جوابیه خطاب به منتقدان: نقدی که علیه دامپزشکی نیست، دفاعی که باید آگاهانه باشد
دکتر داریوش نظافتی
پس از انتشار گزارش تحلیلی درباره عملکرد سازمان دامپزشکی در جریان آتش‌سوزی جنگل‌های هیرکانی، برخی انتقادها مطرح شد که:
«امداد به حیات‌وحش وظیفه دامپزشکی نیست و این گزارش باعث تخریب دامپزشکی شده است.»
در پاسخ به این دیدگاه‌ها، لازم است نکات علمی، تجربه بین‌المللی و توضیحات مستند درباره نقش دامپزشکی در مدیریت بحران‌ها به اطلاع برسد.
۱. دامپزشکی محدود به درمان دام‌های اهلی نیست
دامپزشکی یکی از پایه‌های علمی کشور است که وظیفه آن تنها محدود به سلامت دام‌های اهلی و تولیدی نیست؛ بلکه شامل موارد زیر است:
1. سلامت دام‌های اهلی و تولیدی
2. سلامت حیات‌وحش و گونه‌های در معرض تهدید
3. سلامت انسان از طریق کنترل بیماری‌های مشترک
در همین چارچوب، رسیدگی به حیوانات وحشی آسیب‌دیده در بحران‌ها، مانند آتش‌سوزی جنگل‌ها، یکی از وظایف ذاتی دامپزشک است. درمان سوختگی، شوک، مسمومیت و انتقال ایمن حیوانات تنها توسط نیروهای متخصص دامپزشکی امکان‌پذیر است.
بنابراین ادعای منتقدان که «امداد حیات‌وحش وظیفه دامپزشکی نیست» نه تنها علمی نیست، بلکه با استانداردهای جهانی نیز مغایرت دارد.
۲. منتقدان بدون تردید دامپزشک نیستند یا اطلاعات کافی ندارند
هر دامپزشک، حتی دانشجوی سال اول، می‌داند که امداد و درمان حیوانات وحشی جزو وظایف تخصصی حرفه است.
از این‌رو، کسانی که چنین ادعایی مطرح می‌کنند یا دامپزشک نیستند و با وظایف تخصصی آشنا نیستند، یا صرفاً به عادت و بدون اطلاع کافی، نقدی غیرکارشناسی ارائه می‌دهند.
در هر دو حالت، قضاوت درباره عملکرد سازمان در بحران، بدون شناخت دقیق، نه کمکی به حقیقت می‌کند و نه به ارتقای سیستم‌ها منجر می‌شود.
۳. تجربه جهانی: دامپزشکان ستون اصلی مدیریت بحران هستند
در کشورهای پیشرفته، حضور دامپزشکان در بحران‌های زیست‌محیطی یک اصل ثابت و قانونی است:
آمریکا: تیم‌های دامپزشکی فدرال و دانشگاهی در آتش‌سوزی‌ها مستقر می‌شوند و درمان حیوانات وحشی آسیب‌دیده را برعهده دارند.
استرالیا: در آتش‌سوزی بزرگ ۲۰۱۹–۲۰۲۰، دامپزشکان نقش کلیدی در نجات کوالاها، کانگوروها و پرندگان آسیب‌دیده داشتند.
اتحادیه اروپا (فرانسه، آلمان، اسپانیا): تیم‌های اضطراری دامپزشکی با هماهنگی محیط‌زیست وظیفه درمان و انتقال حیوانات آسیب‌دیده را برعهده دارند.
کانادا: دامپزشکان در اولین گروه‌های واکنش به آتش‌سوزی‌ها حضور دارند و درمان اولیه حیوانات آسیب‌دیده را انجام می‌دهند.
این تجربه نشان می‌دهد که درمان و امداد حیات‌وحش، وظیفه ذاتی دامپزشکی است و تنها کشورهایی که ساختار مشخص و آماده‌باش دارند، قادر به کاهش تلفات و مدیریت بحران بهینه هستند.
۴. نقد مدیریتی، تخریب دامپزشکی نیست
گزارش منتشرشده هیچگاه:
تخصص و تلاش دامپزشکان میدانی و داوطلب را نادیده نگرفت،
شأن علمی حرفه را زیر سؤال نبرد،
یا با نیت سیاسی و احساسی حمله‌ای به جایگاه دامپزشکی نکرد.
هدف تنها بررسی ضعف‌های عملکرد مدیریتی سازمان دامپزشکی در بحران هیرکانی بود.
تفاوت نقد ساختار با نقد ماهیت حرفه‌ای، کلید درک این مسئله است.
۵. ضرورت مطالبه‌گری برای ارتقای جایگاه دامپزشکی
سؤال اصلی این است: با وجود این دانش و ظرفیت انسانی و علمی، چرا هنوز در بحران‌ها:
ساختار مشخص و هماهنگ برای امداد حیوانات وجود ندارد،
تیم‌های واکنش سریع و آماده‌باش شکل نگرفته‌اند،
پروتکل واحد ملی برای درمان حیات‌وحش تدوین نشده است؟
مطالبه‌گری مسئولانه و ارائه راهکارهای عملی برای رفع این خلأها، راه واقعی تقویت جایگاه حرفه دامپزشکی است، نه تضعیف آن.
۶. تضعیف دامپزشکی و نقد منصفانه تفاوت دارد
تضعیف دامپزشکی زمانی رخ می‌دهد که به بهانه نقد، شخصیت یا شأن حرفه‌ای افراد یا سازمان‌ها تخریب شود.
نقد علمی، منصفانه و مستند، که با هدف اصلاح، بهبود و ارتقای عملکرد ارائه می‌شود، هیچگاه تضعیف حرفه نیست.
در گزارش اخیر، تمرکز همواره بر اصلاح عملکرد سازمانی و ارتقای کارایی مدیریت بحران بوده است و هرگونه حمله شخصی یا بی‌اطلاعی از وظایف حرفه‌ای، برخلاف اهداف گزارش است.
۷. پیام نهایی به منتقدان
امداد و درمان حیوانات وحشی وظیفه دامپزشکی است و انکار آن با اصول علمی مغایرت دارد.
نقد ارائه‌شده، تخریب دامپزشکی نبود؛ بلکه مطالبه ارتقای عملکرد سازمان بود.
دفاع واقعی از دامپزشکی یعنی پذیرش ضعف‌ها، تقویت ساختارها و بهبود عملکرد، نه انکار وظایف بدیهی.
اینکه برخی دوستان (و نه همکاران) بدون مطالعه کل مطالب و حتی بخش پیشنهادات مطالب اینجانب، جبهه می‌گیرند اصلا امری غریب نیست و متاسفانه از دید من این برخورد نوعی تضعیف و خودزنی تلقی می‌شود علی الیحال ،ما همه در یک جبهه‌ایم: نجات حیات‌وحش، کاهش تلفات و تقویت ساختارهای کشور.
