مسیر نامعلوم خاویار ایران!

حکیم مهر -  هرچند که هنوزهم خاویار ایران حرف اول را در دنیا می‌زند ولی سال‌های گذشته و به خصوص سال 88، در بخش تولید و صادرات خاویار، در کشورمان شاهد رونقی نبودیم به طوری که اواخر سال گذشته و در آخرین بررسی آماری صورت گرفته از صادرات خاویارمان مشخص شد که صادرات این محصول از 38 تن و 387 کیلوگرم در سال 83 به 344 کیلوگرم در 10 ماهه سال قبل کاهش یافته است که البته کاهش میزان ذخایر دریایی و جلوگیری از صید این گونه از ماهیان می تواند از مهمترین دلایل ایجاد چنین وضعیتی باشد.

 درحال حاضر بیش از 93 درصد خاویار جهان از دریای خزر تامین می‌شود ولی بسیاری از کارشناسان معتقدند که متاسفانه درسال‌های اخیر ذخایر این ماهیان به دلیل تغییر اکوسیستم‌های طبیعی محیط زیست، تخریب محل‌های تخم‌ریزی، آلودگی‌های نفتی و زیست‌محیطی ، صید غیرمسوولانه و غیرمجاز کاهش چشمگیری یافته است.

ایران عضو رسمی کمیسیون منابع زنده دریای خزر است که این کمیسیون 9 سال پیش به ‌وسیله کشورهای ساحلی دریای خزر تاسیس شد و البته این کمیسیون قانونی دارد که در صورت مخالفت کشورهای حوزه‌ دریای خزر، صادرات خاویار انجام نمی‌گیرد.

در نیمه‌های سال 88 بود که مهندس محمد قاسمی ـ‌ معاون صید و بنادر ماهیگیری سازمان شیلات ایران ـ‌ با بیان اینکه امسال به دلیل محدودیت‌ ذخایر هنوز برای صادرات خاویار توافقی بین کشورهای حاشیه خزر عضو کمیسیون منابع زنده دریای خزر صورت نگرفته است، تاکید این کشورها را روی تکثیر این ماهیان دانسته و افزوده بود: تمام کشورهای حاشیه خزر تاکید دارند تا جایی که امکان‌پذیر است صیدهای انجام شده حداکثر به کارگاه‌های تکثیر رفته و در جهت بازسازی ذخایر از آنها استفاده شود.

وی با تاکید بر اینکه ایران نیز روی موارد ذکر شده تاکید دارد، خاطرنشان کرده بود: در مصوبات کمیسیون عالی منابع زنده نیز اولویت‌ روی تکثیر و حفظ ذخایر ماهیان خاویاری گذاشته شده است.

قاسمی در پاسخ به این سوال که صید بی‌رویه تا چه حد در کاهش ذخایر ماهیان خاویاری تاثیر دارد؟ تصریح کرده بود: در برخی کشورها این قضیه وجود دارد و در کشور ما نیز بی‌تاثیر نیست ولی خوشبختانه با امکانات و نیروهایی که در طول ساحل مستقر کرده‌ایم و همچنین با وجود پایگاه‌های حفاظت منابع و پاسگاه‌ها، کنترل مناسبی برای جلوگیری از صیدهای بی‌رویه و قاچاق صورت می‌گیرد البته در این زمینه نیاز به هماهنگی‌های بیشتر بین دستگاه‌ها و ارگان‌های ذی‌ربط است تا بتوان کنترل بیشتری را انجام داد.

به گفته قاسمی برای جلوگیری از صیدهای بی‌رویه و کاهش ذخایر ماهیان خاویاری اقدام یک کشور به تنهایی کافی نیست چراکه این گونه یک گونه مهاجر در تمام دریای خزر است و باید این همکاری و همراهی از سوی پنج کشور صورت گیرد.

دکتر علی‌نقی سرپناه ـ رییس سابق سازمان شیلات ایران ـ نیز چند ماه قبل از برکنار شدنش گفته بود: برای اینکه صادرات خاویار ایران در سطح جهانی باقی بماند کشورهای عضو کمیسیون منابع زنده حاشیه دریای خزر متشکل از ایران، ترکمنستان، آذربایجان، قزاقستان و روسیه، موافقت کردند ولی کشور روسیه جواب مشخصی دراین باره نداده است.

سرپناه همچنین گفته بود که در صورت مخالفت کشور روسیه هر تهدیدی برای ایران فرصتی خواهد بود و نگران بله یا خیر گفتن آنها نیستیم، نگرانی اینجاست که گول صادرات را نخوریم و شیوه تولید قبل را ادامه دهیم تا این محصول به سفره غذایی مردم برگردد. این درحالی است که دنیا طالب خاویار ایران است و افتخار ماست که در جهان بهترین کیفیت و فرآوری و رتبه اول را داریم.

به گفته سرپناه، اگر روسیه هم مخالفت کند، چون فرآورده خوب داریم، دنیا طالب خاویار ایران است و متکی به خود بوده و تحریم‌ها جواب نمی‌دهد چراکه ما می‌توانیم و می‌دانیم که موفق می‌شویم.

البته سرپناه در مراسم تودیع خود نیزکه در بهمن ماه سال گذشته برگزار شده بود درباره وضعیت سهمیه صادرات خاویار ایران گفته بود: کشور روسیه اعلام کرده که اگر جلساتی تا اواخر بهمن ماه برگزار شود در آن جلسات حضور خواهد یافت که در حال حاضر تمام نامه‌های مورد نیاز به روسیه، قزاقستان، آذربایجان و ترکمنستان فرستاده شده است و تقریبا تا پایان سال جاری وقت داریم که اگر خاویاری در انبارهای شرکت خدمات حمایتی باشد صادر شود در غیر این صورت با فرهنگ‌سازی‌های صورت گرفته می‌توان در گیلان و مازندران و تهران خاویار را با قیمت مناسب به مردم عرضه کرد.

واکنون که در ابتدای سال 89 هستیم هنوز به طور مشخص اعلام نشده که صادرات خاویار ایران به کجا کشیده شده و چه برنامه ای برای آینده این ماده غذایی ارزشمند و سودآور وجود دارد ولی آنچه مسلم است باید برای رونق صادرات خاویار تمام کشورهای حاشیه دریای خزر و از جمله ایران به طور همزمان روی بازسازی ذخایر ماهیان خاویاری فعالیت‌های گسترده و در سطح وسیعی انجام دهند چرا که در غیر این صورت دیری نخواهد پایید که صادرات خاویار این کشورها به صفر برسد.

ماهیان خاویاری خزر که به علت عمق زیاد دریا در بخش جنوبی که عمده آن در سواحل ایران است، زیست می‌کنند 90 درصد خاویار جهان را تامین می‌کنند.

خاویار خزر یکی از خوراکی‌های گران قیمت در جهان است که معمولا در میهمانی‌های رسمی مقامات بلندپایه سرو می‌شود. درآمد حاصل از استحصال خاویار در دریای خزر، سالیانه یک میلیارد دلار تخمین زده می‌شود.

ماهی خاویاری یکی از قدیمی‌ترین گونه‌های زیستی در جهان است که قدمت آن به پیش از وجود دایناسورها می‌رسد و به همین دلیل از آن به عنوان "فسیل جهان" یاد می‌شود.

در مجموع پنج نوع ماهی در دریای‌خزر وجود دارد که خاویار تولید می‌کند و قدمت ماهی‌های خاویاری به 400 میلیون سال قبل می‌رسد.