جداسازی امور بهداشت دام و دامپزشکی از کشاورزی و الحاق آن به مدیریت کل بهداشت کمیسیون اروپا به منظور مقابله با چالشهای بیماریهای مشترک و قابل انتقال بین انسان و دام
دکتر ناصر علیدادی
متخصص بیماریهای داخلی دامهای بزرگ ، عضو هیأت علمی دانشکده دامپزشکی دانشگاه تهران
--------------------------------------------------------------
نشریه حکیم مهر وظیفه خود میداند از استاد ارجمند، جناب آقای دکتر علیدادی که علیرغم مشغله فراوان در دانشگاه ، با حساسیت و دلسوزی مثال زدنی ، مسائل صنفی دامپزشکی را دنبال می‌کنند و مطالبی مفید و روشنگرانه از این دست را تهیه می فرمایند تشکر و سپاسگزاری نموده و برای ایشان آرزوی توفیق روزافزون نماید.
--------------------------------------------------------------
با توجه به اهمیت بهداشت انسان و به دنبال پیامدهای بحران سخت جنون گاوی (BSE)در دهه 1990 و ابعاد چندگانه بهداشتی، اجتماعی، اقتصادی و سیاسی آن، کمیسیون اتحادیه اروپا که به منزله بازوی اجرایی این اتحادیه برشمرده می شود، اقدام به سازماندهی مجدد(Reshuffling) زیر مجموعه های خود در این راستا نمود(Butler, 1997) و در فرایندی 12 ساله با استفاده مداوم از نظرات کارشناسی متخصصان، عملا یک الگوی ساختاری کامل و اجرایی را به جهان پیشنهاد می کند. بدین ترتیب که امور بهداشت دام و دامپزشکی را از بخش کشاورزی منفک و به "مدیریت کل بهداشت و مصرف کنندگان" اتحادیه اروپا (Directorate General for Health and Consumers) ملحق کرده است. شعار اتحادیه اروپا تضمین تمام عیار حق شهروندان خود بر داشتن یک زندگی مطمئن از نظر بهداشت و سلامت است. شعاری که به صورت سیاست "سلامت غذایی از مزرعه تا چنگال غذاخوری" (Food safety: From the Farm to the Fork) به دلیل ارتباط زنجیره ای و تنگاتنگ بهداشت انسان با سلامت مواد غذایی مصرفی دامها، بیماریهای دامی و نیز داروهای دامپزشکی تجویز شده، مطرح می شود. در اینجا باید تأکید داشت که نقش سازمان دامپزشکی ، تصمیم سازی، برنامه ریزی و نظارت بهداشتی است و امر درمان دامهای گوناگون به دکتران دامپزشک بخش خصوصی با نظارت سازمان دامپزشکی سپرده شده است.
هم اکنون با توجه به چالشهای پشت سرهم جنون گاوی، گوشتهای آلوده، سارس، بیماریهای بازپدید مانند ظهور مجدد سل مقاوم شده، آنفلوانزای فوق حاد پرندگان (A/H5N1) و اخیراً آنفلوانزای نوع A/H1N1 ، که در حقیقت ملقمه ای دایماً در حال تغییر از انواع ویروسهای انسانی، خوکی و پرندگان است، موضوع جامعیت و تمرکز همه نهادهای مربوط به بهداشت و سلامت انسان در یک کانون واحد نظارتی و تصمیم گیری برای مقابله با خطرات گوناگونی که از این نظر آحاد جامعه را در قرن 21 تهدید می کند، اهمیت و ضرورت بسیار زیادی پیداکرده و درستی این راهبرد نوین بهداشتی کمیسیون اروپا بیش از پیش برای کارشناسان و آحاد جامعه آشکار شده است.
بر مبنای این تحول ساختاری سه زیر شاخه در مجموعه "مدیریت کل بهداشت و مصرف کنندگان" اتحادیه اروپا تعریف شده است که به ترتیب عبارتند از:
1- سلامت غذایی انسان و دام (Food and Feed Safety)
2- امور مصرف کنندگان (Consumer Affairs)
3- بهداشت مردم (Public Health)
سلامت غذایی انسان ودام خود شامل بخشهای کنترل مواد غذایی، بهداشت و رفاه دامها، بهداشت گیاهان خوراکی و اداره نظارتی غذا و دامپزشکی(FVO) می باشد.
در بخش کنترل موادغذایی از سلامت غذایی انسان و دام، امر بازرسی مواد غذایی مصرفی انسان به لحاظ آلودگی به میکربهای با منشأ دامی نقش اساسی دارد. در این راستا سامانه ای هشدار دهنده به منظور تبادل سریع اطلاعات بهداشتی میان مسئولین مرتبط به نام RASFF به معنای "سامانه هشدار سریع غذای انسان و دام" (Rapid Alert System for Food and Feed) در نظر گرفته شده است. همچنین در این زمینه سامانه دیگری نیز به نام TRACES یا "سامانه کنترلی و تخصصی تجارت" (Trade Control and Expert System) به منظور نظارت بهداشتی دامپزشکی بر واردات، صادرات و تجارت دام و فرآورده های دامی انجام وظیفه می کند. در نهایت، یک نهاد عالی رسمی راهنمای علمی نیز، که به شکل مستقل از دستگاه های دیگر در هر زمینه ای که مستقیم یا غیر مستقیم به سلامت غذای انسان مربوط باشد به کمیسیون اروپا گزارش می دهد، به نام EFSA یا "نهاد سلامت غذایی کمیسیون اروپا" (European Food Safety Authority) در این ارتباط فعالیت می کند. یکی از این مباحث، مقاومت های دارویی میکروبهاست که به دلیل عدم نظارت بهداشتی بر نحوه مصرف داروهای دامپزشکی و دخالت افراد غیر دکتر دامپزشک در امر بهداشت و درمان دامها، می تواند سلامت انسانهای بیمار را به شکل عدم پاسخ به درمان میکروبهای بیمارکننده آنها به داروهای ضد میکروبی مشترک یا هم گروه در درمان انسان و دام به خطر اندازد. ضمن اینکه، این امکان وجود دارد که مواردی مانند ناهنجاری های مادرزادی، مشکلات هورمونی، آلرژی‌های ناشناخته و خطر شوکهای آنافیلاکتیک، از طریق تجویز لجام گسیخته و بدون نظارت سازمان دامپزشکی، داروها توسط اشخاص غیر ذیصلاح به دامهای گوناگون از زنبور عسل گرفته تا آبزیان، طیور و نشخوارکنندگان، از راه دریافت مواد غذایی آلوده به باقیمانده‌های داروهای دامپزشکی (Drug residues) پدیدار گردد. روشن است که در صورت حمایتهای قانونی و اجرایی عملی وزارت بهداشت از سازمان دامپزشکی که سخت به آنها در راستای انجام وظایف بهداشتی خود نیازمند است، می توان به چنین سطح قابل قبولی از کیفیت بهداشتی نایل شد.
در بخش بهداشت و رفاه دامها محور اصلی سیاست کمیسیون اروپا با توجه به اهمیت بهداشت و سلامت انسان نکته ای کلیدی تحت عنوان "پیشگیری بهتر از درمان است" (Prevention is better than cure) می باشد. بدین معنی که یاید جهت اصلی و سمت و سوی برنامه های بهداشت و درمان دام به نحوی باشد که پیشاپیش از بیمار شدن انسانها جلوگیری کند. در این راستا سامانه ای تحت عنوان ADNS یا "سامانه اعلان بیماریهای دامی" (Animal Diseases Notification System) در مورد بیماریهایی خطرناک و مسری ازجمله آنفوانزای فوق حاد پرندگان، بیماری زبان آبی و آنفوانزای A/H1N1، طراحی شده که فهرست به روز آنها را به طور دایم متخصصان دامپزشک اتحادیه اروپا به دکتران دامپزشک فعال در امر بهداشت و درمان دامها ارسال می کنند تا به محض مشاهده نخستین موارد یک بیماری خطرآفرین لازم به گزارش سریع، دکتر دامپزشک قانوناً در اسرع وقت به مسئولین مربوطه در سامانه ADNS اطلاع دهد. کنترل دامپزشکی مرزهای کشور، حمل و نقل دام در سطح کشور و کشتارگاه ها همه و همه باید تحت نظارت مدیریت کل بهداشت و مصرف کنندگان قرار داشته باشد.
در بخش بهداشت گیاهان خوراکی، ضروری است که نظارت مستقیم مدیریت کل بهداشت و مصرف کنندگان با توجه ورود زنجیره وار مواد سمی مانند سموم ارگانوفسفره و مایکوتوکسینها از گیاهان به دامها، و از دامها به انسان در مورد گیاهان علوفه ای، و یا مستقیما به انسان در مورد گیاهان خاص تغذیه انسان عملی شود.
در زیر شاخه بهداشت مردم (Public Health) از مدیریت کل بهداشت و مصرف کنندگان، مواردی مانند سرطان، اعتیاد، ایدز، بیماریهای قابل انتقال، بیماریهای قلب و عروق، دیابت، مسائل فرآورده های خونی و بافتی، آلزایمر و سایر فراموشی ها، هپاتیت، بیماریهای مزمن، بهداشت روانی، نحوه تغذیه انسان، دخانیات، بیوتروریسم، بهداشت محیط و صدمات فیزیکی مطرح می شوند.
در پایان، مدیریت کل بهداشت و مصرف کنندگان با توجه به ارتباط متقابل و درهمتنیدگی بهداشت و سلامت انسان و دام، اهداف بهداشتی خود را در یک عبارت پربار علمی که به زبانی ساده بیان شده است خلاصه می کند:
Animals + Humans = One Health
نشانی اینترنتی مدیریت کل بهداشت و مصرف کنندگان اتحایه اروپا برای مراجعه علاقمندان و آگاهی از آخرین اطلاعات در این زمینه به شرح زیر است:
توضیح عکس :
