نگهداری از لاک‌پشت؛ بایدها و نبایدهای بهداشتی دامپزشکی - دکتر صمد بختیاری

نگهداری از لاک‌پشت؛ بایدها و نبایدهای بهداشتی دامپزشکی

ترجمه و گردآوری: دکتر صمد بختیاری - اداره کل دامپزشکی استان تهران

لاک پشت های برکه ای از جمله گونه هایی است که این روزها در برخی از مراکز فروش ماهی قرمز بصورت غیر مجاز به مردم فروخته میشود ، آنچه در این میان به لحاظ مسائل رفاه زیستی دام مطرح است و بارها و بارها از طریق رسانه ها و مسئولین دستگاههای اجرایی به اطلاع مردم رسیده است عدم خریداری و نگهداری این حیوان به عنوان حیوان خانگی است از جمله عمده مخاطراتی که از طریق این حیوان انسان را تهدید می نماید آلودگی به سالمونلا می باشد که گونه بیماریزای مشترک میان انسان و این حیوان می باشد، گزارشاتی از وجود لاک پشت گوش قرمز که بصورت غیرمجاز و قاچاق در سطح بازارهای محلی ایران وجود دارد که به نوعی جزو 100گونه مهاجم دنیا مطرح بوده و خرید و فروش آن به لحاظ طول عمر بالای آن و مخاطرات بهداشتی و زیست محیطی ممنوع است.

در حال حاضر گونه ای که در ایران بیشتر در دسترس میباشد گونه لاک پشت برکه ای خزری میباشد با نام علمی Mauremys caspica  و نام انگلیسی Caspian Pond Turtle .

لاک پشت برکه ای خزری از خانواده لاک پشتهای برکه ای است. طول لاک آن به 23 سانتی متر می رسد و رنگ آن قهوه ای زیتونی یا سبز زیتونی است. ساکن استانهای شمالی، غربی، جنوب غرب، گیلان ، مازندران ، آذربایجان شرقی و غربی ، کردستان ، کرمانشاه ، ایلام ، خوزستان ، لرستان و فارس است. لاک پشت برکه ای خزری ، از لحاظ شکل ظاهری شبیه لاک پشت برکه ای اروپایی می باشد. تفاوت لاک پشت برکه ای خزری و برکه ای اروپایی: این دو لاک پشت از لحاظ اندازه مثل هم بوده و قهوه ای رنگ می باشند ، ولی از نظر ظاهری ، سر لاک پشت برکه ای اروپایی خال حال تقریبا زرد رنگ دارد ولی سر لاک پشت برکه ای خزری راه راه تقریبا کرم دارد.

  

موقعیت مخرج در لاک پشــت ماده نزدیک به لاک شکمی و در قاعده دم بوده در حالیکه در نر دورتر از لاک شکمی بوده و تقریباً در میانة دم قرار میگیرد. لاک شکمی درماده صاف و در نر دارای فرورفتگی در سپرهای سینه ای، شکمی و رانی میباشد که این به خاطر سهولت در امر جفتگیری است. لاک پشــتان خزری در اردیبهشــت ماه جفت گیری کرده و در خرداد یا تیرماه تخم گذاری میکنند و در هر تخم گذاری ۴ تا ۵ تخم میگذارند. بزرگترین تخم به دســت آمده در آزمایشــگاه دارای طول ۷/۸۳ میلیمتر و عرض ۱/۴۲ میلیمتر بوده است.

این جانوران صدای خاصی نداشــته، بســیار محتاط هستند، معمولا داخل لاک خود فرو رفته و بیشــتر اوقات در حال اســتراحت هستند اما در مواقع فعالیت یا احســاس خطر دارای حرکت ســریعی می باشند. شناگران ماهــری بــوده و روحیه تهاجمی کمتری نســبت به دیگر لاک پشــت های آبزی دارند. اوقات گرم روز را برای آفتابگیری به کنار برکه آمده و دارای خواب زمســتانی میباشــند. فعالیــت عمدة آنها از اواســط بهار تا اواســط پاییز اســت البتــه در مناطق گرمسیری بر طول این مدت اضافه میشود.

با این حال و علیرغم تمام توصیه های بهداشتی هنوز هم در برخی مناطق ایران لاک پشتها بصورت بومی وجود داشته و برخی از خانواده ها نیز تمایلی برای نگهداری آن نشان میدهند مقاله حاضر تلاش دارد تا اطلاعات اولیه ای را در خصوص کم و کیف و شرایط نگهداری این حیوان را برای علاقه مندان تشریح نماید تا این افراد با آگاهی کامل از شرایط لازم نسبت به نگهداری و یا عدم نگهداری آن تصمیم گیری نمایند.

لاک پشت ها دوست داشتنی ترین خزنده برای انسانها به شمار میرود! ولی آیا در این میان نکاتی برای ملاحظه وجود دارد یا خیر؟

قیافه جذاب و دوست داشتنی، خط و خالهای زیبایی بر روی لاک و رفتاری آرام و غیر تهاجمی مجموع جذابیت های این حیوان به شمار می آید. هر گونه حیوان خانگی نیازمندیهای خاص خود را برای نگهداری دارد و به جرات میتوان ادعا نمود که فراهم نمودن شرایط مناسب نگهداری برا اکثر مردم امکانپذیر است و در صورتی که شما از یک لاک پشت نگهداری می کنید این به این معناست که شما در حال نگهداری از یک حیوان خانگی برای مدت طولانی هستید یا خواهید بود.

هر حیوان خانگی نیازمند مراقبت پایدار برای تمام مدت زمان عمر طبیعی خود می باشد. این امر میتواند از چند سال برای ماهی گوپی کوچک تا سی سال برای اسب و هشتاد سال برای برخی از طوطی ها متفاوت باشد. لاک پشتها جزو گروه حیوانات خانگی با عمر طولانی می باشند و گاهی اوقات عمر لاک پشتی که از نظر بهداشتی سالم نگهداری شده باشد ممکن است بیش از عمر شما باشد در این صورت به لحاظ عادتی که حیوان خانگی به شما برای زندگی و تغذیه خود می نماید انسانی تر این است که قبل از اینکه زمانی برسد که شما توانایی نگهداری حیوان را ندارید امکاناتی را برای ادامه حیات حیوان فراهم آورید.

تجهیزات ضروری نگهداری :

بچه لاک پشتهایی با طول لاک 15 سانتی متر بصورت معمول در خانه و در محفظه های شیشه ای و یا محوطه هایی که استخر دارد نگهداری می شوند. کوچک ترین تانک شیشه ای برای کوچکترین لاک پشت حداقل می بایست 120 سانتی متر طول و 45 سانتی متر عرض و 45 سانتی متر ارتفاع داشته باشد.

لاک پشتهای با سن بالاتر تر میبایست در تانک های بزرگتری داخل یا خارج از خانه برای تمام یا قسمتی از سال نگهداری شوند( حداقل 150 طول در 60 عرض و 60 ارتفاع) . در اکثر نقاط کشور که هوا دارای فصول سرد می باشد لاک پشتهایی که بیرون از خانه نگهداری می شوند به نوعی به حالت خواب زمستانی میروند و یا نیازمند این امر هستند که تا زمان بازگشت هوای گرم به داخل خانه منتقل شوند.

لاک پشتها نیازمند مکان امنی برای شنا هستند تا بتوانند در آن غوطه ور شده و یا در آن راه بروند و همچنین نیازمند مکانی که در کنار آب حمام آفتاب بگیرند این حمام آفتاب میتواند از نور طبیعی آفتاب و یا نور مصنوعی که دارای اشعه UVB باشد تامین گردد. تانک یا محفظه شیشه ای لاک پشت میبایست دارای بستری از ماسه که دارای جزایر برآمده ای برای نورگیری خارج از آب ، دستگاه فیلتر آب و آبگرم کن های شناور باشد. سیفون و یا شلنگ تخلیه نیز برای تمیز کردن محفظه مورد نیاز است.

برای بسیاری از گونه های لاک پشت اضافه نمودن مقدار کمی از نمک آکواریم به آب محفظه نگهداری ایده مناسبی به نظر میرسد. برخی از گونه ها از این قاعده اضافه نمودن نمک آکواریوم مستثنی می باشند که به این منظور مناسب است تا برای لاک پشت خانگی خود با دامپزشکتان مشورت نمایید که گونه لاک پشت شما جزء استثائات این امر نباشد.

فعالیت بدنی و تمرینات :

باور اکثر مردم بر این است که لاک پشت ها بر اساس آرام و کند بودنشان نیاز به فعالیت بدنی زیادی ندارند در صورتی که در حقیقت اینطور نیست. لاک پشتهای حیات وحش به طور هیجان انگیزی حیوانات فعالی هستند. بسیاری از گونه ها بر روی زمین صاف راحت نیستند و بسیار کند به نظر میرسند ولی مطمئنا متعجب خواهید شد وقتی ببینید که همین گونه چقدر سریع از ارتفاع بالا میرود(گونه هایی از لاک پشتها برای رسیدن به مناطق مورد علاقه خود در کنار سواحل کیلومترها راه میروند در حالیکه مناطق مناسب لانه گزینی همان اطراف وجود دارد.)

بر این اساس مطمئن شوید که لاک پشت شما فضای مناسب و کافی برای شنا و بالا رفتن از ارتفاع را در محفظه نگهداری خود را دارد در غیر اینصورت چندبار در هفته این امکان را برایش فراهم آورید.

تغذیه :

قانون پایه بر این امر استوار است که لاک پشتهای نوزاد گوشتخوار می باشند و لاک پشتهای با سن بالاتر گوشتخوار و گیاهخوار هستند. رنج مناسبی از غذاها میبایست برای لاک پشت فراهم گردد و به طور معمول شش یا هفت نوع غذا در هر وعده، غذای پلت لاک پشت که در فروشگاههای خوراک دام وجود دارد بستر پایه غذایی برای این حیوان است و در کنار آن سبزیهای برگی همچون کاهو ، علف های آبی، ماهی و لارو حشرات و پشه مکمل تغذیه می باشد.

تفاوت حیاتی میان لاک پشتهای آبی و خویشاوندان روی زمینی آنها از نظر تغذیه وجود دارد ، لاک پشتهای آبی نیازمند غوطه ور شدن در آب به منظور تغذیه خود هستند و در صورتی که بیش از حد بیرون از آب بمانند بدنشان خشک شده و خواهند مرد ولی هنوز شک داریم که زمانی که بیرون از آب میمانند از خشکی بدن میمیرند و یا از گرسنگی ولی به هرحال مرگ دردناکی خواهد بود.

همیشه اطمینان حاصل کنید که لاک پشت شما به آب دسترسی داشته باشد و همچنین صخره ای داشته باشند تا بتوانند از آب به بالای آن رفته تا غرق نشوند .

نگهداری و نظافت :

نظافت و تمیزی از مهمترین نکات برای نگهداری لاک پشت میباشد. آب کثیف و آلوده باعث ایجاد بسیار از بیماریها در لاک پشت میشودکه بسیاری از آنها مقاوم به درمان خواهند بود بر همین اساس محیط زندگی و آب محفظه لاک پشت را تمیز نگهداری کنید.

دستهای خود را قبل و بعد از تماس با لاک پشت با آب و صابون شستشو دهید و در صورت امکان از ضد عفونی کننده های سبک نیز میتوانید استفاده کنید همانند آنچه در برخی از شوینده ها بصورت تجاری در سطح فروشگاهها در دسترس است این امر به این منظور است که اطمینان یابید که هیچگونه عامل بیماریزایی را بادستان خود به لاک پشت منتقل نمی کنید و یا از لاک پشت به دستان خود.

محیط نگهداری :

محیط و فضای عمومی خانه مکان مناسبی برای نگهداری لاک پشت نیست و در صورتی که لاک پشت را در خانه نگهداری می کنید از محفظه یا تانک نگهداری مطابق با اندازه های گفته شده استفاده کنید. اگر لاک پشت را برای راه رفت بر روی کف خانه میگذارید مراقب باشید که کسی آن را لگد نکند در صورتی که صدمه ای به دست و پای لاک پشت وارد گردید فورا با دامپزشک خود تماس بگیرید.

آموزش :

لاک پشتها توانایی یادگیری دارند ولی عموما همانند همستر تمایلی به استفاده از چرخ های پیاده روی را ندارند.

قانون نگهداری در ایران :

نگهداری از لاک پشت در بسیاری از نواحی ایران به لحاظ بومی نبودن نیازمند مجوز می باشد به دلیل اینکه بصورت بالقوه توانایی تبدیل شدن به گونه مهاجم را دارد. بر این اساس و به منظور حصول اطمینان از این امر می توانید با سازمانهای ذیربط در شهر و استان محل زندگی خود در تماس باشید. سازمان محیط زیست و منابع طبیعی و ادارت دامپزشکی شهرستانها و استانها.

در انتها متذکر می شویم که در صورت نگهداری از لاک پشت برکه ای خزری که برای برخی نقاط غیر بومی محسوب میشود در صورت عدم تمایل برای ادامه نگهداری بهترین تصمیم انتقال حیوان به مناطق زندگی بومی وی در مناطق فوق الذکر می باشد و از رها سازی حیوان در پارکها و جنگلهای اطراف شهر خود اکیدا خودداری نمایید.

منابع:

1- http://www.irandeserts.com

2- تصاویر از آقای باربد صفایی

3- https://www.lovethatpet.com