معرفی دانشکده دامپزشکی دانشگاه تهران و تاریخچه معاصر آموزش دامپزشکی به قلم دکتر محمدعلی راد - استاد نمونه و بازنشسته دانشگاه تهران

حکیم مهر - مطلب زیر به قلم دکتر محمدعلی راد، استاد نمونه و بازنشسته دانشگاه تهران به منظور معرفی دانشکده دامپزشکی دانشگاه تهران برای نشریه پیک سنجش نگاشته شده و توسط این استاد ارجمند در اختیار حکیم مهر قرار گرفته که ضمن تشکر از ایشان تقدیم بینندگان محترم می‎گردد :

بسم الله الرحمن الرحیم

معرفی دانشکده دامپزشکی دانشگاه تهران

اول- مقدمه و تاریخچۀ آموزش دامپزشکی:

     انسان در حالت غار نشینی نیز پزشک و دامپزشک داشت. وقتی جوامعی تشکیل شد و شهر نشینی آغاز شد، هر جامعه ای برای خود پزشکان و دامپزشکانی داشت. لذا ، نمی توان گفت که  بطور قاطع اولین پزشک یا دامپزشک که بوده است؟ اما در ایران بنا بر مندرجات یشت ها و وندیداد  و بسیاری مدارک دیگر،اولین پزشک ودامپزشک "تریته" بوده که همان فریدون  است(2). در زمانهای خیلی دور در میان  ملل مختلف از جمله ایران، طب انسانی و دامی از هم جدانبود. هر دو حرفۀ طب انسان و دام در کنار هم به یک نسبت از اهمیت اجتماعی برخوردار بوده و با هم پیشرفت می کردند. بر طبق اسناد و شواهد تاریخی بجا مانده از زمان منسوب به زرتشت، محبوبیت حرفۀ دامپزشکی در ایران باستان به خوبی مشهود است. قدیمی ترین ماخذی که در این باب در دسترس است ، مطالبی است که نگارش آنها را به فیثاغورث و ارسطو، فلاسفۀ یونانی نسبت داده اند و این نشان می دهد که حرفۀ دامپزشکی به لحاظ ضرورت زیست شناختی و اقتصادی سابقه ای دیرین دارد(4). اولین اثر تاریخی مکتوب مربوط به حرفۀ دامپزشکی در ایران متعلق به زمان زرتشت است که در کتاب سیاحتنامۀ فیثاغورث راجع به درمان اسب شاه گشتاسب به نقل از اوستا کتاب مقدس زرتشتیان ذکری به میان آمده است(1و2). بعد از ظهور دین مبین اسلام  در ایران ، جایگاه و منزلت اجتماعی حرفۀ دامپزشکی  به خاطر خدماتی که به اسبان جنگی میشد همچنان در سطح بالا یی حفظ شد. در کتاب مقدس اسلام، قرآن کریم (7)، خداوند در سورۀ والعادیات به اسبان دونده ای که در راۀ جهاد بهنگام سپیده دم در میدان کارزار به تندی نفس می   زنند و از برخورد سم هایشان بر سنگهای میدان نبرد آتشی جرقه ای بر افروخته می گردد و گرد و غباری بر انگیخته می شود، سوگند یاد   کرده است که بسیار مقدس و با شکوه است (سورۀ والعادیات ، آیات 1 الی 11) و مسلمین هر کشوری را که فتح کردند و به هر جا که قدم گذاردندآثاری از خود به یادگار گذاردند. از جمله اینکه بر اساس گواهی متون تاریخی،در کشور های مسیحی بعد از عقب نشینی مسیحیان به دامپزشکان احترام می گذاردند و برای راهنمایی و درمان حیوانهایشان که بسیار مورد علاقۀ مردم بودند،  به ایشان مراجعه می کردند. نخستین اثر تاریخی نیز که از مسلمانان در باب "حرفۀ دامپزشکی" به یادگار و محفوظ مانده است از "ابن ابی حزام"  است که در کتاب "نامۀ پهلوی دینکرد" مقاله ای تحت عنوان بیماریهای اسب به چاپ رسیده است و شاید اولین مقاله ای باشد که در دنیای اسلام در بارۀ این موضوع به صورت مکتوب از زمان مامون خلیفه عباسی (198 تا 218 هجری قمری) باقی مانده است(5).                                                    

دوم - سرگذشت دانشکدۀ دامپزشکی دانشگاۀ تهران:

     پیدایش فن و حرفۀ دامپزشکی به صورت امروزی آن(1392)درایران به حدود هشتاد و پنج سال قبل بر می گردد که از سال 1307 هجری شمسی به علت نیاز مبرم وزارت جنگ آن زمان، اداره کنندگان کشور عده ای را برای تحصیل علم دامپزشکی با استفاده از قانون اعزام محصل به خارجه ، به فرانسه اعزام کردند. نظر به اینکه این عده  از طرف ارتش برای تحصیل علم دامپزشکی به منظور کنترل بیماریها و اصلاح نژاد های اسب در ارتش(سواره نظام) و همچنین مبارزه با بیماریهای دامی و مشترک بین انسان و دام و اصلاح نژاد های  گاو و گوسفند در اداره کل فلاحت (کشاورزی) آن زمان  به کشور فرانسه اعزام شده بودند، پس از عزیمت به ایران قسمت آموزش دامپزشکی به عهدۀ ارتش محول شد.اولین دانشکدۀدامپزشکی در سال 1311تاسیس شد(6).در سال 1313مدرسۀ عالی دامپزشکی به باغ سردار محتشم جا به جا شد ولی چون بعدها این محل برای تاسیس دانشگاه جنگ اختصاص یافت و با توجه به ارتباط عملی دروس دورۀ دکترای دامپزشکی با رشته های علوم کشاورزی، مدرسۀ فوق الذکر به سال 1314 به مدرسۀ کشاورزی منتقل گردید و آخرالامر مدرسۀ عالی دامپزشکی در سال 1318 به تهران انتقال مجدد یافت وسر انجام پس از تصویب مجلس شورای ملی در سال 1324 هجری شمسی در زمرۀ یکی از دانشکده های دانشگاۀ تهران تحت عنوان "دانشکدۀ دامپزشکی" مبدل گردید(6). ساختمان اولیه دانشکدِ دامپزشکی دانشگاۀ تهران سالها در محل خیابان کاخ شمالی(فلسطین امروزی) واقع شده بود و بعد ها پس از اتمام ساختمان فعلی دانشکده در خیابان آزادی تهران  با همت استادان و پیشکسوتان حرفه دامپزشکی از جمله مرحوم دکتر محمد حسین میمندی نژاد در سال 1340دانشکده نقل مکان نمود وتدریحاازاواخرسال 1342ساختمانهای وابسته به دروس عملی دانشجویان دورۀ دکتری دامپزشکی از قبیل سالن تشریح و درمانگاههای دام های کوچک (در خیابان دکتر قریب)ودامهای بزرگ واقع درسه راۀوصفنار(سه راه آزادِی)وطیور(درساختمان درمانگاه دامهای کوچک) نیز تکمیل و مورد بهره برداری قرار گرفت(3).در حال  حاضر دانشکدۀ دامپزشکی دانشگاۀ تهران علاوه بر ساختمان اصلی دانشکده، دارای یک موسسۀ تقیقاتی دامپزشکی و دامپروری به وسعت یکصد هکتار واقع در امین آباد شهرری(به فاصلۀ40کیلومتری دانشکده)ویک بیمارستان مجهز آموزشی و پژوهشی دامپزشکی  به وسعت چهل هکتار  واقع در  مرد آباد( محمد  آبادشهر کرج) ،بفاسلۀ 50کیلومتری دانشکده،می باشد.موسسۀ تحقیقاتی امین آباد وابسته به دانشکدۀ دامپزشکی دانشگاۀ تهران در دهۀ  1330 در اراضی خالصۀ مظفرالدین شاه قاجارتاسیس شد.بعد از انقلاب اسلامی ،از آنجا که درمانگاۀ شمارۀ 1(وصفنار)و شمارۀ2(خیابان دکتر قریب) پاسخگوی نیازهای آموزشی و پژوهشی دانشجویان در شهر تهران نبود، با پشتیبانی وزارت فرهنگ و آموزش عالی، دانشگاۀ تهران اقدام به فروش کلینیک وصفنار واقع در سه راۀ آزادی نمود و در تاریخ سی ام آبان ماۀ1368کلنگ تاسیس ساختمان فعلی بیمارستان آموزشی و پژوهشی دامپزشکی مردآبادزده شد.در سال 1378 (متعاقب ده سال تلاش و پیگیری بی وقفۀ مسئولین وقت)این بیمارستان توسط رییس جمهور وقت(هاشمی رفسنجانی) به بهره برداری رسید که هم اکنون نیز مورد استفادۀ  آموزشی و پژوهشی دانشجویان انترن دورۀ دکترای عمومی دامپزشکی و دانشجویان دستیاری یا رزیدنت های دوره های دکتری تخصصی داخلی، جراحی، کلینیکال پاتولوژی، مامایی و بیماریهای تولید مثل دام،بیماریهای طیور، بهداشت و بیماریهای ماهی، آسیب شناسی تشخیصی (کالبد گشایی)، رادیولوژی و سایر دوره های تخصصی  دامپزشکی قرار می گیرد.در اینجا شایسته است از آقای دکتر عباسعلی اطمینانی آملی استاد بیماریهای داخلی دام که در طول ده سال مدیریت، علاوه بر دارا بودن سمت معاون اداری و مالی دانشکده، به عنوان مجری پروژۀ بیمارستان مرد آباد کرج، نامی به نکوئی برده شود. بد نیست به این رویداد مهم در تاریخ هشتاد سالۀ دانشکدۀ دامپزشکی دانشگاۀ تهران  نیز اشاره کنم که کلنگ تاسیس ساختمان  بیمارستان  چهل هکتاری مرد آباد کرج را اینجانب(دکتر محمد علی راد به عنوان رییس دانشکده)، با پشتیبانی و حضور وزیر وقت فرهنگ و آموزش عالی(دکتر مصطفی معین)، رییس دانشگاۀ تهران(دکتر محمد رحیمیان)،معاون اداری ومالی دانشگاه تهران(دکترسید جلال الدین هاشمی)،مجری پروژه(دکتر عباسعلی اطمینانی)، مهندسین مشاور و ناظر،اساتید و مهمانان دانشکده بر زمین زدم.                                        

سوم- دانشکدۀ دامپزشکی دانشگاۀ تهران در پنجاه سال گذشته (1392- 1342):

شاید بیش از هرکدام از مطالب و بخش های  فوق الذکر  در بارۀ دانشکده دامپزشکی  برای علافمندان به حرفه و دانش دامپزشکی بویژه نسل جوان که خواهان ورود به عرصۀ آموزش عالی دامپزشکی هستند این بخش از مطالب مربوط به تاریخچۀ  50 سالۀ اخیر دانشکدۀ دامپزشکی دانشگاۀ تهران جذابتر و جالبتر باشد.  در این زمینه سخن بسیار است و نگارنده خود ورودی سال 1342 دانشکدۀ دامپزشکی دانشگاۀ تهران است و آنچه می نگارد حاصل پنجاه سال تجارب، تلاشها در جهت پیشبرد اهداف آموزشی ، پژوهشی و خدماتی دامپزشکی است که برای اینجانب به صورت  مشاهدات عینی و ملموس اتفاق افتاده است. قبل از ورو به این  بحث جا دارد از  اساتید وفرهیختگان پیشکسوتی که از آغاز تاسیس دانشکده تا کنون  رخ برنقاب خاک  کشیده اند و همکاران دانشگاهی(کارمندان دانشکده) و دانش آموختگان (به عبارتی فارغ التحصیلان) دانشکدۀ دامپزشکی دانشگاۀ تهران   و دانشجویان و دانش آموختگان شهید دوران دفاع مقدس درود بفرستیم و تا زنده ایم برای اعتلای سطح اقتصادی و بهداشتی جامعه در کسوت دامپزشکانی متعهد، متخصص ، بانشاط وخدمتگذار به جامعه بی وقفه تلاش کنیم تا سطح علمی دانش آموختگان در مقاطع مختلف تحصیلی در همۀ دانشکده های دامپزشکی کشوراز جمله دانشکدۀ دامپزشکی دانشگاۀ تهران که مادرهمۀ دانشکده های دامپزشکی  شهرستانها است و فارغ التحصیلان این دانشکده بوده اند که شالودۀدانشکده های دامپزشکی دولتی دیگررانظیرشیراز(1348) ،ارومیه(1354)،اهواز(1354)،کرمان(1370)،مشهد (1372)وشهر کرد(1374)پی ریزی کرده انددر سطحی عالی بدرخشد.البته به موازات این دانشکده ها، طی دو دهۀ گذشته چندین دانشکدۀ دامپزشکی دیگر نیز در دانشگاۀ آزاداسلامی و بعضا سایر دانشگاههای دولتی تاسیس شده است که دراین باره مسئو لین هر دانشکده تلاش می کنند سطع کیفی آموزش رابالا ببرند تا دانش آموختگان دورۀدکتری عمومی دامپزشکی درورود به مقاطع دکترای تخصصی دامپزشکی به رقابت پردازند.

در اینجا بایسته به نظر می رسد که از مرحوم دکتر عبداللۀ حامدی بنیانگذارورییس دانشکدۀ دامپزشکی وهمچنین مرحوم دکتر رضا رستگار،استاد میکروبشناسی  دانشکده،که هرکدام به نحو شایسته ای در حد نیکنامی جاودانه، در تاسیس و بنیانگذاری دانشکده و آزمایشگاۀ مرکزی دانشکدۀ دامپزشکی دانشگاۀ تهران نقشی بنیادی داشته اند و سایر استادان خوشنام( که مقاله ای دیگر راباید در بارۀ آنان نوشت)،یاد کنیم. به همین مناسبت در طبقۀ سوم ساختمان اصلی دانشکده دامپزشکی  تالار معروفی که گنجایش 150 نفر را دارد به یاد دکتر حامدی  بنام تالار حامدی ، و در ضلع شمال شرقی ساختمان اصلی دانشکده واقع در خیابان آزادی ، آزمایشگاۀ مرکزی  دانشکده که با بودجۀ مرحوم دکتر رضا رستگار بنا بر وصیت ایشان در سالهای اخیر توسط وراث آن شادروان ،بنا نهاده شده است و بنام آزماشگاۀ دکتر رستگار نامگذاری شده است یاد کنیم.اگر به دنبال این تلاشها نسل های بعدی حرفۀ دامپزشکی همواره در پیشرفت علوم دامپزشکی کوشا باشند، پیشکسوتان و در گذشتگان این حرفه نیز که با جان و مال وتلاش طاقت فرسا از خود مایه گذاشتند و رفتند روحشان به آرامش ابدی حواه رسید.                      

چهارم-پیش‌ نیازهاوالزامات توسعه آموزش عالی دامپزشکی:

      برنامه های آموزش دانشکده های دامپزشکی در ایران بارها مورد تجدید نظر قرار گرفته است و شباهت های زیادی با برنامه های آموزش دامپزشکی در سایر نقاط دنیا دارد. اکنون نیز این برنامه ها نیاز به تجدید نظر دارند و باید تغییراتی در واحدهای نظری و عملی آن انجام گیرد. بوی‍ژه شایسته است افزایش کارهای عملی بالینی و امکان پذیر گشتن آن در دستور کار قرار گیرد. ضمنا" برای آموزش هردرس، نرم افزارهای لازم تهیه و بر روشهای جدید آموزش تاکید شود.ازآن نظر که اساس کار دامپزشکی همانند حرفۀپزشکی آموزش عملی بر بالین بیمار است و در حال حاضر بواسطه تخریب بهترین زمینهای کشاورزی و دامپروری که عمدتا در روستاهای اطراف شهرها قرارگرفته و تبدیل آن به مناطق مسکونی ، دامداریها و به تبع آنها دامها به مناطق دور و خشک و نامساعد انتقال یافته اند، دسترسی به دامهای بیمارمشکل شده است. از طرفی گرانی کرایه و مشکلات حمل و نقل حیوانات سبب شده که دامداران تمایلی به آوردن دامهای بیمار خود به درمانگاههای دانشکده های دامپزشکی نداشته باشند. این مجموعه سبب شده که دانشجویان دامپزشکی از دسترسی کافی به دامهای بیمار محروم باشند. فزونی بیش ازحد دانشکده ها و دانشجویان دامپزشکی نیز مزید بر علت شده و سبب می گردد که دانشجو کمتر بر بالین بیمار رود و مشاهدات درمانگاهی او اندک باشد وسرانجام دانش بالینی کافی نداشته باشد. البته به واسطه وجود اساتید برجسته دامپزشکی که اکنون نیز گروهی از آنان فعالند و در دسترس بودن کتابهای ارزندۀ علوم پایه و علوم بالینی، هنوز دانشجویان علاقه مند، معلومات نظری خوبی کسب می نمایند. اما جای تأسف است که این جنبه از دانش علمی به دانش عملی نمی پیوندد. دراین راستا می توان از طریق کلینیک سیار با تجهیزات کامل و ارتباط برقرار کردن با دامدار، دانشجویان را جهت آموزش  عملی به دامپروریها برده ویا دانشجویان در گروههای  چند نفره تحت نظر اساتید در دامپروریها استقرار یافته و کار آموزی نمایند، مشروط به آنکه دانشجو بیش از ظرفیت پذیرش دامداری نباشد.                           

پنجم - انتخاب دانشجو:

از آنجایی که تحصیل در رشته دامپزشکی منوط به علاقه فرد می باشد، باید سعی گردد افرادی وارد دانشکده های دامپزشکی شوند که عامل علاقه در آنها قوی باشد. این امر میسر نمی شود مگر با مصاحبه ای که با پذیرفته شدگان این رشته به عمل می آید. دانشجویانی که ثبت نام می کنند ابتدا از مرحله مصاحبه گذشته و پذیرفته شدگان در این مرحله در کنکور دامپزشکی شرکت خواهند نمود. بدین ترتیب امکان پذیرفته شدن دانشجویان علاقمند به رشته مخصوصا تعدادی از فرزندان با استعداد عشایری و روستایی انجام پذیر خواهد شد.

ششم- تحولات آموزشی و پژوهشی در دورۀ دکتر ای دامپزشکی دانشگاۀ تهران:

     اساسنامۀدانشکدۀ دامپزشکی دانشگاۀ تهران مشتمل بر دوازده ماده در جلسۀ مورخ 22/3/1330 شورای دانشگاه  به تصویب رسید که به طور آزمایشی به مورد اجرا گذاشته شد.درماده اول این اساسنامه آمده است : دانشکدۀ  دامپزشکی عهده دار تربیت دامپزشک و دامپرور و بازرس مواد خوراکی میباشد و برای نیل به این منظور قسمتهای اساسی ذیل را تعلیم می دهد:

1-                  اصول درمان و جلوگیری از شیوع ب