گوشت بسته‌بندی: صرفه‌جویی واقعی یا فقط بازاریابی؟
دکتر جواد شایان‌خواه
در یک عصر پاییزی شلوغ، مادر سه فرزند، با کیسه‌های خرید سنگین از بازار محلی برمی‌گردد. او که همیشه برای صرفه‌جویی در هزینه‌ها، گوشت فله‌ای می‌خرد، این بار هم یک کیلو ران گوسفندی گرفته به قیمت حدود یک میلیون و ۱۰۰ هزار تومان. اما وقتی به خانه می‌رسد و شروع به پاک کردن میکند و جدا کردن چربی‌های اضافه، غدد و رشته‌های عروق و اعصاب، ناگهان متوجه می‌شود که از آن یک کیلو، فقط ۷۰۰ گرم گوشت مفید مانده. با خودش فکر میکند: «این همه زحمت و دورریز برای چی؟ شاید دفعه بعد بسته‌بندی امتحان کنم.»
این داستان واقعی هزاران مادر ایرانی است که در کشاکش تورم و فشار اقتصادی، بین عادت سنتی و وعده‌های مدرن گیر افتاده‌اند. حالا بیایید ببینیم ادعاهای انجمن صنعت بسته‌بندی گوشت، مثل آنچه سید اکبر میراحمدی، عضو هیئت مدیره انجمن صنفی صنعت تولید و بسته‌بندی کشور و رئیس هیئت مدیره تعاونی پشتیبانی صنعت گوشت، مطرح کرده چقدر با واقعیت جور درمی‌آید.
این ادعاها، که در پست‌های اینستاگرامی و ویدیوهای تبلیغاتی روزهای اخیر برجسته شده، می‌گویند خرید یک کیلو گوشت بسته‌بندی‌شده نه تنها ارزان‌تر از فله‌ای بازار آزاد است، بلکه با حذف ضایعات ۳۰ تا ۳۷ درصدی مثل چربی، غده، پوست، طحال و شش‌ها، جیب مصرف‌کننده را سبک‌تر میکند. میراحمدی تأکید دارد که قیمت بازار سنتی برای «پاک‌نشده» است مثلاً بین ۱.۱ تا ۱.۲ میلیون تومان برای گوشت گوسفندی در حالی که سایت انجمن قیمت پاک‌شده را ۱.۱۵ میلیون تومان اعلام میکند. او حتی از خرید آنلاین با تحویل رایگان درب منزل حرف می‌زند تا بگوید سنتی‌بودن خرید، مردم را به اشتباه می‌اندازد. اما آیا این حرف‌ها فقط بازاریابی و بازار گرمی است یا واقعاً به نفع خانوارهای ایرانی؟ بیایید با عدد و رقم، آمار رسمی و چالش‌های واقعی، این ادعا را واکاوی کنیم بدون تعارف و با نگاهی که هم اقتصادی باشد، هم بهداشتی.
ترازوی اقتصادی: پاک‌کرده در برابر پاک‌نشده، واقعیت پشت اعداد چیست؟
ادعای اصلی بر پایه یک منطق ساده است: در بازار سنتی، شما پول ضایعات را هم می‌دهید، اما در بسته‌بندی، شرکت‌ها این ضایعات را جدا می‌فروشند (مثل خوراک دام یا روغن و...) و مبلغش را از قیمت نهایی کم می‌کنند. برای مرغ، مثلاً، ۳۰ درصد وزن کامل پوست، چربی، ریه‌ها و کلیه‌ها، دنبالچه، نوک و بال دورریختنی است. اگر مرغ کامل کیلویی ۶۰ هزار تومان باشد، ۱۸ هزار تومانش زباله می‌شود. در بسته‌بندی، این بخش‌ها فروخته می‌شوند و مصرف‌کننده فقط برای لاشه استحصالی پول می‌دهد.
اما بیایید راست‌آزمایی کنیم. طبق گزارش‌های بازار آبان ۱۴۰۴، قیمت نیم‌شقه گوسفندی پاک‌نشده در تهران حدود ۷۸۰ تا ۸۴۰ هزار تومان نوسان دارد، نه ۱.۲ میلیون که میراحمدی می‌گوید. اگر ضایعات را ۱۵ تا ۲۰ درصد فرض کنیم (بر اساس استانداردهای دامپزشکی، جایی که از ۵۰ درصد وزن زنده دام، ۷۵ درصد لاشه مفید است)، قیمت تمام‌شده خالص برای فله‌ای حدود ۹۵۰ هزار تا ۱ میلیون تومان می‌شود. در مقابل، انجمن قیمت بسته‌بندی پاک‌شده را ۱.۱۵ میلیون تومان اعلام کرده، اما سایت‌شان قیمت‌های به‌روزی ندارد و فقط به مزایای کلی اشاره میکند.
چالش اقتصادی بزرگ‌تر: در تورم بالای ۵۰ درصدی مواد غذایی و افت ۳۰ درصدی قدرت خرید، بسته‌بندی هزینه‌هایی مثل فیلم، برچسب و زنجیره سرد ۱۰ تا ۱۵ درصد به قیمت اضافه میکند. تحویل رایگان جذاب است، اما اغلب محدود به شهرهای بزرگ می‌باشد. تصور کنید: خانواده‌ای روستایی که دسترسی به سایت ندارد، چطور از این «صرفه‌جویی» بهره ببرد؟ آمار نشان می‌دهد ۶۰ درصد مصرف‌کنندگان به دلیل عدم اعتماد به آنلاین، سنتی می‌خرند. اگر ضایعات مرغ واقعاً ۳۷ درصد باشد (هر چند استاندارد ۲۲ تا ۳۰ درصد است)، صرفه‌جویی واقعی حدود ۲۰۰ هزار تومان برای هر کیلوگرم می‌شود، اما فقط اگر برند معتبر باشد و نظارت دقیق وجود داشته باشد. در غیر این صورت، این ادعا می‌تواند انحصار بازار سنتی را هدف بگیرد، نه کمک به جیب مردم.
اهمیت سلامت در سایه اقتصاد بیمار: سپر یا ماسک؟
از منظر دامپزشکی، بسته‌بندی قهرمان است: محیط استریل، حذف ضایعات آلوده‌کننده مثل غدد لنفاوی (محل تجمع پاتوژن‌ها)، زنجیره سرد ۰ تا ۴ درجه که رشد باکتری‌هایی چون سالمونلا را متوقف میکند، و ردیابی با کد بهداشتی، تاریخ انقضا و منبع. این‌ها ریسک آلودگی ثانویه در فله‌ای تماس دست، گردوغبار، کشتار غیرمجاز را از ۴۰ درصد به زیر ۵ درصد می‌رساند. گزارش‌ها نشان می‌دهد مصرف گوشت غیراستاندارد احتمال ۴۰۰ بیماری مشترک انسان و دام را افزایش می‌دهد.
اما چالش: همه بسته‌بندی‌ها استاندارد نیستند. برخی با کیفیت پایین، رنگ تیره یا تزریق آب برای وزن‌کشی عرضه می‌شوند. سازمان دامپزشکی فقط ۳۰ درصد کشتارگاه‌ها را پوشش می‌دهد؛ بقیه زیرزمینی. در مرغ، کسر طحال و شش‌ها و کلیه‌ها از آنفلوانزای پرندگان جلوگیری میکند، اما اگر زنجیره سرد رعایت نشود، فساد سریع رخ می‌دهد. بحران مصرف پروتئین در ایران کاهش ۵۰ درصدی گوشت و ۳۰ درصدی مرغ هم پیامد دارد: ضعف عضلانی، شکننده شدن استخوان‌ها، کاهش رشد کودکان، تضعیف ایمنی و ریزش مو. بسته‌بندی می‌تواند این بحران را با کاهش ضایعات ملی ۲۰ درصدی کم کند، اما در اقتصاد فعلی، جایی که یارانه گوشت وارداتی ناکافی است، اغلب «لوکس» به نظر می‌رسد.
چالش‌های پیش‌رو: از فرهنگ تا نظارت، کجا گیر داریم؟
میراحمدی درست می‌گوید: ۷۰ تا ۸۰ درصد خریدها سنتی است، چون مردم «ببینند و بخرند» را ترجیح می‌دهند و به فرایند صنعتی اعتماد ندارند. چالش فرهنگی بزرگ است، تبلیغات کافی نیست، نیاز به آموزش و نظارت جدی بر قصابی‌ها داریم. دسترسی آنلاین آسان است، اما در شهرهای کوچک پوشش ندارد. عدم شفافیت قیمت‌گذاری هم دردسر است: چرا انجمن مدل دقیق درصد ضایعات و کسر قیمت را اعلام نمی‌کند؟ سازمان حمایت از مصرف‌کنندگان، دامپزشکی و وزارت بهداشت باید فاکتورهای فروش را بررسی کنند و نتیجه را علنی بگویند.
صنعت هم چالش دارد: کاهش تقاضا، تعدیل نیرو، کمبود نهاده‌های دامی. شرکت‌ها هزینه تولید ثابت دارند، اما فروش کم شده دخل و خرج جور نیست. این‌ها نشان می‌دهد ادعاها منطقی‌اند، اما بدون اعتماد عمومی، شکست می‌خورند.
ادعاهای میراحمدی نیمی حقیقت است: بسته‌بندی در بهداشت و صرفه‌جویی (اگر ضایعات دقیق کسر شود) برنده است، اما در دسترسی و قیمت نیاز به اصلاح دارد. از دیدگاه اقتصادی، مقایسه «خالص به خالص» نشان می‌دهد می‌تواند ارزان‌تر باشد، مثلاً اگر ضایعات ۲۰ درصد باشد، فله‌ای ۱.۲ میلیونی به ۱.۵ میلیون خالص می‌رسد، در مقابل ۱.۱۵ میلیونی بسته‌بندی. اما بدون سند، این فقط حرف است.
در پایان پیشنهاد می شود انجمن با همکاری دامپزشکی و سازمان حمایت مصرف‌کنندگان، «نمودار شفاف‌ساز» بدهد: درصد ضایعات میانگین (چربی، پوست، استخوان)، فرمول قیمت فله‌ای (خام + ضایعات) در برابر بسته‌بندی (خالص + فرآوری). دولت یارانه بسته‌بندی را افزایش دهد و اپلیکیشن قیمت‌گذاری شفاف راه بیندازد. در نهایت، برای مصرف‌کننده کم‌درآمد، کیفیت فله محلی گاهی بهتر است. انتخاب با شماست. بحث را باز کنید: فله یا بسته‌بندی؟ جیب و سلامتی‌تان در میان است.
اگر بسته‌بندی استاندارد باشد، هم از نظر بهداشتی برتر است و هم از نظر اقتصادی می‌تواند مقرون‌به‌صرفه باشد؛ اما نبود شفافیت و اختلاف قیمت‌ها، اعتماد عمومی را کاهش داده. تا زمانی که نظارت تقویت نشود و انجمن‌ها مدل قیمت‌گذاری شفاف ارائه ندهند، این بحث همچنان محل اختلاف خواهد بود.
واقعا گوشت بسته بندی جز یک فریب و بازی با اعداد نیست !! چه میشه گفت هر روز با یه روش به قصد خالی کردن جیب مشتری موضوع جالبی را مورد کنکاش قرار دادید دکتر جان .
