حکیم مهر - ظهر روز سه شنبه هفته آخر مردادماه ۱۵ دقیقه قبل از اذان ظهر به افق تهران، طبقه دوم پاساژ شهرام واقع در ضلع شمالی میدان امام حسین علیهالسلام، «کلینیک طب اسلامی»، وقت قرار مصاحبه ما با حجت الاسلام والمسلمین دکتر احمدعلی آقارفیعی بود. روز قبل که برای انجام مصاحبه با وی در موضوع «طب اسلامی» تماس گرفتیم بعد از پرسیدن محور سؤالات و تأیید ضرورت آنها خیلی زود با خوشرویی زمان مصاحبه را تعیین کرد و سؤالات را اساسی دانست.
دکتر آقارفیعی انسان وقت شناس، منظم و متواضعی است. در ۱۵ دقیقه ای که تا اذان مانده بود گپ و گفت کوتاهی با هم داشتیم از معرفی سایت گرفته تا مشکلاتی که مانع پیشرفت راه طب اسلامی شده است. خود دکتر خیلی قائل به این است که طبی را که یکی از معرفین و مروجینش است را اسلامی بداند تا سنتی. به ما می گوید از من چیزی ننویسید ما هر چه داریم از برکت انقلاب و امام و مقام معظم رهبری و عنایت آقا امام زمان (عج) است.
اذان را که می گویند بدون درنگ روپوش پزشکی سبز رنگ خود را از تن درمی آورد و عبا را به تن می کند و عمامه را به سر می‌گذارد و چفیهای را که همیشه همراهش است را به گردن میاندازد و با هم به سوی مسجد معروف امام حسین(ع) می رویم.
دکتر به خاطر مردمی بودنش بسیار مورد احترام نمازگزاران مسجد است. همه او را می شناسند. خودش هم شده که گاهی امام جماعت مسجد باشد و مردم به او اقتدا کنند. بین دو نماز دکتر طریقت منفرد وزیر سابق بهداشت نیز به طرف دکتر می‌رود و با او خوش و بش می‌کند. پایان نماز هم بعضی از نمازگزاران برای گرفتن دستور پزشکی پیش او میروند و مشکلات خود را با وی در میان میگذارند.
مصاحبه ما با دکتر آقارفیعی بعد از نماز آغاز شد. در این مصاحبه سعی بر آن بوده تا سؤالاتی را که پیرامون طب اسلامی کمتر در رسانه ها مطرح می شود بپرسیم. دکتر برای پاسخ به سؤالات از استنادات علمی و روایی استفاده می‌کند و پاسخ هایی هم که می‌دهد حاوی نکات قابل تأمل و جالبی است.
***
حجت الاسلام والمسلمین دکتر آقارفیعی در سال ۱۳۳۱ متولد شد و پس از تحصیلات مقدماتی در دانشگاه فردوسی مشهد تحصیلات خود را ادامه داد و در جوار حضرت ثامن الحجج، طبیب آل محمد (صلی الله علیه واله) در رشته پزشکی تحصیلات خود را پی گرفت و پس از اتمام، دوره جراحی عمومی را نیز گذراند.
دکتر آقا رفیعی به دلیل علاقه به موضوعات دینی، تحصیل در زمینه معارف دینی را نیز پی گرفت و دروس حوزه علمیه را تلمذ کرد. وی بر اساس موازین مترقی اسلام، قبل و بعد از انقلاب جهت توسعه عدالت اجتماعی زحمات قابل توجهی کشیده و نتیجه تحقیقات خود را در کنگره های بین المللی مختلف عرضه کرده است.
وی همچنین در طول جنگ تحمیلی با تشکیل گروه های درمانی در جبهه ها نیز حضور فعال داشت و پس از پایان جنگ به شاگردی محضر امام صادق(ع) و ارایه خدمات پزشکی ادامه داده است.
از جمله آثار منتشر شده دکتر آقارفیعی می توان به کتاب «طب سلامی و تحقیقات نوین پزشکی» اشاره کرد.
کتاب «آفرینش انسان» و «مدیریت سالم» توسط انتشارات سرمدی به چاپ رسیده که کتاب آفرینش انسان پس از استقبال خوانندگان به چاپ دوم رسید.
در ادامه متن کامل مصاحبه تفصیلی رجانیوز با حجت الاسلام والمسلمین دکتر احمدعلی آقارفیعی می‌آید.
***
در ابتدا از اینکه وقت خود برای انجام این مصاحبه در اختیار رجانیوز قرار دادید تشکر می‌کنم. شاید بهتر باشد برای ورود به بحث سلامت انسان و سبک زندگی سالم از دیدگاه طب اسلامی، از پیش از تولد بحث را آغاز کنیم. طب اسلامی علاوه بر توصیه های غذایی و درمانی، اصولاً تحولات روحی را نیز در طفل در نظر می گیرد؟ بسم الله الرحمن الرحیم، و صل الله علی سیدنا محمد و آله الطیبین الطاهرین و علی اهل بیته کریم سیما بقیة الله فی الارضین و لعنة الله علی اعدائهم اجمعین من الان الی قیام یوم الدین.
از این که با سئوالات بنیادین قصد تحقیق، جمع‌آوری اطلاعات و گسترش آنها در زمینه طب اسلامی‌ـ‌ایرانی دارید، بسیار متشکریم و امیدواریم در این حرکت موفق شوید. ما که قبل از انقلاب و ضمن انقلاب درگیر این مباحث بودیم، احساس می‌کنیم زمان ما گذشته و نوبت به شما رسیده است. امیدواریم همان طور که شروع کرده‌اید، نسل سالمی به جامعه جهانی تحویل بدهید که آنها بتوانند نمونه‌هایی برای یک زندگی ایده‌آل باشند.
سئوال شما در باره پیش از تولد انسان است. همین قدر به شما بگویم که مکاتب مختلف جهان در مورد این موضوع خاص نظرات زیادی ندارند، یعنی فرضاً الان اگر به یک روان‌شناس غربی بگویید ما قبل از مباشرت زن و مرد چه غذایی تناول کنیم، شاید هیچ ایده‌ای نداشته باشد و راهکاری به شما نشان ندهد. برعکس اسلام و معصومین گرانقدر ما و آیات قرآن در دیدگاه بهداشت و درمان مباحث دقیقی را در این زمینه بیان کرده‌اند. پس بهتر است از فرهنگ خودمان استفاده کنیم. قبل از خواستگاری حتی داریم که از خانواده‌های اصیل همسر بگیرید، به اخلاق توجه کاملی داشته باشید. در بحث‌های آینده خواهیم گفت اخلاق با مزاج و تعادل آن ارتباط دارد. یا قبل از همبستری وضو داشته باشید، دو رکعت نماز بخوانید و از خداوند بخواهید فرزندان صالحی را به شما عنایت کند.
حتی در بعضی از روایات داریم که قبل از مباشرت از لبنیات استفاده نکنید. در غذاهایی که توصیه شده در هنگام تشکیل نطفه حضرت فاطمه‌زهرا سلام‌الله‌علیها تناول شده است، به خرما، انگور و سیب اشاره کرده‌اند. قبل از این که مرد و زن با یکدیگر نزدیکی بیشتری داشته باشند، به‌محض این که خطبه عقد خوانده می‌شود، مستحب است داماد در دهان عروس عسل بگذارد. ما تحقیقی در باره عسل کرده‌ایم و شاید ۱۰۰ الی ۲۰۰ صفحه مطلب در باره درمان‌هایی که با عسل ممکن است، آورده شده باشد. به عنوان مثال یکی از ویژگی‌های عسل این است که به‌سرعت جذب خون می‌شود و شیرینی آن سبب نشاط می‌شود.
امام رضا(ع) رساله‌ای دارند به نام «رساله ذهبیّه» که بخشی از آن را در کتاب مدیریت و کتاب آفرینش انسان بیان کرده‌ایم. در آنجا به آداب زناشویی قبل از همبستر شدن تذکر می‌دهند که در تشکیل و آمادگی نطفه‌ها اثر می‌گذارد و جالب اینجاست که در ایامی که رفتارهای زندگی و غذاها بر اساس ماه‌های سال تنظیم شده است، حتی عطری را که باید برای فصل تابستان استفاده کنید با عطری که در زمستان استفاده می‌شود تفاوت دارد؛ مثلاً عطرهای تند را باید برای فصل سرما بگذارید و آنهایی را که لطیف‌ترند مثل یاس برای تابستان بگذارید.
نطفه‌ای که به امر پروردگار بر اساس مودتی که خداوند بعد از اجرای خطبه بین زن و مرد برقرار می‌شود، تشکیل می‌شود، در طول ایام بارداری هم باید تحت نظر و مراقبت قرار بگیرد. ما سعی می‌کنیم قبل از مباشرت مزاج طرفین را اصلاح کنیم که در بحث مزاج‌ها کاملاً بیان می‌کنیم که این امر با آداب تغذیه و حجامت‌هایی که قبل از ازدواج صورت می‌گیرد میسر است. بچه‌ای که در شکم مادر هست، با روحیه مادر و پدر باید هماهنگی داشته باشد. در نمونه‌هایی که از فرزندان متولد شده با آوای قرآن بررسی کرده‌ایم، مشاهده کرده‌ایم مادرانی که در طول حاملگی از صدای قرآن استفاده کرده‌اند، بعد از تولد رفتارهای کودکانشان بسیار آرام‌تر و آشنایی‌شان با صوت قرآن کاملاً مشهود است و حتی روی زایمان مادر هم اثربخشی داشته و زایمان راحت‌تر انجام شده است.
غذاهایی را که مادر در طول حاملگی می‌خورد بر زیبایی صورت کودک و تعادل مزاج او اثر می‌گذارد. مثلاً اگر سیب، گلابی و انار بخورد، برای بچه اثر بهتری دارد، زیباتر متولد می‌شود. تعادل مزاج برای کودک مهم است. چهار گیاه را در روایات ما معرفی می‌کنند که ایجاد تعادل مزاج می‌کنند: انار، بنفشه ـ‌که هم روغنش هست و هم گُلش‌ـ کاسنی که آن را در تشکیل فرزند پسر مؤثر دانسته‌اند، و رطب. این چهار ماده مزاج ملایمی دارند و لذا می‌توان برای همه افراد تجویز کرد و در طول حاملگی از غذاهای مفید هستند.
منشأ کمبود کلسیم در زنان باردار و برطرف کردن آنمصرف کلسیم برای زنان بسیار مهم است. یکی از مشکلات خانم‌ها این است که به دلیل این که آفتاب کمی به بدنشان می‌رسد، جذب کلسیم در بدن آنها کم است و وقتی بچه در طول حاملگی استخوان‌سازی می‌کند، کلسیم خود را به‌طور طبیعی از استخوان‌ها و دندان‌های مادر می‌گیرد. دیده‌ایم که برخی از زنان پس از حاملگی دچار پوسیدگی دندان شده‌اند. پیشنهاد ما این است که همان طور که حضرت علی(ع) فرموده‌اند: «آفتاب از پشت شفا و از روبرو بیماری است»، خانم‌ها در طی روز چند دقیقه بگذارند آفتاب مستقیماً به پوستشان بخورد و غذاهای کلسیم‌داری مثل هلو، کلم، ترب، پودر سنجد و عسل استفاده کنند تا پس از حاملگی دچار کمبود کلسیم نشوند. در اواخر حاملگی ـ‌معمولاً از چهار ماهگی‌ـ مصرف کُندُر را برای تقویت حافظه کودک، به اندازه یک نخود بعد از مسواک زدن فراموش نکنند. امام رضا(ع) معمولاً کندر را میل می‌کردند. گاهی بدنشان را با روغن مطبوع مثل روغن گل بنفشه ماساژ بدهند که زایمانشان راحت‌تر انجام شود. قدم بزنند تا حاملگی سبب افزایش وزن زیاد نشود.
بحث تغذیه و تاثر آن بر تغییرات روحی و جسمی طفل نوزاد مطرح شد. اصولا چه رابطه‌ای میان تغذیه و سبک زندگی اسلامی- ایرانی وجود دارد؟ رابطه تغذیه و سبک زندگی در تمام مدت زندگی وجود دارد. ما در بعضی از آیات قرآن می‌بینیم ضمن این که از گیاهان و مزارع صحبت می‌شود، در باره تغذیه حلال، دادن خمس و زکات بعد از برداشت محصول تأکید شده است. خیلی تأکید می‌کنیم مادران ما از غذاهای حلال استفاده کنند. خودشان حساب خمس و زکات مالشان و غذاهایی را که در طول سال مانده است، داشته باشند و حتی‌الامکان به جاهایی مراجعه کنند و به مهمانی‌هایی بروند که اطمینان داشته باشند تغذیه در آنها حلال است.
بعد از حاملگی غذاهایی که پیشنهاد شده باز هم رطب است که خداوند به حضرت مریم سلام‌الله علیها بعد از فارغ شدن پیشنهاد کردند و برای کم‌خونی مادر خوب است. روی شیر مادر بسیار بحث شده است و حتی حکمای ما در نظر گرفته‌اند اگر خواستید بچه را به دایه بسپرید، این دایه باید خوش‌هیکل و خوش‌اخلاق باشد و مزاجش طوری تنظیم شده باشد که شیری که به کودک می‌رسد شیر گوارایی باشد. بسیاری از مواردی که الان ما در درمان کودکان مثلاً یرقان کودک در نظر می‌گیریم، این است که شیر مادر را اصلاح می‌کنیم و وقتی شیر مادر اصلاح می‌شود، می‌بینیم روی تغذیه کودک اثر می‌گذارد و سبب مثلاً رفع ناراحتی گوارشی بچه می‌شود، درحالی که طب کلاسیک هیچ‌وقت این موضوعات را در نظر نمی‌گیرد.
بر اساس آیات قرآن می‌دانیم تا دو سال غذای بچه شیر مادر است و بسیاری از مادرها با عجله اصرار دارند به بچه غذا بدهند، درحالی که اگر شیر مادر تقویت شود و مثلاً از آبگوشت‌های مناسبی که در ظروف مسی درست می‌شوند، گوشت آن مطمئن است یا از سوپ‌هایی که از جوجه طبیعی و ارگانیک درست شده باشند، از آش‌هایی که یک مقدار زیره و جو در آن باشد و روغن زیتون و مقداری سرکه به آن اضافه شود، شیر مادر کافی می‌شود و شیر مادر است که تغذیه دو سال بچه را تأمین می‌کند. این که بلافاصله بچه را از شیر می‌گیرند و به بچه شیرهای مصنوعی که به آنها مواد نگهدارنده اضافه شده است می‌دهند، باعث می‌شود در تغذیه کودک و هضم غذای او ناهماهنگی به وجود می‌آید.
در این دو سالی که فرمودید آیا می‌توان از غذاهای دیگر نیز استفاده کرد؟ ببینید، یکی از مشکلات ما این است که برای روال غذای بچه تصور می‌کنیم با یک تغذیه عادی می‌توانیم یک بچه طبیعی را پرورش بدهیم. خوشبختانه پایان‌نامه دکترای خودم را در ۴۰ سال قبل در باره سوءتغذیه پروتئین انرژی نوشتم.
در جدولی که تهیه کردم، مقایسه‌ای بین تغذیه یک کودک افریقایی، مجیدیه تهران و تغذیه یک کودک امریکایی انجام دادم. مشاهده کردیم کودک امریکایی از بچگی با غذاهای مقوی تغذیه می‌شود. به‌جای برنج و ماکارونی‌ای که برای خودمان درست می‌کنیم، از چهار پنج ماهگی از آب‌میوه استفاده کنیم، مثلاً آب‌انگور به شیر مادر بسیار نزدیک است. یکی دو استکان در طول روز از آب‌انگور استفاده کنیم. در صورت تمایل به مصرف کره از کره طبیعی استفاده کنیم. اگر خواستیم به بچه بیسکوئیت یا امثال آن را بدهیم، خود مادر مقداری کیک درست کند و یک لایه نازک کره طبیعی ـ‌مثلاً گاومیش‌ـ روی آن بمالد و همراه آن آب‌میوه و یک مکمل غذایی به بچه بدهد یا شیر گاومیش را با مقداری برنج ارگانیک به حالت شیربرنج درست کند و به بچه بدهد، بهتر از این است که از فست‌فودهایی که به عنوان غذا در جامعه اسلامی ما مطرح شده‌اند و واقعاً غذاهای طبیعی سنتی اسلامی نیستند، تغذیه کند و باید از بچگی از مصرف پفک‌ها، چیپس‌ها و امثالهم جلوگیری کند.
اخیراً گزارش کرده‌اند مصرف پفک‌ها و امثال اینها به خاطر مواد افزودنی‌ای که دارد، حتی درجه نازایی را هم افزایش داده است. کتابی تحت عنوان فست‌فودها نوشته و در آنجا ذکر شده است که فست‌فودها ضررهای زیادی دارند. یا مثلاً مواد نگهدارنده ماءالشعیری که داریم مصرف می‌کنیم، فوق‌العاده زیاد است. درست است یک‌سری استانداردهای بین‌المللی داریم، اما وقتی غذاهای طبیعی خودمان را داریم، حق نداریم به‌جای مثلاً سکنجبین نوشابه گازدار مصرف کنیم.
شوخی‌ای می‌کنند و می‌گویند آن اوایل که تظاهرات انقلاب شده بود، تلویزیون‌های امریکایی نشان می‌دادند ما همزمان با این که مرگ بر شاه می‌گوییم، داریم در تظاهرات کوکاکولا را پخش می‌کنیم. آنها گفته بودند اگر بخواهیم تغذیه ایرانی‌ها را به همان سبکی که خودمان می‌خواهیم برگردانیم، انقلاب اینها یک انقلاب اسلامی‌ـ‌ایرانی کامل نخواهد بود.
خوردن غذا به این شکلی که الآن بین ما وجود دارد و شامل سه وعده غذایی یعنی صبحانه و نهار و شام چه قدر صحیح است؟ کدام وعده غذایی از همه مهم‌تر است و در این وعده‌ها چه باید بخوریم و به طور کلی تغذیه خوب چه تأثیری بر عملکرد ما در جامعه دارد؟ یکی از مشکلاتی که داریم مسئله قوای جسمی و جنسی است. در روایات ما آمده است: «لقمة الصباح مسمار البدن»، لقمه صبح استحکام بدن را برقرار می‌کند. در بین مراجعینی که داریم مشاهده می‌کنیم ۹۰ درصد خانم‌های ایرانی نه خودشان صبحانه کامل می‌خورند و نه به فرزندان و همسرانشان صبحانه کامل می‌دهند. این باعث تضعیف قوای بدنی و وقتی هنگام ظهر می‌شود، حتی فعالیت اقتصادی جامعه تحت‌الشعاع قرار می‌گیرد. ژاپنی‌ها تحقیق کرده‌اند غذای ظهر و ضمن کار سبب می‌شود راندمان اقتصادی آنها کم شود، بنابراین پیشنهاد می‌کنیم صبحانه کامل بخورید.
پنیر بخورید، اما در شب! وسط غذا هم آب نخوریمفردی به امام رضا(ع) مراجعه کرد و پرسید: «شما فرموده بودید پنیر مکروه است». امام رضا(ع) فرمودند: «ما گفته بودیم در روز پنیر نخورید، شب بخورید». یکی از دلایلش هم این است که وقتی کلسیم در بدن بالا می‌رود، فسفر مغز تخلیه می‌شود و چون میزان فسفر و کلسیم باید در خون مناسب باشد، در نتیجه خواب‌آلودگی ایجاد می‌شود. یک غذای کامل مثل حلوا آرده، عسل، آبگوشت، آش، عدسی و... مناسب صبحانه‌اند. غذاهایی که برای فصل‌های سرد هست، گرم هستند و برای فصل‌های گرم خنک‌‌ترند. اینها را صبح‌ها تناول کنید و کودکان هم حتی‌الامکان جدا از مادرانشان غذا بخورند. وعده‌های غذایی را به شما می‌گویم که اگر رعایت کنیم، در واقع یک مدیریت زمان را برقرار کرده‌ایم. اگر بتوانیم غذای صبح‌مان را خوب بخوریم، قبل از آن وضو می‌گیریم، با لباس تمیز سر سفره می‌نشینیم، با بسم‌الله‌الرحمن‌الرحیم شروع می‌کنیم. صبحانه‌مان را با ۲۱ عدد مویز شروع می‌کنیم یا کسانی که بیماری دیابت دارند یک نخود کندر صبح ناشتا بعد از مسواک زدن بخورند. این سبب می‌شود معده که از شب مزاجش سرد بوده است، وارد گرما شود. این گرما سبب می‌شود غذا بهتر هضم و جذب شود. وسط غذا به هیچ‌وجه نباید آب خورد. بهتر است غذا حتی‌الامکان با دست تمیز خورده شود. از قاشق غیر از موارد ناچاری مثل آش استفاده نشود. حداقل لقمه غذای صبح ۴۰ لقمه است که با سرانگشت شست، سبابه و انگشت کنار آن خورده می‌شود. وسط غذا نباید صحبت کرد، نباید آب خورد و در آخر غذا نوشابه‌ای مثل سکنجبین، آب ولرم یا آب‌میوه مصرف شود.
صبحانه و استراحت مناسب لازمه حماسه اقتصادیاگر به این شکل صبحانه بخوریم و پس از غذا خوردن استراحت کوتاهی کنیم، آماده فعالیت در طول روز می‌شویم و حتی تا شب هم ضعف نداریم و می‌توانیم به عنوان یک مؤمن فعال بحث حماسه اقتصادی را هم اجرا کنیم، اما وقتی صبح خوب وارد جامعه نمی‌شویم، دائماً منتظریم برویم جایی که ناهاری را به ما تعارف کنند.
در روایات آمده است اگر گرسنه از خانه خارج شویم، در حقیقت شخصیت خود را پست کرده‌ایم. یعنی به خاطر گرسنگی ناخودآگاهی که به ما دست می‌دهد، دائماً محتاج جامعه هستیم. برعکس شهرها در برخی از روستاها صبحانه را خیلی کامل و مقوی می‌خورند. اینها افراد فعال و تولیدکننده هستند. مثلاً در شمال کشور کته‌پلو و ماهی‌پلوی معروفشان رسم است. چای را هم به این دلیل پیشنهاد نمی‌کنیم که چای سبب از بین رفتن آهن خون می‌شود و در ایران کم‌خونی زیاد داریم و مخصوصاً در بین خانم‌ها کم‌خونی خیلی گزارش شده است. برای رفع کم‌خونی رنده سیب در عسل پیشنهاد کرده‌ایم که نتایج عالی داده است. یک قاشق عسل، ۱۰ قاشق سیب، دو تا سه بار و حتی پنج بار در روز می‌شود مصرف کرد. اگر می‌خواهید مطبوع‌تر شود کمی عرق بیدمشک هم اضافه کنید. یک روز کرفس، روز دیگر باقلا، یک روز دیگر اسفناج استفاده کنند یا ۱۰ پسته خام بخورند. رطب جزو برنامه غذایی همیشگی‌شان باشد.
کیفیت غذایی که ما ایرانیان مصرف می‌کنیم چگونه است؟ یکی از مشکلات ما در مورد نوع غذاهاست. غذاهایی که الان در ایران استفاده می‌شود غذاهای کم‌کیفیتی هستند. در بعضی از روایات ما مثل باب‌های اطعمه و اشربه وسائل‌الشیعه ـ‌تقریباً یک‌بیستم فقه ما روایات تغذیه‌ای هستندـ در باره غذاهای عربی زیاد بحث شده که یکی از پایه‌های غذایی آن خرماست.
اخیراً فقط چند کتاب در باره خرما نوشته شده و جالب اینجاست بشر تا حالا نتوانسته است به خرما مواد شیمیایی انتقال بدهد، چون ریشه درخت آن ۳۰ متر در زمین است و میوه‌اش هم ۳۰ متر بالای زمین! و یکی از دلایلی که یهودی‌ها با پیغمبر مخالفت می‌کردند مصرف خرما بوده است. می‌گفتند این شخص سوار الاغ می‌شود، مسافرت می‌کند و خرما می‌خورد. ما نمی‌توانیم در رفتارها و حرکت‌های ایشان مثلاً با تولید ماشین‌ها و غذاهای غربی!! دخالت کنیم و این یک انسان مستقل است. روایت داریم در خانه‌ای که خرما نیست، غذا نیست. آنهایی که مزاجشان گرم است، می‌توانند از خرماهای زرد استفاده کنند و روی آن آب بخورند، آنهایی که مزاجشان سرد است از خرماهای معمولی استفاده کنند و آب نخورند. من فقط در یک روایت دیده‌ام خرما خوردن خوب نیست و آن زمانی است که بیمار تب دارد. ما هم در کاهش تب تدابیری داریم و می‌توانیم آنها را پیشنهاد کنیم.
در مورد چای که اشاره کردید آهن را از بین می‌برد، همه چای‌ها این طورند یا مثلاً چای سبز این طور نیست؟در مورد نوشیدنی‌ها «سید الشراب الماء» بهترین شربت خود آب است. ذکر این نکته را لازم می‌دانم که برای جلوگیری از سرطان و برای بیماران سرطانی باید از خوردن آب‌های کلردار پرهیز شود. خواستیم این را در رسانه‌ای مطرح کنیم، گفتند جنبه علمی ندارد. گفتیم هر حرفی را که ما می‌زنیم نباید غربی‌ها تأیید کنند، اما کتابی نوشته شده است تحت عنوان «Micro Nutrients in Health & Diseases» ریزمغذی‌ها در سلامت و بیماری‌ها و اتفاقاً در آنجا ذکر شده است که نباید آب کلردار مصرف کرد. در حال حاضر بهترین آب همین آب‌های ولرم خودمان است. اگر کسی از آب چشمه استفاده کرد چه بهتر. امام رضا(ع) چشمه مشرقیه را مطرح کرده‌اند، یعنی چشمه‌ای که بسترش به سمت شرق باز شود و یا بوعلی‌سینا می‌گوید اجازه بدهید آب مقداری از چشمه جدا و با آب و هوای محیط آشنا و مزاجش با مزاج طبیعت هماهنگ شود و بعد از آن آب استفاده کنید. بلافاصله از چاه یا چشمه آب برندارید. غیر از آب، آب‌میوه‌های ارگانیک داریم، یعنی آنهایی نیترات و نیتریت به آنها نمی‌زنند و از کودهای طبیعی و حیوانی استفاده شده باشد.
و غیر از آب و آب‌میوه؟بعد از آب و آب‌میوه‌ها سکنجبین را داریم که تهیه‌اش بسیار ساده است. می‌توانیم مقداری سرکه طبیعی را با برگ نعناع بجوشانیم و برحسب طبیعتتان به آن عسل اضافه کنید می‌شود سرکه انگبین؛ یا خود شکر. متأسفانه شکری که داریم مصرف می‌کنیم، بی‌جهت یک مقدار مواد افزودنی به آن اضافه کرده‌اند درحالی که رنگ شکر طبیعی که از نیشکر تهیه می‌شود، قهوه‌ای است که منظور همان شکر قهوه‌ای است و در کوبا یا کشورهایی که شکر تهیه می‌کنند، از نیشکر طبیعی استفاده می‌کنند و رنگ آن را با مواد افزودنی تغییر نمی‌دهند. امام رضا(ع) هم وقتی وارد ایران شدند، در خوزستان برای این که حرارت بدنشان متعادل‌تر شود، فرمودند: «بگردید نیشکر پیدا کنید». در غیر فصل بود و علی‌القاعده نمی‌شد نیشکر پیدا کرد، اما پیدا کردند و گفتند: «آقا! یکی از دلایل امامت شما همین است که توانستیم در غیرفصل برای شما نیشکر
جدیدا عسل منبع کلسیم شده است؟؟؟!!! 
