نقش دامپزشکی بر زنجیره امنیت غذایی و محصولات استراتژیک در کشور
مصطفی قلاوند
دانشجوی دکترای عمومی دامپزشکی - دانشگاه آزاد اسلامی واحد کرج
امنیت غذا و تغذیه از محورهای اصلی توسعه ملی است که در سال های اخیر نگرش ها، ضرورت ها و اولویت های تازه ای را در سطح سیاست گذاری و اجرا به نمایش گذاشته است، بنابراین نیاز وافری به مدیریتی صحیح و جامع دارد. مدیریت امینت غذا و تغذیه یک کشور در قالب نظام کلان غذا و تغذیه صورت می گیرد که خود مشتمل بر زیر سیستم های 1- تولید (مواد اولیه و محصول نهایی) 2- نگهداری و توزیع 3- عرضه و 4- مصرف است که سلامت تغذیه ای را شکل می دهند. از این منظر مبانی رفتاری خانوارها، تولید علم و فناوری لازم، آشکارسازی مشکلات پنهان، طراحی راهکارهای رفع آن توسط جامعه علمی و در نهایت سیاست گذاری، سرمایه گذاری و برنامه ریزی مالی - اجرایی حاکمیت از عوامل تعیین کننده امنیت غذایی در یک کشور هستند.
از آنجا که تعریف سال 1975 بر کالاهای اساسی غذایی تاکید دارد و تعریف غذای کافی مطرح نیست، در قالب ایران نگرش اکنون شاخص عمده ارزیابی امنیت غذایی در جامعه ارزش کالریک و عرضه غذاست. گزارش های بخش کشاورزی نشان می دهد عرضه غذا در کشور از مرز سرانه 3000 کالری بالا رفته است. چنانچه ارزیابی عرضه و مصرف در مقایسه با استاندارد های جامع و تعریف علمی از غذای کافی صورت گیرد، کمبودها و نارسایی های عرضه غذا روشن تر می شود، به این ترتیب با ارتباط و انسجام لازم میان نظام های تولید و مصرف غذا و مبارزه با سو تغذیه را میسر می سازد.
به منظور ریشه کنی یا کنترل نا امنی غذایی در کشور، رشته ها و علل آن به عوامل بسیاری وابسته است و ریشه کنی یا کنترل آن به همکاری گسترده بین بخشی نیاز است. در ایران نظام ارزیابی، گزارش دهی و پایش وضع تغذیه وجود ندارد، از این رو اطلاع دقیقی از میزان شیوع انواع سوء تغذیه وجود ندارد.
از طرفی، هدف اصلی تمامی کشورهای در حال توسعه دستیابی به خودکفایی در بخش های اقتصادی است. در کشور ما تلاش برای حداکثر استفاده از امکانات موجود برای تولید محصولات استراتژیک و اساسی جهت کاهش وابستگی به کشور های خارجی، افزایش بهره وری تا حد امکان، تولید کالاهایی که وابستگی به خارج را هرچه کمتر می کنند.
بر اساس ماده 143 قانون برنامه پنجم توسعه، محصولات استراتژِک یا راهبردی محصولاتی هستند که مستقیماً در امنیت غذایی نقش داشته و به این واسطه ضرورتاً باید در داخل کشور تولید شود؛ با این حال در قانون اساسی کشور با وجود تکیه اصلی بر خودکفایی، لیستی از محصولات استراتژیک ارائه نگردیده است، زیرا در سطح کلان جامعه متغیر های مختلفی وجود دارند که در تعیین محصولات استراتژیک نقش تعیین کننده ای دارند. از جمله این متغیرها می توان به اشتغال، تولید، درآمد، سطح قیمت ها، مصرف، هزینه های دولت و یارانه اشاره کرد، ولی می توان معیارهای مشخصی با توجه به اهداف کوتاه مدت و بلند مدت و میان مدت مشخص نمود.
در حال حاضر میزان تولیدات گوشت، روند قابل توجهی در این چند سال داشته است، هرچند به دلیل وابستگی های کشور به واردات جهت تهیه خوراک دام، این میزان تولید تاثیر چندانی در کشور ندارد، وضعیت نامطلوب تولید کنجاله در کشور نیز، امنیت غذایی شیر، گوشت و تخم مرغ را تحت تاثیر قرار داده است. به هر سوی دستیابی به توسعه پایدار در گرو تامین امنیت غذایی برای جامعه بوده و ضروری است به عنوان یکی از اهداف کلان برنامه اقتصاد مقاومتی در صنعت دامپروری با کمک دانش دامپزشکی مورد توجه واقع شود.
چالش های رسیدن به اهداف اقتصاد مقاومتی از منظر توسعه دامپروری به کمک دانش دامپزشکی
مواردی که در کشور برای رسیدن به اهداف و تامین غذا و امنیت غذایی روبرو هستیم عبارتند از:
- نوسان شدید قیمت خوراک دام و طیور به علت وارداتی بودن آنها
- کمبود بنادر صیادی و عدم تجهیز بنادر و مراکز تخلیه و تجهیزات سردسازی
- ناکافی بودن صنایع تبدیلی و نگهداری محصولات دام و طیور
- تخریب مراتع به علت چرای بیش از حد دام ها
- پایین بودن دانش فنی تولید کنندگان و عدم بهره گیری از افراد متخصص
- عدم بهره گیری کافی از فناوری های جدید
- ضعف برنامه های حمایتی در شرایط بحران
- عدم ایجاد یا گسترش زنجیره های تولید
- طولانی بودن زمان اخذ تسهیلات از سیستم بانکی کشور
- اخذ وثایق سنگین
- مشکلات تامین نقدینگی و سرمایه در گردش واحدهای طیور و دامی کشور
- مشکلات زیر بنایی و مهندسی تولید، مانند عدم شناسایی و مطالعه اراضی مستعد پرورش آبزیان، مشکلات مربوط به ساخت، آماده سازی، تجهیز و بهره برداری
- مشکلات حین تولید، مانند آماده سازی مزارع
- مشکلات بعد از تولید، مانند صید و برداشت از مزارع و حمل و نقل
راهکارهای پیشنهادی مبتنی بر رویکرد اقتصاد مقاومتی
1- در راستای عملیاتی کردن سیاست اقتصاد مقاومتی با مضمون تامین شرایط و فعال سازی امکانات و منابع مالی و سرمایه های انسانی و علمی کشور به منظور توسعه کارآفرینی:
- شفاف سازی مسائل پولی و بانکداری کشور
- ایجاد بانک آمار و اطلاعات و شبکه های اطلاع رسانی به منظور اطلاع رسانی از وضعیت صنعت و فرصت های سرمایه گذاری
- توسعه تعامل صنعت با دانشگاه به منظور استفاده از پتانسیل های دانشجویان در امر آموزش کارآفرینی
- تدوین قانون ثابت و جامع در زمینه ایجاد شرکت های زنجیره ای
- آموزش و فرهنگ سازی ایجاد شرکت های زنجیره ای در بین تولید کنندگان
2- در راستای عملیاتی کردن سیاست اقتصاد مقاومتی با مضمون پیشتازی اقتصاد دانش بنیان:
- لزوم بازبینی برنامه آموزشی و تمرکز بیشتر دانشگاه ها در امر آموزش بالینی دانشجویان دامپزشکی
- کاربردی کردن تحقیقات دامپزشکی با هدف اصلاح ژنتیکی
- توسعه تحقیقات واکسن سازی و تحقیقات صلح آمیز هسته ای در زمینه دامپزشکی
- حمایت از تحقیقات علوم نوین مانند مهندسی بافت
- توسعه روش های نوین دامپزشکی
- افزایش تحقیقات کاربردی در خصوص تولید ارقام جدید علوفه های دامی
3- در راستای عملیاتی کردن سیاست اقتصاد مقاومتی با مضمون رشد بهره وری اقتصاد با تقویت عوامل تولید:
- تدوین نظام ارزیابی، گزارش دهی و پایش وضع تغذیه به منظور اطلاع دقیق از میزان شیوع انواع سوء تغذیه
- توسعه و حمایت از مرتفع سازی مشکلات بیمه ای به منظور تشویق سرمایه گذاری در بخش تولید
- سرمایه گذاری های لازم در ایجاد صنایع تبدیل ضایعات کشتارگاهی و استفاده از این ضایعات در خوراک دام
- اتخاذ روش های مناسب جهت افزایش بهره وری از طریق افزایش راندمان تولید در واحد سطح، افزایش ضریب تبدیل غذا و افزایش میانگین وزن در موقع برداشت با بکارگیری فنون مهندسی
- فراهم نمودن شرایط جهت ایجاد و گسترش صنایع تبدیلی و تکمیلی
- فراهم نمودن زمینه های حضور بخش خصوصی در فرآیند تنظیم بازار و محصولات تولیدی
4- در راستای عملیاتی کردن سیاست اقتصاد مقاومتی با مضمون حمایت همه جانبه هدفمند از صادرات:
- ایجاد شرکت های مدیریت صادرات و واردات در فعالیت های مرتبط با دامپزشکی
- افزایش میزان پوشش های بیمه ای و ریسک های صادراتی محصولات دانش بنیان دامپزشکی به کشورهای هدف
- ارتقاء نظام تامین مالی علاوه بر منابع خارجی
- شبانه روزی کردن گمرکات صادراتی
- تقویت ارتباط نظام بانکی با بازارهای بین المللی
- توسعه صادرات و بازاریابی و توجه به خواسته های بازار
- تنوع بخشی به سیاست های حمایتی از دام و طیور و شیلات
- ایجاد شرایطی در جهت تشویق پرورش دام سنگین
- توسعه بیمه صادرات محصولات استراتژیک
منابع:
- سیاست های اقتصاد مقاومتی ابلاغ شده توسط رهبر معظم انقلاب اسلامی – 1392
- سالنامه آماری کشور 1390- 1388، مرکز آمار ایران
- گزارش عملکرد نظام بانکی کشور، بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران 1390- 1388
- قانون برنامه پنج ساله توسعه جمهوری اسلامی ایران 1394- 1390
- قانون بودجه سال کل کشور 1391- 1390
- قانون بودجه سال کل کشور 1393- 1392
- گزارشات صندوق کمک به تولید کنندگان خسارت دیده کشاورزی و دامی 1391- 1377
بسمه تعالی. با اهداء سلام و احترام. دوست عزیز و ارجمندم. از اینکه این مطلب را به مناسبت نامگذاری امسال از سوی رهبر معظم انقلاب نوشته اید از شما تشکر میکنم. امیدوارم همانطور که بارها و بارها عرض کرده ام دانشجویانی همچون جنابعالی در این عرصه ها و نیز مطالبه گری از مسئولین فعال تر شوند که آینده متعلق به شما است. موفق و عاقبت به خیر باشید 
من در اینجا به عنوان دانشجوی دامپزشکی از همه ی مسئولان امر و اساتید دامپزشکی خواهش می کنم که برای اجرای این بیانات گوهر بار راهی باندیشند تا به در این زمینه هم قوی شویم . مثل امنیت کشور امنیت غذایی هم داشته باشیم نه فقط این که غذای سالم بلکه همه جانبه امنیت داشته باشد ... با یک باد مثل تب برفکی نلرزد .
ممنون از نوشته ی زیباتون جناب دکتر قلاوند .