شکار غیرمجاز، جنگل زدایی و اسکان انسان ها در زمین هایی که پیشتر جنگل های بکر و دست نخورده بود، و کمیاب شدن شکار، برخی از مشکلاتی است که مهمترین گونه های حیوانات وحشی کره زمین – از جمله فیل، کرگدن، شیر و یوزپلنگ – را تهدید می کند.
نجات گونه های جانورانی که درخطر انقراض هستند، کار ساده ای نیست. اما یک گروه از دامپزشکان بین المللی تلاش می کند تا شانس بقای حیوانات وحشی را بیشتر کند.
دکتر ژان ایو روتیه، دامپزشک فرانسوی، یک یوزپلنگ دو روزه را معاینه می کند. نوزاد یوزپلنگ هنگام تولد زخمی بر تن داشت، ولی حالا با کمک دکتر زنده می ماند.
سرنوشت بعضی از گربه سانان بزرگتری که این دامپزشک آنها را مداوا می کند آنقدرها هم روشن نیست. دکتر روتیه اوقاتی را که در کلینیکش در نوآزی لوگران در حومه پاریس نیست، در جنگل های آفریقا می گذراند. او با استفاده از تکنیک های نوآورانه تولید مثل، توانسته تعداد یوزپلنگ ها، شیرها و بعضی دیگر از جانوران وحشی را بیشتر کند و به «خزانه ژنی» این حیوانات تنوع ببخشد.
چالش این کار، به گفته دکتر روتیه مدیریت آن چیزی است که او خرده جمعیت گونه های در خطر می نامد یعنی جمعیت های کوچکی از این گونه ها که در آستانه انقراض قرار دارند. باغ وحش ها از روش لقاح مصنوعی و تکنیک های دیگر برای بارور کردن حیوانات در قفس استفاده می کنند. اما به گفته آقای روتیه این کار به گونه های مورد تهدیدی که در جنگل ها زندگی می کنند، کمکی نمی کند.
سال ۲۰۰۲، دکتر روتیه یک سازمان غیردولتی به نام کریسام CRESAM بنیان گذاشت. این نام ترکیبی است از حروف اول کلمات «حفظ و تکثیر گونه های وحشی در خطر». او با یک تیم از دامپزشکان بین المللی با تخصص بالا روی بیست گونه از حیوانات وحشی فرانسه و کشورهای دیگر فعالیت می کنند. این گونه ها گربه سانانی مثل یوزپلنگ را که در پارک های وحش نگهداری می شود، دربرمی گیرد. کریسام یکی از سازمان های نادری است که در بیرون از محیط باغ وحش از روش های لقاح مصنوعی استفاده می کنند.
برای این کار، به حیوان یک گلوله آرام بخش شلیک می کنند. پس از آن که حیوان روی زمین افتاد، نمونه خونش را می گیرند. این کار باید به سرعت انجام شود؛ چون حیوان ظرف چند دقیقه دوباره سرپا خواهد بود.
یوزپلنگ ها زمانی در بخش های وسیعی از آفریقا و آسیا جولان می دادند. اما در یک قرن گذشته تعدادشان از ۱۰۰،۰۰۰ به ۷،۰۰۰ تا حداکثر ۱۵،۰۰۰ کاهش یافته. اتحادیه بین المللی حفاظت از طبیعت بعضی از زیرگونه های یوزپلنگ را در فهرست حیوانات آسیب پذیر قرار داده است. لوک هانتر، رئیس پنترا، سازمان جهانی حفاظت از گربه های وحشی می گوید انواع بزرگتر گربه سانان در معرض یک تهدید اساسی قرار دارند – رقابت با انسان ها بر سر فضا برای سکونت:
«این مسأله یک سلسله تهدیداتی را به دنبال می آورد که انسان به فضاهای طبیعی زیست گربه سانان بزرگ وارد کرده – از جمله شکار آنها برای پوست یا استخوان یا اعضای دیگری که در بعضی فرهنگ ها باارزش و قیمتی شناخته می شود، شکار و آزار آنها برای این که خطرناکشان می دانند، یا از بین بردن زیستگاهها و جانورانی که خوراک گربه سانان می شوند.»
در حفاظتگاه های خصوصی ای که آقای روتیه در آنها کار می کند، گربه سانان با مشکل دیگری رو به رو هستند. او می گوید قلمروی این حیوانات بسیار کوچک و از هم جدا شده است. به همین منوال، جمعیت یوزپلنگ های ساکن این سرزمین ها هم کوچک و پراکنده شده است. این مسأله باعث می شود که تولید مثل این جانوران در محدوده کوچکی انجام شود که خطرات خاصی به دنبال دارد، مثلاً این که بیماری ها و ژن های ناسالم از نسلی به نسل دیگر منتقل می شود.
دکتر روتیه در تلاش است تا نقشه های ژنتیکی این جانوران را ترسیم کند. این نقشه به اعضای گروهش اجازه می دهد تا اسپرم سالمترین و بهترین یوزپلنگ های نر را تهیه کنند و به یوزپلنگ های ماده که ممکن است در جای کاملاً متفاوتی باشند، تزریق کنند و به این ترتیب خزانه ژنی متنوع تری ایجاد کنند.
اما لقاح مصنوعی تنها یکی از روش هایی است که سازمان کریسام برای بقا و افزایش این حیوانات به کار می گیرد. در بعضی از حفاظتگاهها مشکل تولید مثل را صرفاً با تزریق هورمون به یوزپلنگ هایی که در گرما قرار دارند حل می کنند. با این کار چرخه تولیدمثل از سر گرفته می شود.
دکتر روتیه می گوید دامپزشکان برای گربه سانان بانک اسپرم هم تأسیس کرده اند.
دکتر روتیه در فرانسه بزرگ شده، ولی پدرش در آفریقا با همکاران تجاری اش به شکار می رفت. آنها معامله های تجاری شان را در جریان شکار انجام می دادند. او می گوید پدرش از شکار بیزار بود و سعی می کرد حیوانی را نکشد. روتیه همواره به این فکر می کرد که در کنار فعالیت به عنوان دامپزشک، چه کار مفید دیگری می تواند انجام دهد. این بود که سازمان کریسام را بنیان گذاشت تا گونه های جانورانی را که در خطر انقراض هستند، نجات دهد. شیوه کار این سازمان به ویژه در مناطق و زیستگاههای حفاظت شده کوچک بسیار مؤثر است.
ببر چینی – یا ببر جنوب چین اما حکایت دیگری است. چالش بعدی سازمان کریسام نجات این گربه سان معروف چینی است. دانشمندان بر این باورند که یک قلاده از این ببر هم در حیات وحش باقی نمانده؛ تنها ۲۸ قلاده ببر موجود در چین همه در قفس نگهداری می شوند.
دکتر روتیه می گوید تیم او در حال گفتگو با دولت چین است. آنها می خواند نقشه ژنتیک ببرهای چینی در قفس را تهیه کنند و از این طریق سالمترین این ببرها را که قادر به تولید مثل هستند پیدا کنند. هدف نهایی کمک به بازگرداندن این گونه به حیات وحش است. کارشناسانی مثل آقای هانتر بر این باورند که چنین کاری بسیار پرهزینه است، و معلوم نیست که اصلاً عملی باشد.
اما دکتر روتیه با چالش آشناست. فکر می کند که تیمش حتی با امکانات محدود هم دارد تحولی ایجاد می کند. او می گوید موفقیت را از این طریق قضاوت می کند.
