گزارشی از اولین غارماهی حقیقی جهان در لرستان / ماهی کور ایرانی در معرض انقراض + عکس

حکیم مهر - در حالیکه تاکنون تنها اثر طبیعی ملی استان لرستان در خلوت بکر خود به آسودگی روزگار می گذراند اما این روزها احداث جاده دسترسی به سد بختیاری این گونه نادر را در معرض خطر قرار داده است.
در نزدیکی ایستگاه تنگ هفت لرستان اثری طبیعی و ملی به نام غار ماهی کور در پایه کوهی جای گرفته است. این غار محل زندگی یکی از کمیاب ترین ماهی‌های جهان به نام ماهی کور ایرانی است.

وجود اولین "غارماهی" حقیقی جهان در لرستان

"ماهی کور" یکی از گونه های کمیاب و اندمیک ایران است که در دنیا گونه ای منحصر به فرد محسوب شده که در غاری واقع در استان لرستان زندگی می کند و اولین "غارماهی" حقیقی جهان است که اولین بار ژئولوژیست دانمارکی در سال 1937 ضمن مسافرتی که به ایران داشت آن را کشف کرد و مطالعاتی بر روی این گونه انجام داد.

در جهان تاکنون حدود 40 گونه ماهی بدون چشم در آبهای شیرین شناسایی شده است. خانواده کپور ماهیان با 11 گونه بیشترین تعداد و در رتبه اول قرار دارند و خانواده سگ ماهیان جویباری با 10 گونه در رتبه دوم قرار دارند. 
 

قاره آسیا بیشترین تعداد گونه های ماهیان کور آب شیرین جهان را دارد و پس از آسیا قاره های آمریکا و آفریقا قرار دارند. در قاره آسیا چین و تایلند بیشترین گونه های ماهیان کور آب شیرین را دارا هستند و کشور ایران با داشتن دو گونه منحصر بفرد و نادر جزء کشورهای دارای این گونه هاست.

زیستگاه این دو گونه ماهی در یک غار واقع در زیر کوه چلن (چیلنگ) در استان لرستان حوالی ایستگاه تنگ هفت از توابع بخش پاپی شهرستان خرم آباد قرار دارد که به غار ماهی کور معروف است.

جاده ای که خواب "ماهی کور" را آشفته کرد

مدیر کل حفاظت محیط زیست استان لرستان پیرامون مخاطرات پیش روی این گونه به خبرنگار مهر گفت: این گونه اندمیک استان لرستان بوده و از گونه های بسیار حائز اهمیت محسوب می شود.

محمد حسین بازگیر با تاکید بر اینکه ماهی کور از ارزش اکولوژیکی و ژنتیکی بسیار بالایی برخوردار است، افزود: این گونه تنها در استان لرستان وجود دارد و به این لحاظ از ذخایر ارزشمند ایران زمین است.

وی با بیان اینکه پیش از این مشکلی برای حراست از این میراث طبیعی نداشتیم، افزود: پیش از این تنها از طریق راه آهن و آن هم با 18 کیلومتر پیاده روی می شد به محل این غار رسید و به این دلیل امکان دسترسی آسان برای سودجویان میسر نبود.

مدیر کل حفاظت محیط زیست استان لرستان با بیان اینکه برای اولین بار این گونه توسط محققان خارجی در لرستان شناسایی شد، افزود: این در حالیست که پس از احداث جاده دسترسی سد بختیاری مسیر دسترسی به این اثر طبیعی ملی به راحتی امکان پذیر شده است.

نگرانی های محیط زیست

بازگیر با اشاره به مخالفت های اولیه محیط زیست برای احداث جاده دسترسی در این مسیر گفت: در حال حاضر به راحتی افراد می توانند از طریق این جاده به 400 متری غار ماهی کور برسند و همین امر نگرانی های ما را تشدید کرده است.

وی تصریح کرد: با توجه به اینکه جاده سد بختیاری دسترسی به محل غار را سهل کرده است به فکر احداث پاسگاه محیط بانی در این منطقه افتاده ایم تا هر چه بیشتر این اثر طبیعی ملی را حراست کنیم.

مدیر کل حفاظت محیط زیست استان لرستان با تاکید بر اینکه غار ماهی کور تنها اثر طبیعی ملی استان لرستان است، یادآور شد: این اثر در سال 82 به عنوان اثر طبیعی ملی ثبت شده است.

بازگیر با اشاره به تدوین بسته حفاظت از این اثر طبیعی ملی عنوان کرد: در این راستا کارهای مطالعاتی به طور جدی در دستور کار قرار گرفته است.

ضرورت حراست از تنها اثر طبیعی ملی لرستان

وی به دیگر مخاطرات پیش روی این گونه و این اثر ملی اشاره کرد و بیان داشت: همچنین در حال حاضر یکی از مهم ترین مشکلاتی که ما با آن در غار ماهی کور مواجه هستیم موضوع فرسایش دهانه غار است.

بازگیر ادامه داد: فرسایش موجب شده است که واریزه ها دهانه غار را در معرض مسدود شدن قرار دهند که باید فکری اساسی برای موضوع فرسایش در دهانه این غار صورت گیرد.

وی با تاکید بر اینکه طرح ساماندهی تنها اثر طبیعی ملی استان لرستان آماده شده است، بیان داشت: متاسفانه هنوز نتوانسته ایم اعتبار مورد نیاز برای اجرای این طرح را تامین کنیم.

مدیرکل حفاظت محیط زیست استان لرستان تصریح کرد: در اجرای این طرح به دنبال مقابله با فرسایش و اثرات ناشی از آن در دهانه غار ماهیان کور هستیم.

بازگیر ابراز امیدواری کرد که با تامین اعتبار مورد نیاز هرچه سریعتر اقدامات لازم برای حراست و حفاظت از این اثر طبیعی ملی صورت گیرد.

ماهی شفافی که می توان رگهایش را دید

بنابر این گزارش، وجه تسمیه غار ماهی کور در استان لرستان به خاطر وجود ماهیان کوچک و صورتی رنگی است که فاقد چشم هستند و به همین دلیل ماهی کور نامیده می شوند.

طول این ماهی ها بین چهار تا پنج سانتی متر بوده و سر این ماهیان تا حدودی پهن و هیچ اثر خارجی از چشم دیده نمی شود. دیواره بدن به قدری شفاف است که روده پر با محتوای تیره دیده می شود، رنگ ماهیها در حالت زنده صورتی است.

اختلاف این دو گونه در این است که "ایرانوسیپریس" دو جفت سبیلک، یک جفت روی لب بالا و جفت دیگر در گوشه های دهان و کمی نیز فلس دارد. ولی "پاراچوبیتس اسمیتی" سه جفت سبیلک دارد که دومین جفت از آنها به خوبی رشد کرده و به انتهای سومین جفت می رسد و فلس هم ندارد.

کم‌رنگی با بی‌رنگی این ماهی به قدری است که رگ‌های خونی از زیر پوست دیده می‌شود. نمونه‌های موجود در محلول‌های نگهدارنده مانند الکل و فرمالین که در موزه نگهداری می‌شود به سفید مایل به زرد تغییر رنگ می‌دهند.

ماهی کور در معرض انقراض

گونه ماهی کور ایرانی تاکنون تنها از غار ماهی کور در تنگ هفت لرستان در ایران یافت شده است.

ماهی کور ارزش خوراکی و صنعتی برای انسان ندارد ولی نقش آن در چرخة زیستی و محیط زیست بسیار حیاتی است. این ماهی در پایداری سفره‌های آب زیرزمینی نقش ارزنده‌ای را بازی می‌کند.

ماهی کور به دلایل گوناگونی از سال 1990 در لیست قرمز قرار گرفته است و در حال حاضر یکی از حیوانات در معرض خطر شناخته شده و از نظر اتحادیه جهانی حفاظت از گونه‌های جانوری حتی بیشتر از یوزپلنگ ایرانی در معرض خطر و نیاز به حفاظت‌های شدید قرار دارد.

به هر روی به نظر می رسد ماهیان کور گونه های منحصر به فردی هستند که تلاش برای حفظ آنها باید در اولویت کاری مسئولان قرار گیرد و در این راستا طرح ساماندهی این اثر طبیعی ملی لرستان نیازمند نگاه ویژه متولیان امر است.