های مختلف ثبت گردید و در کویت چندین مزرعه در منطقه الجهره درگیر شدند. نمونه‌های اخذ شده پس از آزمایش نشان داد که ویروس‌ها به سویه‌های شرق آفریقا نزدیک بودند و احتمالاً بیش از یک مسیر ورود مستقل وجود داشت.
آزمایشگاه مرجع جهانی تب‌برفکی (WRLFMD) در گزارش سه‌ماهه خود (ژانویه تا مارس 2025) توضیح داد که ظهور SAT1 در خاور نزدیک یک هشدار جدی محسوب می شود. این گزارش علاوه بر محدودیت دسترسی به واکسن‌های مؤثر، به تفاوت‌های ژنتیکی میان نمونه‌های جدید و سویه‌های قدیمی اشاره کرده که بیانگر معرفی‌های مستقل و متعدد بود. آزمایش‌های تطابق واکسن (vaccine matching) به‌عنوان ضرورتی فوری پیشنهاد شد. همچنین مستندات منطقه‌ای اتحادیه اروپا و FAO (EUFMD) نشان داد که گسترش SAT1 حتی به ترکیه نیز رسیده است و مسیرهای انتقال آن می‌تواند شامل تجهیزات، وسایل نقلیه و حتی لباس آلوده باشد و اهمیت اقدامات شدید بیوسکیوریتی را دوچندان کرد.
گزارش اولیه WOAH در سامانه WAHIS در ۵ مه ۲۰۲۵ وقوع موارد SAT1 در عراق را ثبت کرد و در همان گزارش، بر لزوم تبادل سریع داده‌های آزمایشگاهی و اپیدمیولوژیک بین کشورها تأکید شد.
ارزیابی خطر و پیامدها
۱. ایمنی پایین دام‌ها: دام‌های منطقه در برابر SAT1 مصون نبودند و واکسن‌های موجود اغلب این سویه را پوشش نمی‌دادند.
۲. ریسک انتشار سریع: با توجه به جابجایی دام، مسیرهای غیررسمی مرزی و جابجایی انسانی، احتمال گسترش بیماری در مرز کشورها بسیار بالاست.
۳. چالش واکسیناسیون: دسترسی محدود به واکسن‌های مؤثر و نیاز فوری به آزمایش‌های تطابق واکسن مشاهده شد.
۴. پیامد اقتصادی: شیوع می‌توانست تجارت دام و فرآورده‌های دامی را مختل کند و خسارت‌های گسترده به بار آورد.
توصیه‌های اپیدمیولوژیک مراجع بین‌المللی برای منطقه
۱ . پایش فعال و هدفمند در میادین و بازارهای عرضه دام، مراکز قرنطینه و مرزها صورت پذیرد.
۲. تقویت بیوسکیوریتی شامل ضدعفونی وسایل نقلیه و کنترل حرکت دام اجرا گردد.
۳. ارسال سریع نمونه‌ها به آزمایشگاه‌های مرجع برای ژنوتایپینگ و تأیید انجام پذیرد.
۴. برنامه‌ریزی برای واکسن ـ شناسایی و تهیه واکسن‌های حاوی سویه SAT1 و انجام آزمایش‌های تطابق صورت گیرد.
۵. آگاهی‌بخشی به دامداران برای گزارش سریع موارد مشکوک عملی شود.
۶. هماهنگی منطقه‌ای و بین‌المللی برای تبادل داده و دسترسی به منابع واکسن تقویت گردد.
۷. مدیریت لاشه‌ها و فرآورده‌های دامی مشکوک مطابق دستورالعمل‌های بهداشتی انجام پذیرد.
۸. استفاده مشترک از چراگاه‌ها و منابع آب بین واحدها کنترل شده و در صورت ضرورت اقدامات حفاظتی اعمال شوند.
۹. بازدیدهای دوره‌ای دامپزشکی استان/ناحیه افزایش یابد و گزارش‌دهی موارد مشکوک تسریع گردد.
۱۰. برنامه‌های آموزشی کوتاه‌مدت برای دامداران و کلینیسین‌ها برگزار شود.
۱۱. همکاری بین‌بخشی با نیروهای انتظامی و دستگاه‌های محلی برای جلوگیری از جابه‌جایی غیرمجاز دام برقرار گردد.
۱۲. موجودی واکسن در سطوح استانی و منطقه‌ای بازنگری و در صورت نیاز تأمین فوری واکسن انجام پذیرد.
۱۳. پایش جمعیت‌های حیات‌وحش در هماهنگی با مراجع محیط‌زیستی صورت پذیرد.
جمع‌بندی و چشم‌انداز
ظهور سویه SAT1 در خاور نزدیک یک تهدید نوظهور و جدی با ابعاد اپیدمیولوژیک و اقتصادی گسترده محسوب شده و رخدادهای ثبت‌شده در عراق، بحرین، کویت و ترکیه نشان داد که ویروس از مسیرهای متعدد و مستقل وارد منطقه شده است. نبود ایمنی جمعیتی، محدودیت واکسن‌های مؤثر و توان بالای ویروس در انتشار، ریسک وقوع اپیدمی‌های گسترده را به‌ویژه در کشورهای هم‌مرز با کشورهای آلوده را به‌شدت افزایش داده است. در صورت ورود به کشورهای غیرآلوده ، پیامدهای آن شامل خسارت مستقیم در جمعیت دامی، اختلال در تجارت دام و فرآورده‌های دامی، تهدید امنیت غذایی و کاهش اعتبار بین‌المللی کشور خواهد بود. اقدام فوری در سه محور حیاتی ضرورت دارد: پایش ژنوتایپی و اپیدمیولوژیک، تقویت سخت‌گیرانه بیوسکیوریتی و دسترسی به واکسن‌های سازگار با SAT1 انجام شود. بدون اجرای این اقدامات، احتمال گسترش منطقه‌ای و تهدید وضعیت عاری‌بودن برخی کشورها از تب برفکی افزایش می‌یابد.
خبر آمد خبری در راه است ........ 
