حکیم مهر - بیماریهای قابل انتقال بین انسان و خزندگان و دوزیستان - دکتر سید شهرام میرزمانی / دامپزشک
دکتر سید شهرام میرزمانی
مقدمه :
بیماری های زئونوز (Zoonotic Disease) شامل هر بیماری واگیر دار قابل انتقال بین انسان و حیوان می شود . متخصصین مرکز کنترل بیماری ها (CDC) تخمین زدند که 75 درصد همه بیماری های نوپدید در دنیای امروز مانند انسفالیت اسفنجی شکل گاو ، آنفلوانزای پرندگان ، ویروس نیل غربی ، آبله گاوی ، سارس و یا دیگران ، قابل انتقال بین انسان و حیوانات هستند. متاسفانه تهدید بیوتروریسمی سیاه زخم همچنین یک بیماری قابل انتقال بین انسان و دام است .
چندین بیماری وجود دارد که می تواند از خزندگان و دوزیستان دست آموز به انسان منتقل شوند . به هر حال به وسیله اجرای بهداشت و نظافت عمومی محیط زندگی آنها ، رعایت بهداشت فردی ، دور نگه داشتن آنها از دسترس کودکان و محل های آماده سازی غذا می توان احتمال خطر انتقال این بیماری را به حداقل رساند .همچنین مهم است همه معاینات و آزمایشات ضروری برروی آنها پیش از ورود به خانه خود را انجام دهید .
هیچ کس درباره این احتمالات فکر نمی کند اما صحت دارد که هر نوع از حیوانات دست آموز ممکن است حامل عامل بیماری های واگیردار باشند .بیماری های واگیرداری که از خزندگان و دوزیستان به انسان قابل انتقال هستند در گروه بیماری های زئونوز طبقه بندی می شوند . برای مثال شما ممکن است درباره احتمال آلودگی بالقوه ایگونای سبز (green iguanas ) به باکتری خطرناک سالمونلا خوانده باشید . در حقیقت شما باید درباره بیماری های قابل انتقال بین خزندگان و دوزیستان و چگونگی پیشگیری از بیماری های مرتبط با خزندگان به خانواده خود بیاموزید.
برای به حداقل رساندن خطر تماس با یک بیماری قابل انتقال از یک خزنده یا دوزیست دست آموز به انسان همیشه نژاد های اهلی و پرورشی را خریداری نمائید.به واسطه این دلیل ساده که نژادهای خزنده در قفس معمولا در شرایط بهداشتی تر نگهداری و پرورش داده می شوند نسبت به همنوعان وحشی خود کمتر به انگل ها و ارگانیسم های عامل بیماری های قابل انتقال به انسان آلوده هستند . خزندگان اهلی کمتر تحت استرس و تراکم بالای جمعیت نسبت به خزندگان صید شده وحشی از جمله دمای نامناسب ، تراکم بالا و رژیم غذایی ضعیف در دوره زمانی انتقال به کشور قرار دارند .
علاوه بر این همیشه خزندگان منتخب اهلی سالم تر به نظر می رسند و خزندگان جدید باید توسط دامپزشک معاینه شوند . اگر دامپزشک شما معاینات و آزمایشاتی را توصیه نماید برای اطمینان بیشتر باید آنها را انجام دهید .خزنده جدید قبل از ورود به محیط خانواده خود حتما توسط دامپزشک باید از نظر انگل های خارجی و سایر بیماری های عفونی معاینه شود .
خطر تماس با بیماری های قابل انتقال بین خزندگان و دوزیستان به انسان بطور کلی تا هنگامی که صاحبان آنها بهداشت خوبی را رعایت نمایند ، کم است . به هر حال افراد دارای یک سیستم ایمنی تضعیف شده بیشتر در معرض خطر نسبت به کل جمعیت قرار دارند. برای مثال کودکان زیر 10 سال و سالمندان در معرض خطر بالاتری قرار دارند . افراد مبتلا به بیماری های مزمن که سیستم ایمنی آنها تضعیف شده همانند افراد مبتلا به ایدز همچنین در معرض خطر بیشتری قرار دارند. افرادی که پیوند عضو داشتند و آنهایی که داروی تضعیف کننده سیستم ایمنی مانند پردنیزون یا دگزامتازون همچنین بیشتر نسبت به عفونت حساس هستند .
فروشندگان حیوانات خانگی در شبکه اینترنتی که روز به روز به تعداد آنها افزایش می یابد تحت نظارت و کنترل کدام سازمانی بهداشتی کشور می باشند . سایت های فروش و عرضه حیوانات خانگی روزانه توسط تعداد کثیری از علاقمندان به حیوانات بازدید و در نهایت پس از مشاوره توسط مدیر سایت نسبت به خریداری یک حیوان دست آموز اگزوتیک اقدام می نمایند . تنها وسیله ارتباطی آنها با فروشندگان خود تنها یک خط موبایل ایرانسل است . در مقایسه می توان گفت بازار خرید و فروش انواع خزندگان با قیمت های گزاف در بین جوانان به واسطه هیجان نگهداری آنها و تبلور زیبایی خلقت خداوندی در وجود برخی از آنها داغ تر می باشد .آیا نباید سازمان های مسئول نسبت به ساماندهی این فروشندگان اقدام نمایند . خرید این حیوانات به سادگی خرید یک کتاب پرفروش است.
پیشنهاد می شود که سازمان ها و مقامات بهداشتی مسئول به منظور جمع آوری اطلاعات درمعرض قرار گرفتن و یا ابتلا به بیماری های قابل انتقال از حیوانات دست آموز باید یک پرسشنامه غربالگری آنلاین برروی سایت های رسمی خود قراردهند تا صاحبان ، پرورش دهندگان و یا پزشکان و دامپزشکان بتوانند این موارد را گزارش دهی نمایند . همچنین سازمان ها و مقامات بهداشتی مسئول باید فهرستی از جنس ها و گونه های حیوانات دست آموز غیر بومی و غیر معمول مجاز تهیه نمایند . در نهایت نسبت به وضع قانون ممنوعیت واردات ،خرید ، فروش ، رها سازی و نگهداری حیوانات دست آموز غیر بومی و غیر معمول (exotic animal) از جمله خزندگان ، دوزیستان ، سمندرها و مارمولک ها غیر مجاز و بدون صدور گواهی نامه سلامت و ایمنی از سازمان های بهداشتی مسئول به ویژه سازمان دامپزشکی اقدام نمایند.
این مقاله اطلاعاتی درباره خطر بالقوه انتقال بیماری های قابل انتقال بین انسان و خزندگان ناشی از تماس با آنها یا مواد دفعی و ترشحات آنها (مانند مدفوع ) هنگام کار و یا نگهداری آنها و خطرات همراه با خزندگان سمی و خطرناک ارائه می نماید.عواملی که در این مقاله معرفی شده شاید همه آنها را شامل نشود اما متداولترین عوامل بیماری زای قابل انتقال بین انسان و خزندگان و دوزیستان شناسایی شده را به ترتیب اهمیت آورده شده است.
حقایقی درباره زندگی
برای نگهداری موفق از خزندگان و دوزیستان در قفس و اسارت نیاز است شما قبل از هر چیز بدانید:
1) دانش درستی از نیازهای گونه های خاص ،
2) محیطی که نسخه ای واقعی از محیط زندگی طبیعی آنها باشد،
3) آگاهی از نشانه های سلامت و بیماری در گونه ای که نگهداری می کنید.
خزندگان :
1) خزندگان یکی از قدیمی ترین گونه های جانوری موجود در جهان هستند. موجوداتی جذاب و رنگارنگ که برای زندگی در شرایط محیطی مختلف مانند آب و خشکی، با این محیط ها سازگاری پیدا کرده و حتی قادر به تغییر رنگ پوست خود نیز هستند.
1) خزندگان عضو رده ای از مهره داران خون سرد و هوازی هستند که به وسیله پوست با پوشش فلس و یا سپر یا لاک مشخص می شوند. آنها چهار پا هستند یا چهار دست و پا دارند یا از تبار پشینیان چهار دست و پا می باشند.
2) خزندگان امروزی در همه قاره ها به جزء قطب جنوب زندگی می کنند.
3) خزندگان در حدود 320 تا 310 میلیون سال قبل در مدت دوره کربن بوجود آمده اند و از دوزیستان شبه خزندگان عالی تکامل یافته اند که به طور روز افزون با زندگی برروی زمین سازگاری پیدا کردند.
4) خزندگان از چهار راسته (Order) مشخص تشیل شده اند که عبارتند از :
الف) راسته کروکودیلا(Crocodilia) شامل کروکودیل ها(Crocodiles) ، تمساح های هندی(Gavials) ، سوسمارهای آمریکای مرکزی و جنوبی(Caimans) ، تمساح های امریکایی (Alligators): 23 گونه
ب) راسته اسفنودونتیا (Sphenodontia) شامل تواتارا یا سمندر (Tuataras) از نیوزیلند: 2 گونه
پ) فلس پوشان یا اسکواماتا(Squamata) شامل مارمولک ها (Lizards) ، مارها(Snakes) و مارمولک های کرمی (Worm lizards) : تقریبا 9150 گونه
ت) سخت لاک پوشان (Testudines) شامل لاک پشت ها آب زی آب شور (Turtles) ، لاک پشت آبزی آب های شیرین (Terrapins) و لاک پشت خاک زی (Tortoises) : بیش از 300 گونه
5) به عنوان یک قاعده کلی، خزندگان تخم گذار هستند اگر چه گونه های خاصی از فلس پوشان تخم های خود را تا زمان خروج نوزاد از تخم در بدن نگه می دارند و تعدادی از آنها بچه زا هستند. بسیاری از گونه های زنده زا جنین خود را از طریق اشکال مختلف از جفت مشابه پستانداران غذا می دهند،
6) دامنه اندازه خزندگان موجود از مارمولک خانگی کوچک( Sphaerodactylus ariasae) که می تواند تا 17 میلی متر تا تمساح آب شور(Porosus crocodylus) که ممکن است تا طول 6 متر و وزن بیش از 1،000 کیلوگرم رشد کند ، متغیر است.
7) دو نوع لاک پشت به عنوان حیوانات دست آموز یکی لاک پشت های آبزی از جمله لاک پشت گوش قرمز لغزنده (popular Red Eared Slider)و دیگری لاک پشت های خشکی زی از جمله گونه های Box Turtle نگهداری می شوند. هر دو نوع نیازهای غذا و زیستگاه متفاوتی را نیاز دارند .لاک پشت ها معمولا در دوره نوزادی فرخته می شوند اما می تواند تا بیش از 30 سانتی متر رشد کنند. لاک پشت ها برای گرفتن و دست زدن مناسب نیستند اما آنها برای تماشا جذاب هستندو با مراقبت مناسب برخی از لاک پشت های دست آموز می توانند بیش از 50 سال عمر کنند.
8) برخی از گونه های خزنده ها اغلب اوقات در آب زندگی می کنند و برخی دیگر اغلب در خشکی و اما بسیاری از آن ها در هر دو محیط قادر به زندگی هستند.
9) برخی از خزندگان به خواب زمستانی می روند و اکثر آنها پوست اندازی می کنند اما شایان ذکر است که در طی این مراحل نباید حیوان را جابه جا کرد و یا مزاحم آن شد.
10) مطالعه زندگی خزندگان و دوزیستان Herpetology نامیده می شود.
11) تخمین زده می ش
با تشکر فراوان از مدیر مسئول محترم حکیمی مهر بخاطر درج مطالب ارزشمند در وبسایت و تشکر ویژه بخاطر درج این مطلب از دوست بسیار دانشمندم آقای دکتر میرزمانی. بسیار عالی و آموزنده بود 
باسلام.من لاكپشت دو ساله اي را سال گذشته از دوستم گرفتم.توي باغچه ي خانه هست ،امروز داشتم بهش آب ميدادم كه آب از روسنگ پشت لاك پشت چكيده داد،صورت و دستم را شستم اما ميترسم به موهام هم پاشيده باشه،خطري داره برام؟ 
